Culinary Terms in Tatar Cuısine Culture

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 122 - 133, 27.08.2025

Gamze Çimen

https://doi.org/10.31451/ejatd.1697642

Öz

Tatar culinary culture has a unique system that has been shaped by historical living conditions and enriched over time. While meat and dairy products constitute the main food sources, the use of grains, vegetables and spices has also become widespread with the transition to settled life. In this culture, cooking terms have an important place both in daily spoken language and in professional contexts. These terms in Tatar Turkish were first examined based on the dictionary called “Tatar Télénéñ Añlatmalı Süzlégé (TTAS)”. In the study, it was determined that forty four terms were directly stated as “culinary terms” and some words were qualified as cooking terms although they were not marked as such in the dictionary. The terms were divided into thematic groups as dishes, desserts, pastries, salads, spices, cold foods, kitchenware and cooking methods. In addition, it was determined that some words marked as “special terms” in the dictionary were qualified as cooking terms. This study reveals the scope of culinary terms in Tatar Turkish and points out that integrity should be ensured in the processing of these terms in dictionaries. It is recommended that a dedicated glossary of culinary terms be prepared in future studies that covers these terms more comprehensively.

Anahtar Kelimeler

Tatar Cuisine , Cuisine Culture , Culinary Terms

Tatar Mutfak Kültüründe Yemek Pişirme Terimleri

Öz

Tatar mutfak kültürü, tarihsel yaşam koşullarına bağlı olarak şekillenmiş ve zamanla zenginleşmiş özgün bir sisteme sahiptir. Tatar mutfak kültüründe et ve süt ürünleri temel besin kaynaklarını oluştururken Tatarların yerleşik yaşama geçmesiyle birlikte tahıl, sebze ve baharat kullanımı da yaygınlaşmıştır. Bu kültür içinde yemek pişirme terimleri hem günlük konuşma dilinde hem de mesleki bağlamda önemli bir yer tutmaktadır. Tatar Türkçesindeki bu terimler, öncelikle “Tatar Télénéñ Añlatmalı Süzlégé (TTAS)” adlı Tatar Türkçesinin açıklamalı sözlüğü esas alınarak incelenmiştir. Çalışmada, kırk dört terimin doğrudan “kulinariya terminı (yemek pişirme terimleri)” olarak belirtildiği, bazı sözcüklerin ise sözlükte bu şekilde işaretlenmemiş olmasına rağmen yemek pişirme terimi niteliği taşıdığı belirlenmiştir. Terimler; yemekler, tatlılar, hamur işleri, salatalar, baharatlar, soğuk yiyecekler, mutfak gereçleri ve pişirme yöntemleri olmak üzere tematik gruplara ayrılmıştır. Ayrıca, sözlükte “mahsus terim” olarak işaretlenmiş bazı sözcüklerin yemek pişirme terimi niteliğinde olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma, Tatar Türkçesindeki yemek pişirme terimlerinin kapsamını ortaya koymakta ve söz konusu terimlerin sözlüklerdeki işlenişinde bütünlük sağlanması gerektiğine işaret etmektedir. Gelecek çalışmalarda bu terimlerin daha kapsamlı olarak ele alındığı mahsus bir yemek pişirme terimleri sözlüğünün hazırlanması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tatar Mutfağı , Mutfak Kültürü , Yemek Pişirme Terimleri

Kaynakça

• Adiatulin, F. Z., 2011. Nastoyaşçaya tatarskaya kuḫniye. İstoriya naroda i ego kuḫniy. Retseptınatsional’nıḫ blyud. İzdatel’stvo DİLYA, 160 sayfa, Moskva - Sankt-Peterburg.
• Bogoçanskaya N. N., Torgaşova, A. S., 2009. Bol’şoy russko-turetskiy slovar’. Dom Slavyanskoy knigi, 608 sayfa, Moskva.
• Eḫmetcanov, Yu. E., 1959. Tatar ḫalık aşları. Tatarstan Kitap Neşriyatı, 122 sayfa, Kazan.
• Galiyeḫmetova, A. F., Şakirova, R. N., 2019. Tatar ḫalık aşları. Tatarstan Kitap Neşriyatı, 118 sayfa, Kazan.
• Kojemyakin, R. N., Kalugina, L. A., 2013. Gotovim blyuda tatarskoy kuḫniy. 52 s. İzdatel’stvo adelant.
• Mazina, N., 1994. Blyuda tatarskoy kuḫniy: Al’bom. Tatarskoye knijnoye izdatel’stvo, 46 sayfa, Kazan.
• Mustafayev, E. M., Şçerbinin, V. G., 1972. Russko-turetskiy slovar’. İzdatel’stvo Sovyetskaya entsiklopediya, 1028 sayfa, Moskva.
• Pesterev, R., 2021. Natsional’nıye kuhni naşih narodov. 211 sayfa, İzdatel’skiye reşeniye.
• Pohlebkin, V. V., 1988. O kulinarii ot A do YA: Slovar’-spravoçnik. Polımya, 224 sayfa, Minsk.
• Pohlebkin, V. V., 2008. Bol’şaya entsiklopediye kulinarnogo iskusstva. https://www.twirpx.com/file/369233/ 975 sayfa, (Ziyaret/indirilme tarihi:06 /05/ 2025)
• Polivalina, L. A., 2001. 500 blyud tatarskoy kuhni. Veçe, 400 sayfa, Moskva.
• Rahmatullina, A. Ş., (Sost.), 2011. Tatarskiye narodnıye blyuda / Tatar ḫalık aşları. Reḫmet, 32 sayfa, Kazan.
• Semenova, S. V., 2013. Tatarskaya kuḫniye (Azbuka natsinal’noy kulinarii). RİPOL klassik, 32 sayfa, Moskva.
• Şamsutdinov, R. G., 1981. Tatarskaya kulinariya. Tatarskoye knijnoye izdatel’stvo, 288 sayfa, Kazan.
• Şaydullina, L., 2024. Tatarskaya kuḫniya. İzdatel’stvo AST, 159 sayfa, Moskva.
• TTAS I. 2015. Tatar télénéñ anlatmalı süzlégé. I tom. А–V. TEhSİ, 712 sayfa, Kazan.
• TTAS II. 2016. Tatar télénéñ anlatmalı süzlégé. II tom. G–Y. TEhSİ, 748 sayfa, Kazan.
• TTAS III. 2017. Tatar télénéñ anlatmalı süzlégé. III tom. K. TEhSİ, 744 sayfa, Kazan.
• TTAS IV. 2018. Tatar télénéñ anlatmalı süzlégé. IV tom. L–R. TEhSİ, 760 sayfa, Kazan.
• TTAS V. 2019. Tatar télénéñ anlatmalı süzlégé. V tom. S–T. TEhSİ, 908 sayfa, Kazan.
• TTAS VI. 2021. Tatar télénéñ anlatmalı süzlégé. VI tom. U–YA. TEhSİ, 912 sayfa, Kazan.
• Vardar, B., 2002. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual, 302 sayfa, İstanbul.