İslamcılık Akımının Türk Siyasal Hayatındaki İdeolojik ve Stratejik Evrimi

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 60 - 83, 30.06.2024

Funda Gülşen

Öz

Bu makale, Türkiye'deki İslamcılık akımının tarihini, gelişimini ve dönüşümünü incelemektedir. İslamcılık, Türkiye'nin modernleşme ve laikleşme süreçlerinde önemli bir rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'ndan sonra, İslamcılık hareketi Cumhuriyet döneminde de devam etmiş ve dini referanslarla modern bir devlet ve toplum inşa etme çabaları etrafında şekillenmiştir. Geleneksel İslami değerlerle Batı'dan gelen düşünce sistemlerinin birleşimi, İslamcılık düşüncesini sistematikleştirmiştir. İslamcılığın geleneksel İslam'dan farkı, dini meşrulaştırma biçimindeki değişimdir. Aşkın bir gücün varlığının yerini rasyonel kaynaklar almıştır. Böylece İslamcılık, ideolojilerle benzer bir fikir sistemi özelliğine sahip olmuştur. İslamcılık konjonktüre bağlı olarak kimi zaman başka yaklaşımlarla bir araya gelmiş kimi zaman da kapatılma ve yasaklamalara karşı daha ılımlı bir yaklaşım benimsemiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, modernleşme hareketleriyle Osmanlıcılık ve İslamcılık akımları arasında bir geçiş yaşanmıştır. Ancak Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte İslamcı görüşler kamusal alandan uzaklaştırılmıştır. 1945 sonrası yeni partilerin kurulması ve 1950’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle İslamcı görüşler bu partilerde temsil edilme olanağına kavuşmuştur. 1961 Anayasası, siyasal alanda çoğulculuğun önünü açmış ve birçok ideolojiden parti siyasi rekabette yer alabilmiştir. Bu dönemde İslamcı bir kimlik ile kurulan ve Türkiye’de uzun ömürlü bir geleneğe sahip olan Milli Görüş partileri ortaya çıkmıştır. Neoliberal politikaların benimsenmesi, SSCB’nin yıkılması ve sol-sağ çatışmasının güç kaybetmesi Milli Görüş partilerinin güç kazanmasını sağlamıştır. Ancak 28 Şubat süreci Milli Görüşte derin bir sarsıntı yaratarak bölünmenin önünü açmıştır. Bu bölünmeden Milli Görüş geleneğinin devamı olarak Saadet Partisi ve kendisini muhafazakâr demokrat olarak tanıtan Adalet ve Kalkınma Partisi ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyasal Akımlar, İslamcılık, Türkiye'de İslamcılık

Kaynakça

• Aydın, C. (2013). İmparatorluk ve Hilafet Vizyonları Arasında Osmanlı’nın Panislâmist İmajı, 1839-1924.
• Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri (47-69). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Bora, T. (2013). Sol-Sağ Şemasında İslâmcılık: Üçüncü Yol, Orta Yol, Milli Sağ. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri (514-538). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Bulaç, A. (2005). İslam’ın Üç Siyaset Tarzı veya İslamcıların Üç Nesli. İçinde M. Güktekingil & T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (48-68). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çaha, Ö. (2005). Ana Temalarıyla 1980 Sonrası İslami Uyanış. İçinde M. Güktekingil & T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (476-503). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakır, Ç. (2005). Milli Görüş Hareketi. İçinde M. Güktekingil &T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (544-591). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakır, R. (1990). Ayet ve Slogan (1. Baskı) Ankara: Metis Yayınları.
• Çakır, R. (2013). Milli Görüş Hareketi: Dün, Bugün, Yarın. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri (753-775). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dağı, İ. D. (2005). Transformation of Islamic Political Identity in Turkey: Rethinking the West and Westernization. Turkish Studies. 6(1): 21-37. https://doi.org/10.1080/1468384042000339302
• Dağı, İ. D. (2013). Post-Islamism à La Turca. İçinde A. Bayat (Ed). Post-Islamism The Changing Faces of Political Islam (71-109). New York: Oxford University Press.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler Siyaseti: Türkiye'de Siyasal İslam’ın Temelleri (1. Baskı). Ankara: Metis Yayınları.
• Kara, İ. (2005). İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri. İçinde M. Güktekingil &T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (34-48). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kara, İ. (2013). Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri (15-47). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Karpat, K. (2010). İslam’ın Siyasallaşması (5. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kaya, A. (2015). Islamisation of Turkey Under the AKP Rule: Empowering Family, Faith and Charity. South European Society and Politics. 20(1): 47-69. http://dx.doi.org/10.1080/13608746.2014.979031
• Kurtoğlu, Z. (2005). Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Siyaset. İçinde M. Güktekingil & T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (201-217). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Türkiye’de Din ve Siyaset: Makaleler 3 (19. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mert, N. (2005). Türkiye İslamcılığına Tarihsel Bir Bakış. İçinde M. Güktekingil & T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (411-420). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2013). Türkler, Türkiye ve İslam: Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri. (13. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özipek, B.B. (2005). 28 Şubat ve İslamcılar. İçinde M. Güktekingil & T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (640-652). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Roy, O. (2005). Siyasal İslam’ın İflası. (3. Baskı). Ankara: Metis Yayınları.
• Rustow, D.A. (1995). Türkiye’de İslam ve Politika, İçinde A.A. Adıvar (Drl). Türkiye'de İslâm ve Laiklik (57-91). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sarıbay, Y. (2013). İslâmî Fikriyat Temelinde Siyasî Partileşme ve Bazı Medeniyet Meseleleri. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri (745-750). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Taşkın, Y. (2013). AKP Devri: Türkiye Siyaseti, İslamcılık, Arap Baharı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekin, Y. & Akgün, B. (2005). İslamcılar- Demokrasi İlişkisinin Tarihi Seyri. İçinde M. Güktekingil & T. Bora (Ed). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (652-682). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunaya, Z.T. (1998). İslamcılık Cereyanı I (1. Baskı). İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Tunaya, Z.T. (1998). İslamcılık Cereyanı II (1. Baskı). İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Tunaya, Z.T. (1998). İslamcılık Cereyanı III (1. Baskı). İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2005). Savaş, Devrim ve Uluslaşma-Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi: 1908-1928 (1. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.