Modernin Üretiminde Kolektif Bir Yaklaşım: Antalya Yalı Apartmanı

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 19, 30.06.2024

Esin Bölükbaş Dayı Funda Alyanak Kaya

https://doi.org/10.58317/eksen.1351239

Öz

Cumhuriyet döneminin ekonomik gelişim politikalarında önemli bir yere sahip olan konut kooperatiflerinin Türkiye’deki ilk örneği Ankara’da 1934 yılında kurulan Bahçelievler Yapı Kooperatifidir. Kooperatifleşme kısa sürede başkentten tüm ülkeye yayılarak toplu konut üretimi için yaygın bir pratik haline dönüşmüştür. Türkiye’de modernleşme hareketi kapsamında benimsenen korporatist toplum ideali doğrultusunda kurgulanan kooperatifler toplumsal dayanışmanın sağlanmasını amaç edinmiştir. Antalya’nın ilk apartmanı, Yalı Apartmanı(Kırk Daireler)’ da 1957'de DSİ çalışanlarına konut imkânı sağlamak için kurulan Sucular Yapı Kooperatifi tarafından inşa edilmiştir. Kırk bağımsız birimden oluşan apartman yapısı, pilotiler üzerinde yükselen, boşaltılan giriş kotunda ve teras çatıda ortak kullanım alanları olan, serbest plan ve serbest cephe etkisinin görüldüğü modernist yaklaşımının yanı sıra bulunduğu coğrafyanın iklimsel verilerini de dikkate alan mekânsal özelliklere sahiptir. Yapının mimari dili, 2.Dünya Savaşı sonrasında hem dünyanın hem de Türkiye’nin mimarlık ortamında etkileri hissedilen, modernist mimar Le Corbusier’in Unite d’Habitation projesindeki tasarım yaklaşımı ile benzerlik göstermektedir. Temel tasarım ilkeleri ve mekânsal organizasyonu incelendiğinde, Yalı Apartmanı bu yaklaşımın küçük ölçekli, yerel bir yorumu niteliğindedir. Bu çalışmanın amacı kentsel dönüşüm projesiyle yıkımı gündemde olan yapının, kolektif bir üretim biçimi olarak kooperatifçilik yönteminin benimsendiği, mimari tasarım ve inşa süreçlerini belgelemek, sahip olduğu dönem özelliklerini ve kentte yarattığı etkileri tartışarak, Türkiye modern mimarlığı içindeki konumuna dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

mimarlık, Antalya, modern, kooperatif, apartman

Teşekkür

Bu çalışmaya, fotoğraf-belge arşivleri ve verdikleri bilgiler ile destek olan Antalya Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Müdürlüğü’ne, DSİ 13.Bölge Müdürlüğü’ne, Mimarlar Odası Antalya Şubesi’ne ve Dr. Beste Sabır Onat, apartman görevlisi Hayati Bey, Bülent-Oya Baykal, Galip Büyükyıldırım, Erhan- Engin Karaesmen, Noyan Şerbetçi ve Mahmut İçli’ye çok teşekkür ederiz.

A Collective Approach to Production of the Modern: The Case of Antalya Yalı Apartment

Öz

The first example of housing cooperatives, which hold a significant place in the economic development policies of the Republican Turkey, was the Bahçelievler Cooperative in Ankara in 1934. Cooperatives spread from the capital to the country, becoming a common practice for mass housing. Cooperatives, aligned with the corporatist society ideal adopted within the context of the modernization movement, aimed to foster social solidarity. Antalya's first apartment building, Yalı Apartment (Kırk Daireler), was built in 1957 by Sucular Building Cooperative, established to provide housing opportunities for employees of DSI. The building embodies a modernist approach characterized by open plan, free facade, and considers the geographical data. Comprising forty units, the structure stands on pilotis, featuring shared spaces at the entrance and terrace levels. The architectural language of the structure bears resemblance to the approach of Le Corbusier's Unité d'Habitation, which has influences on the global as well as Turkey’s architectural milieu after the World War II. Upon analysing its design principles and spatial organization, Yalı Apartment is a local interpretation of this approach on a small scale. By compiling archival information, conducting interviews, and examining the architectural approach, this research aims to investigate the noteworthy features of the building. The primary objective of this study is the documentation of Yalı Apartment with its architectural characteristics and collective production process. Additionally, the study draws attention to the place of the apartment, currently under the threat of demolition due to an urban renewal project, within the urban memory by highlighting its historical and contextual significance.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Antalya, Modern Architectural Heritage, Housing Cooperatives, Yalı Apartment

