Cinsiyet ve İl Kırılımlı İnsani Gelişme Endeksi: Türkiye Örneği

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 3, 21 - 56, 01.09.2016

Filiz Yeşilyurt M. Ensar Yeşilyurt Oğuz Karadeniz Hülya Kabakçı Karadeniz Ferda Esin Gülel Atalay Çağlar

Öz

Ekonomi biliminde bölgesel gelişme tartışmalarının odak noktalarından birisi, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyinin bir ülkede veya bölgede nasıl tanımlandığı ve nasıl ölçüldüğüdür. Bu arayışlara bağlı olarak bütün dünyada farklı bakıs açıları ve yöntemlere dayalı hesaplamalar ve analizler yapılmıştır. Türkiye’de de benzer çalışmalar ve hesaplamalar yapılmıştır. Bu konuda yaygın şekilde kullanılagelen faktör analizinden sonra, Birleşmiş Milletler’in bazı öncü araştırmacıların çalışmalarına dayanarak geliştirdiği İnsani Gelişme Endeksi (İGE) son dönemlerin önemli yaklaşımlarından birisi olmuştur. Karşılaştırılabilir, anlaşılabilir ve kolay hesaplanabilir olması nedeniyle bu çalışmada IGE kullanılmıştır. Bu makalede, Türkiye için ilk defa illere göre cinsiyet kırılımlı İGE hesaplanmış ve sonuçları tartışılmıştır. Cinsiyet kırılımlı IGE için gerekli olan cinsiyet kırılımlı kişi basına GSYH, yazarlar tarafından önerilen bir yöntemle hesaplanmıştır. Elde edilen ĐGE sonuçlarına dayanarak bölgesel kümelenmeler belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsani Gelişme Endeksi, gelir endeksi, eğitim endeksi, sağlık endeksi

Human Development Index With Gender and Province Breakdown: The Case Of Turkey

Öz

Within the field of economics, one of the focal points in the debate on regional development is how to define and then measure socio-economic development in a given country or region of a country. With the goal of sorting out this variety of views, analyses and measurements have been conducted worldwide. Turkish economists have also participated in this effort. Factor analysis has been used widely in this area, but the Human Development Index (HDI), developed by the United Nations based on the pioneering work of some researchers, has recently become important. The HDI is used in this work due to its comparability, comprehensiveness, and ease of computation. In this paper, HDI with a gender breakdown for Turkey’s provinces was computed for the first time and the results were discussed. GDP per capita with
gender breakdown, which is needed to calculate HDI with gender breakdown, was computed based on a methodology suggested by the authors. Regional clusters were identified on the basis of HDI results obtained.

