Borç Yiğidin Kamçısı mıdır? Osmanlı Devleti’nin Borçlanması ve Borçlanma Araçları

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 19 - 41, 01.09.2019

Selim Soydemir

Öz

Devlet bütçesi açık verdiğinde borçlanma yoluyla finansman yoluna gidilmektedir. Borçlanma ile yapılan harcamaların, gelecekteki gelirlerin bugünden harcanması olduğundan hareketle bu finansman yöntemi kolaylıkla gelecek nesilleri istismar eden bir niteliğe dönüşebilmektedir. 16. Yüzyıldan itibaren, Osmanlı Devleti bütçe açıklarını önce yurt içinden, daha sonra da yurt dışından finanse etme yoluna gitmiştir. Borçlanarak elde edilen kaynakların gelir yaratacak şekilde kullanılmaması ve harcamalarının kontrol edilememesi, bu finansmanın sürdürülememesine neden olmuştur. Üstelik, savaşların getirdiği harcamaların borçlanmayla karşılanması yaşanan mali sorunların daha da derinleşmesini getirmiştir. Özellikle yurt dışından alınan borçların ve faizlerinin geri ödenememesi ekonomik çöküşün de ötesinde, siyasi olarak dağılmayla sonuçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal tarih, Osmanlı’nın bütçe finansmanı, borçlanma araçları

Is Debt the Whip of Hero? Ottoman Empire's Borrowing Policy and Debt Instruments

Öz

When the state budget has a deficit, financing is preferred through borrowing. Considering that the expenditures made by borrowing are the spending of future revenues, this financing method can easily start exploiting future generations. From the 16th century onwards, the Ottoman Empire has chosen to finance its budget deficits first by borrowing from within the country and then from abroad. Not using borrowed resources for income generation and having uncontrolled expenditures resulted unsustainable financing. Moreover, meeting the expenditures of wars with borrowing caused deepen the financial problems. In particular, the failure to repay the debts and interests borrowed from abroad resulted in political dissolution beyond the economic collapse.

Anahtar Kelimeler

Financial history, Ottoman’s budget finance, borrowing instruments

Kaynakça

• Akar, Ş. K. ve H. Al (2003), Osmanlı Dış Borçları ve Gözetim Komisyonları 1854-1856, Osmanlı baankası Arşive Araştırma Merkezi, İstanbul
• Akyıldız, A. (2001), “Kâime,” TDV İslâm Ansiklopedisi, www.islamansiklopeisi.org.tr/kaime;
• Autheman, A. (2002), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası, Bank-ı Osmanî-i Şahane, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul
• Berkes, N. (2004), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Hazırlayan A. Kuyaş; 6.Baskı, YKY, İstanbul.
• Bernstein, P. (1996), Against the Gods: The Remarkable Story of Risk, John Wiley and Sons, ınc., New York.
• Cappella, R. (2012), “The Political Economy of War Finance,” https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2985&context=edissertations;
• Çiçek, H. G ve S. Dikmen (2015), “Osmanlı Devleti’nde Bütçenin ve Bütçe Hakkının Tarihsel Gelişim,” Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 83-98.
• Eğilmez, M. (2011), “Osmanlı’dan Devaldığımız Borçlar,” https://www.mahfiegilmez.com/2011/12/osmanlidan-devraldigimiz-borclar.html
• Eğilmez, M. (2017), “Vagon Li'den Yap İşlet Devret'e,” http://www.mahfiegilmez.com/2017/03/vagon-liden-yap-islet-devrete.html;
• Eldem, E. (2006), “Osmanlı Devleti’nin Avrupa İle Mali Bütünleşme Süreci: Dış Borç, Osmanlı Bankası ve Duyun-ı Umumiye,” M. Genç ve E. Özvar, der. içinde, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 95-114.
• Emek, U. (2019), “Türkiye’de KÖİ sözleşmelerinde revizyonların nedenleri ve sonuçları –II-,” http://uemek.blogspot.com/2019/06/.
• İnalcık, H. (1969), “Capital Formation in The Ottoman Empire,” The Journal of Economic History, 29(1), 97-140.
• Genç, M. (1995), “Esham,” TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/esham
• Genç, M. (2003), “Mâlikâne,” TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/malikane
• Genç, M. (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi; Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700.Yılına Armağan, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Güran, T. (2006), “Osmanlı Kamu Maliyesi 1839-1918,” M. Genç ve E. Özvar, der. içinde, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 65-94
• Kishtainy, N. (2017), Ekonominin Kısa Tarihi, Çeviren A. Yılmaz, Alfa/Araştırma Yayınları, İstanbul.
• Krugman, P. R., M. Obstfeld ve M. J. Melitz (2018), International Finance Theory and Policy, Eleventh Edition, Pearson, Harlow.
• Kuran, T. (2012), Yollar Ayrılırken: Ortadoğu’nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü, Çeviren N. Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, No 3681.
• McMeekin S.2019: Osmanlı’da Son Fasıl; Savaş, Devrim ve Ortadoğu’nun Şekillenişi 1908-1923, (Çev. N. Elhüseyni), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Özyıldız, H. (2018), “KOİ Projelerinin Bütçeye Yükü belli Olmuş,” http://www.hakanozyildiz.com/2018/11/koi-projelerinin-butceye-yuku-belli.html; Erişim 20.03.2020
• Özyıldız, H. (2019), “Bütçe Hakkı mı Dediniz?” İktisat ve Toplum Dergisi, Sayı 110, 8-14
• Pamuk, Ş. (2001), “Osmanlı Devleti’nin Dış Borçlanma Deneyimi,” Ş. Pamuk, der. içinde, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserleri II, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 117-124.
• Pamuk, Ş. (2007), “Osmanlı Devletinin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi: 1600-1850”, Ş. Pamuk, der. içinde, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Seçme Eserler I, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 133-154.
• Pamuk, Ş. (2005), “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ekonomisi”, Ş. Pamuk, der. içinde, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserleri II, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 139-168.
• Soydemir, S. (2018), “İdare Hangi Koşullarda Yatırımcının Korunmaya İhtiyacı Olmadığına Karar Verebilir?” www.tepav.org.tr/tr/haberler/s/4397.
• Soydemir, S. ve A. Akyüz (2016), Sermaye Piyasası ve Borsa, Scala Yayıncılık, İstanbul.
• Tekin, O. (2009), “Sikke,” https://islamansiklopedisi.org.tr/sikke, Erişim Tarihi: 18.04.2020.
• Tezel, Y. S. (1983), Cumhuriyet Döneminin İktisadi tarihi (11923-1950); Yurt yayınları 4; Ankara.
• Tunaboylu, O. (2017), Bir Osmanlı Rüyası; İmge Yayınevi, Ankara
• Türk, İ. (2010), Maliye Politikası: Amaçlar, Araçlar ve Çağdaş Bütçe Teorileri, 23. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Uzuntepe, G. (2000), “Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Demiryolu: İzmir-Aydın-Kasaba (Turgutlu)1856-1897,” Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Ülgener, S. (2006a), Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler; Toplu Eserler 4, Derin Yayınları, İstanbul.
• Ülgener, S. (2006b), İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası; Toplu Eserler 2, Derin Yayınları, İstanbul.