Kaynakça

• Aktin, S. (2017). Kent ve bellek: Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası örneği. [Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. 23 Mayıs 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Antalya Mimarlık Arşivi [@antalya_archivtecture]. (2021, 25 Haziran). “Yalı Apt 40 Daireler Gençlik Mah. Eski Şehir Kulübü son durak. Sucular Yapı Koop. 1964. İmar müdürü Y.Mimar Mahmut İçli.” [Fotoğraf]. Instagram. https://www.instagram.com/antalya_archivtecture/
• Asiliskender, B. (2008). Modernleşme ve konut; Cumhuriyet’in sanayi yatırımları ile Kayseri’de mekansal ve toplumsal değişim. [Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü]. 20 Kasım 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bölükbaş Dayı, E. (2019). The formation of a modern city: Antalya, 1920s- 1980s. [Doktora Tezi, ODTÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü]. 25 Haziran 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Büyükyıldırım, G. (2017). 20. yüzyılda su işleri ve Antalya. DSİ.
• Cengizkan, A. (2010). 1950’li yıllarda Ankara’da konut: Modernleşme ve demokratikleşmenin konut sunumuna yansımaları. İçinde E.Altan Ergut ve B.İmamoğlu (Der.), Cumhuriyet'in mekânları, zamanları, insanları (s. 205-233). Dipnot Yayınları.
• Doğusan Alexander, G.N. (2013). Bir modernleşme pratiği olarak kooperatifçilik ve bahçeli konut yerleşimleri. [Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü]. 18 Nisan 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Fondation Le Corbusier. (2023, 19 Temmuz). The Unité d’Habitation de Marseille turns 70 ans!. https://www.fondationlecorbusier.fr/en/news/the-unite-dhabitation-de-marseille-turns-70-ans/
• Google Earth (2023). Huzur, Özgür ve Güç Apartmanlarının Konumu [Harita]. 24.07.2023 tarihinde erişildi, https://earth.google.com/web/
• Google Earth (2023). Yalı Apartmanı’nın Konumu [Harita]. 17.07.2023 tarihinde erişildi, https://earth.google.com/web/
• Gönüllü, A.R. (2010). Cumhuriyet döneminde Antalya 1923- 1960. Tarihçi Kitabevi.
• Güçlü, S. (2019). Cumhuriyet döneminde Antalya’nın kentsel değişimi sürecinde bir mahallenin oluşumu: Meltem Mahallesi. İçinde Uluslararası 2.Antalya Kongresi (s. 1-11).
• Hasol, D. (2017). 20.Yüzyıl Türkiye mimarlığı. YEM Yayın.
• İleri Gazetesi (1958, 12 Eylül). Antalya’da 1200 vatandaşın mesken davası hallediliyor. s.1.
• Keleş, R. (1989). Konut politikalarımız. Ankara Üniversitesi SPF Dergisi, 44(1), 63-98.
• Koca. D. (2015). Türkiye’de çağdaş konut üretiminin yeniden okunması. Tasarım Kuram, 19, 19-36.
• Küreğibüyük, Z.İ. (2017). Baysal-Birsel uygulamalarla: Bir döküm. İçinde N.M.Cengizkan ve A.Cengizkan (Der.), Haluk Baysal- Melih Birsel rasyonalizmi, 20.Yüzyılın ikinci yarısında mimarlık pratiği (s. 81-90). TMMOB Mimarlar Odası.