Anahtar Kelimeler

Human development index, education index, income index, health index

Kaynakça

• AKA-Ahiler Kalkınma Ajansı, (2013), TR71 Bölgesi Đlçeleri Sosyo-Ekonomik Gelismislik Analizi.
• Albayrak, A. S., (2003), “Yöresel Gelismislik Farklılıklarının Saptanmasında Çok Değiskenli Bir Yaklasım: Türkiye’de Đllerin Sosyoekonomik Gelismislik Endeksi,” Süleyman Demirel Üniversitesi, Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8 (3), ss. 107–126.
• Atan, M., E. Özgür ve H. Güler, (2004), “Çok Değiskenli Đstatistiksel Analizler ve VZA ile Đllerin Gelismislik Düzeylerinin Karsılastırılması,” Gazi Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (2), ss. 25-42.
• Aturupane, H,, P. Glewwe ve P. Isenman, (1994), “Poverty, Human Development, and Growth: An Emerging Consensus?” American Economic Review, 84 (2), ss. 244-249.
• Austad, S. N., (2006), “Why Women Live Longer than Men: Sex Differences in Longevity,” Gender Medicine, 3 (2), ss. 79–92.
• Basıhos, S., (2016), “Gelismislik Göstergesi Olarak Gece Isıkları: Ulusal Ölçekte ve Đl Bazında GSYH Tahmini,” TEPAV Tartısma Metni, 23, 2017.
• Berber, M., M. C. Genç, ve E. B. Yıldız, (2015), TR90 Doğu Karadeniz Bölgesi Đlçe Bazlı Sosyo-Ekonomik Gelismislik Endeksi ve Sınıflandırılması, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı, Trabzon.
• Biswas, B. ve F. Caliendo, (2001-2002), “A Multivariate Analysis of the Human Development Index”, Indian Economic Journal, 49 (4), ss. 96-100.
• Castles, I., (1998), “The Mismeasure of Nations: A Review Essay,” Population and Development Review, 24 (4), ss. 831-845.
• Çağlar, A., F. E., Gülel, M. E., Yesilyurt, F. Yesilyurt ve O. Karadeniz, (2017), “Türkiye’de Đl, Yıl ve Cinsiyet Kırılımlı Ortalama ve Beklenen Okullasma Yılı,” Yönetim Bilimleri Dergisi, 15 (30), ss. 619-641.
• Çetinel, S., (2013), TR82 Bölgesi Sosyoekonomik Gelismislik Endeksi, Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı.
• Dinçer, B. ve M. Özaslan, (2004), Đlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelismislik Sıralaması Arastırması, DPT, Ankara.
• Dinçer, B., M. Özaslan ve T. Kavasoğlu, (2003), Đllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelismislik Sıralaması Arastırması, DPT, Ankara.
• Dinçer, B., M. Özarslan, ve E. Satısmıs, (1996), Đllerin Sosyo–Ekonomik Gelismislik Sıralaması Arastırması, DPT, Ankara.
• Doğan, H. G. ve Z. Gürler, (2013), “Türkiye’nin Đnsani Gelisme Endeksinin Analitik Olarak Değerlendirilmesi,” Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3 (2), ss. 69-76.
• Doğan, E. M. ve H. Tatlı, (2014), “Đnsani Gelisme ve Đnsani Yoksulluk Bağlamında Türkiye'nin Dünyadaki Yeri,” Ataturk University Journal of Economics ve Administrative Sciences, 28 (1), ss. 99,124.
• Drewnowski, J., (1966), “Social and Economic Factors in Development: Introductory Considerations on their Meaning, Measurement and Interdependence”, UNRISD, Report No. 3, New York.
• GĐB, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG1.htm erisim tarihi 20.02.2018
• Gülel, F. E., A. Çağlar, S. G. Kangallı-Uyar, O. Karadeniz ve M. E. Yesilyurt, (2017), “Türkiye’de Đllere Göre Đnsani Gelisme Endeksi,” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), ss. 208-216.
• Gürses, D., (2009), “Đnsani Gelisme ve Türkiye,” Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 12 (21), ss. 339-350.
• Hardeman, S. ve L. Dijkstra, (2014), “The EU Regional Human Development Index”, European Commission Joint Research Centre.
• Hicks, D. A., (1997), “The Inequality-Adjusted Human Development Index: A Constructive Proposal,” World Development, 25 (8), ss. 1283-1298.
• Hicks, N. ve P. Streeten, (1979), “Indicators of Development: The Search for a Basic Needs Yardstick,” World Development, 7, ss. 567-580.
• Hopkins, M., (1991), “Human Development Revisited: A New UNDP Report,” World Development, 19 (10), ss. 1469-1473.
• Kahneman, D. ve A. Deaton, (2010), “High Income Improves Evaluation of Life but not Emotional Well-Being. Psychological and Cognitive Sciences,” Proceedings of National Academy of Sciences, 107 (38), ss. 16489–16493.
• Karadeniz, O., (2012), “Extension of Health Services Coverage for Needy in Turkey: From Social Assistance to General Health Insurance,” Journal of Social Security, 2 (2), ss. 103-123.
• Kelley, A. C., (1991), “The Human Development Index: Handle with Care,” Population and Development Review, 17 (2), ss. 315-324.
