Terminological Framework, Definition and Classifıcation of the “Sacrifice” Phenomenon

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 47 - 52, 05.09.2024

Ahmet Keskin

https://doi.org/10.31451/ejatd.1517570

Öz

Sacrifice, as a universal element of belief and action, is a phenomenon that can be seen in various forms in every society and culture. It is known that humankind often resorts to supernatural powers as a result of various needs. In this respect, sacrifice appears as one of the oldest and most common types of establishing relationships with supernatural powers in the historical flows of societies, cultures and belief systems. Although many theories and approaches have been created regarding sacrifice, which is a subject of study in various disciplines with its complex and multifaceted structure, it is seen that there is a need for studies focused on the terms, definitions and classifications of sacrifice. Based on this attention, the study aims to create a comprehensive terminological framework regarding sacrifice by examining the terms and concepts related to sacrifice in a holistic manner both in world languages and in Turkish. In this study, the main terms and concepts related to the concept of sacrifice were evaluated by taking into account their appearance in the history of culture and belief in a holistic way. In addition, the main characteristics of the sacrifice phenomenon were determined in the study and a comprehensive definition and classification of the sacrifice was made based on these characteristics.

Anahtar Kelimeler

Sacrifice, Term, Definition, Classification

"Kurban" Olgusunun Terminolojik Çerçevesi, Tanımı ve Tasnifi

Öz

Evrensel bir inanış ve eylem unsuru olarak kurban, tarihin en eski dönemlerinden itibaren her toplumda ve kültürde türlü biçimlerde görülebilen bir olgudur. İnsanlığın tarihsel süreçte ve günümüzde, özellikle güçsüzlüğünün farkında olduğu, başa çıkmakta zorlandığı durumlarla bağlantılı olarak sıklıkla doğaüstü güçlere başvurduğu bilinmektedir. Bu bakımdan toplumların, kültürlerin ve inanış sistemlerinin tarihsel akışlarında kurban olgusunun, doğaüstü güçlerle ilişki kurmanın en eski ve en yaygın türlerinden biri şeklinde belirdiği görülmektedir. Karmaşık ve çok yönlü yapısıyla çeşitli disiplinlerin inceleme alanına giren kurbanla ilgili ortaya konulan pek çok kuram ve yaklaşım, bütüncül bir kurbanbilimi disiplinini oluşturmaya başlamış olmakla birlikte kurbanla ilgili terim, tanım ve tasnif odaklı çalışmalara ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Bu dikkatten hareketle hazırlanan çalışmada kurbanla ilgili hem dünya dillerinde hem de Türkçede oluşmuş terim ve kavramlar bütüncül olarak ele alınarak kurbanın kapsayıcı bir terminolojik çerçevesi oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda çalışmada; insanlık, kültür ve inanç tarihi boyunca görünümleri bütüncül bir şekilde dikkate alınmak suretiyle, kurban olgusuyla ilişkili oluşan başlıca terimler ve kavramlar değerlendirilmiştir. Çalışmada ayrıca, kurban olgusunun başlıca özellikleri belirlenmiş, bu özelliklerden hareketle kurbanın kapsayıcı bir tanımı ve tasnifi de gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kurban, Terim, Tanım, Tasnif

Kaynakça

• Akçay, T., 2021. Arkeolojik veriler ışığında Antik Çağ’da kurban ritüeli. Selenge, İstanbul.
• Akgün, E., 2007. Şamanist Türk halklarında kurban sungusu ve kendisine kurban sunulan varlıklar. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2): 139-153.
• Akkuş Mutlu, S., 2014. Eski Mezopotamya’da tanrılara sunulan kurbanlar. Tarih Okulu Dergisi, 7 (17): 1-17.
• Armutak, A., 2004. Eskiçağ uygarlıklarında kurban edilen hayvanlar üzerine bir inceleme. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 30 (2): 169-180.
• Bekki, S., 1996. Türk mitolojisinde kurban. Akademik Araştırmalar Dergisi, 3: 16-28. Çetin, Ö., 2008. Kurban ile ilgili inanç ve tutumlar. Bursa Uludağ Üniversitesi SBE Doktora Tezi.
• Erginer, G., 1997. Kurban. Kurbanın kökenleri ve Anadolu’da kanlı kurban ritüelleri. Yapı Kredi, İstanbul. Erhat, A., 1996. Mitoloji sözlüğü. Remzi, İstanbul.
• Eröz, M., 1980. Türk boylarında “kansız kurban” geleneği. Türk Kültürü, (211-214): 17-22.
• Gencer, T., 2015. Arkeolojik bulgular ışığında, Anadolu ve Mezopotamya coğrafyasında, semavi dinler öncesinde sağlık bağlamında adak olarak verilen kurban inancı. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• İnan, A., 1986. Tarihte ve bugün Şamanizm. Materyaller ve araştırmalar. TTKY, Ankara.
• İnan, A., 1987. Makaleler ve incelemeler. TTKY, Ankara.
• Korucu Yağız, F., 2019. Bizans tasvir sanatında kurban sahneleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Köksal, H., 1985. Eski Türk toplumunda kutsal değerler ve “kurban” kavramı. Türk Halk Edebiyatı ve folklorunda yeni görüşler. (haz. Feyzi Halıcı). Konya Kültür ve Turizm Derneği, Konya, ss. 519-531.
• Mizruchi, S., 1998. The science of sacrifice: American literature and modern social theory. Princeton University Press, Princeton.
• Örnek, S. V., 1989. 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Schwartz, G. M., 2012. Archaeology and sacrifice. Sacred killing: the archaeology of sacrifice in the Ancient Near East (ed. G.M. Schwartz-A. M. Porter), Penn State University Press, Winona Lake: Eisenbrauns, pp. 1-32.
• Sevinç, F., 2007. Hititlerde ölülere ve yeraltı tanrılarına sunulan kurbanlar. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Tuğrul, S., 2010. Ebedi kutsal, ezeli kurban. Çok tanrılılıktan tek tanrılılığa kutsal ve kurbanlık mekanizmaları. İletişim, İstanbul.
• Uygun, A., 2019. Bir kurban ritüeli olarak kurbanın yakılması ve yağ takdimi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (43): 148-163.
• Yazıcı, G., 2023. Antik Yunan’da kurban ve kurban ritüelleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• URL-1: https://sozluk.gov.tr (Erişim: 30.09.2023)