• Le Corbusier (1991). Yeni bir mimarlığa doğru beş nokta. İçinde U. Conrads (Der.), 20.yüzyıl mimarisinde program ve manifestolar (ss.83-84) S. Yavuz (Çev.). Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Manavoğlu, E. ve Kutlu, N.Ö. (2010). Antalya kentinin 1950’den günümüze kentleşme sürecinin değerlendirilmesi. İçinde Dünden bugüne Antalya (Cilt.1, Bölüm.5) (s. 189- 199). Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Özkan, A. (2009). A critical evaluation of housing co-operatives in Turkey within the framework of collective action theories: A case study in Ankara and İstanbul. [Doktora Tezi, ODTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü]. 18 Nisan 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Öztürk, S.S. (2022). Rahmi Bediz- Demirtaş Kamçıl Mimarlık Bürosu konut kooperatiflerinde modernite söylemi. [Sanatta Yeterlik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü]. 18 Nisan 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• SALT Araştırma, Güngören Ailesi Arşivi (2020). İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Yüksek Mimarlık Bölümü, 1954 Yılı, 1A ve 1B öğrencileri albümü. [Belge]. 23 Ağustos 2023 tarihinde erişildi, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/205257
• Sey, Y. (1984). Yeni vatandaşların barındırılması: Konut politikaları ve toplu konut. İçinde R.Holod, A.Evin ve S.Özkan (Der.), Modern Türk mimarlığı (s.157-181). TMMOB Mimarlar Odası.
• Sobin, H. (2010). The role of regional vernacular traditions in the genesis of Le Corbusier’s brise-soleil sun-shading techniques. Traditional Dwellings and Settlements Working Papers Series, 78, 1-28.
• Şelale Gazetesi (1959). Modern mahallenin temeli atıldı. s.1.
• Şumnu, U. (2017). Biraradalığın mimarisi: 1950-1970 yılları arası kooperatif yapılarında ortak yaşam alanları. İçinde N.Bayraktar (Der.), Sivil Mimari Bellek Ankara 1930- 1980 (s. 205-233). Koç Üniversitesi VEKAM.
• Tapan, M. (1984). Uluslararası üslup: Mimarlıkta liberalizm. İçinde R.Holod, A.Evin ve S.Özkan (Der.), Modern Türk mimarlığı (s.109-122). TMMOB Mimarlar Odası.
• TBMM. (1946). Türkiye Emlak Kredi Bankası Kanunu. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc028/kanuntbmmc028/kanuntbmmc02804947.pdf
• TBMM. (1963). Millet Meclisi Tutanak Dergisi (Dönem 1, Cilt 11, s.290). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d01/c011/mm__01011035.pdf
• Tekeli, İ. (2012). Türkiye'de yaşamda ve yazında konutun öyküsü (1923-1980). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli İ. ve İlkin, S. (1984). Bahçeli Evlerin öyküsü, bir Batı kurumunun yeniden yorumlanması. Kent-Koop. TMMOB Mimarlar Odası (1966). TMMOB Mimarlar Odası 1966 bilirkişi listesi. Mimarlık Dergisi, 4 (3), 30. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=82
• Turan, N. (1992). Konut sorununun çözümünde bir alternatif olarak konut kooperatifleri ve Eskişehir ilindeki konut kooperatiflerinin sosyo-ekonomik analizi. [Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. 18 Nisan 2023 tarihinde erişildi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Uz, F. (2017). Dıştan içe-içten dışa / kendine ait bir oda: Hukukçular Sitesi’nin özgünlüğü üzerine iki izlek. İçinde N.M.Cengizkan ve A.Cengizkan (Der.), Haluk Baysal- Melih Birsel rasyonalizmi, 20.Yüzyılın ikinci yarısında mimarlık pratiği (s. 95-106). TMMOB Mimarlar Odası.
• Vala Nureddin (Va-Nu) (1944). Antalya İkinci Dünya Harbinde nasıl güzelleşebildi?. Kenan Matbaası.