• Kılıç, Đ., S. Saraçlı, ve S. Kolukısaoğlu, (2011), “Sosyo-Ekonomik Göstergeler Bakımından Đllerin Bölgesel Bazda Benzerliklerinin Çok Değiskenli Analizler ile Đncelenmesi,” Đstatistikçiler Dergisi, 4, ss. 57–68.
• Kızılaslan, N. ve M. Karaömer, (2013), “Đnsani Gelisme Endeksinin Türkiye Açısından Đncelenmesi,” Gaziosmanpasa Bilimsel Arastırma Dergisi, (3), ss. 47-58.
• Klugman, J., F. Rodríguez, ve H. J. Choi, (2011), The HDI 2010: New Controversies, Old Critiques” The Journal of Economic Inequality, 9 (2), ss. 249-288.
• Maddison, A., (2010), Historical Statistics of the World Economy, Organization for Economic Co-operation and Development, Paris.
• McGranahan, D.V., C. Richard-Proust, N. V. Sovani, ve M. Subramanian, (1972), “Contents and Measurement of Socio-Economic Development”, UNRISD, Praeger Publications, New York.
• MEB, (2018), Milli Eğitim Đstatistikleri Örgün Eğitim 2016/2017, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
• Morris, D., (1979), Measuring the World’s Poor: The Physical Quality of Life Index, Pergamon Press, New York. Nartgün, S. S., G. Sezen-Gültekin ve Đ, Limon, (2017), “Examination of 2015 Human Development Index in Terms of Education: Comparison of the Continents and Turkey,” Journal of Education and Practice, 8 (3), ss. 37-47.
• OECD/DAC, (1977), Socioeconomic Typologies or Criteria for 82 Developing Countries, Organization for Economic Co-operation and Development, Paris.
• Oeppen, J. ve J. W. Vaupel, (2002), “Broken Limits to Life Expectancy,” Science, 296, ss. 1029–1031.
• Ogwang, T., (1994), “The Choice of Principle Variables for Computing the Human Development Index,” World Development, 22 (2), ss. 2011-2014.
• OKA-Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, (2014), TR83 Bölgesi Đlçeleri Sosyo-Ekonomik Gelismislik Analizi (SEGE).
• Özpınar, E. ve E. Koyuncu, (2016). "Türkiye’de Đnsani Gelismislik Đller Arasında Nasıl Farklılasıyor? 81 Đl Đçin Đnsani Gelismislik Endeksi," TEPAV.
• Öztürk, S., (2018), “Türkiye'de Đsgücüne Katılımda Bölgesel Farklılıklar,” Sosyoekonomi, 26 (35), ss. 153-168.
• Perls, T. T. ve R. C. Fretts, (1998), “Why Women Live Longer than Men-What Gives Women the Extra Years?” Scientific American, (2), ss. 100–103.
• Riley, J. C., (2005), Poverty and Life Expectancy, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Sagar, A. D. and A. Najam, (1998), “The Human Development Index: A Critical Review,” Ecological Economics, 25 (3), ss. 249-264.
• SEGE, (2011), Đllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelismislik Sıralaması Arastırması, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Ankara.
• Sen, A., (1985), Commodities and Capabilities, North Holland, Amsterdam.
• Silva, R. ve A. F. Lopes, (2002), “A Regional Human Development Index for Portugal,” CEFAGE--UE Working Paper.
• Srinivasan, T. N., (1994), “Human Development: A New Paradigm or Reinvention of the Wheel?” American Economic Review, 84 (2), ss. 238-243.
• Stanton, E. A., (2007), “The Human Development Index: A History”, Political Economy Research Institute, Working Paper Series, Number 127.
• Seker, M., S. Bakıs ve B. Dizeci, (2018), “Đnsani Gelisme Endeksi -– Đlçeler (ĐGE-Đ) 2017 Tüketiciden Đnsana Geçis,” Đnsani Gelisme Vakfı, Đstanbul.
• Tunç, O. ve O. Ertuna, (2015), “Human Development Index of Turkey Simulation and Comparison of Selected Countries,” Journal of Management Marketing and Logistics, 2 (2), ss. 132-157
• TÜĐK, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24640, erisim tarihi 12.12.2017].
• TÜĐK, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24920 erisim tarihi 08.01.2018.
• UNDP, (2018), Technical Notes, UNDP Human Development Report, United Nations Development Programme.
• UN-ECOSOC, (1975), Developing Countries and Level of Development, United Nations, New York.
• UNESCO-UIS, (2016), Online Education Glossary, The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
• Ünal, Ç., (2008), “Đnsani Gelismislik Endeksine göre Türkiye’nin Bölgesel Farklılıkları,” Coğrafi Bilimler Dergisi, 6 (2), ss. 89-113.
• Yesilyurt, M. E., O. Karadeniz, F. E. Gülel, A. Çağlar ve S. G. Kangallı-Uyar, (2016), “Türkiye’de Đllere Göre Ortalama ve Beklenen Okullasma Yılı,” Pamukkale Avrasya Sosyoekonomik Çalısmalar Dergisi, 3(1), ss. 1–7.