Modern Konutun Kooperatifler Aracılığı İle Üretilmesi: Isparta - Gülevler Yapı Kooperatifi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 84 - 110, 31.12.2024

Ülkü Çelebi Gürkan

https://doi.org/10.58317/eksen.1593562

Öz

Yapı kooperatifleri Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar geçen sürede konut üretim biçimleri arasında yaygın bir pratik haline gelmiştir. Isparta kentinde 1968-70 yılları arasında inşa edilen Gülevler Yapı Kooperatifi sahip olduğu mimari özelliklerin yanında üretim biçimi bakımından da önem kazanmaktadır. Kentin dışında yeşil alanlar içinde sorunsuz bir çevre yaratmayı amaçlayan kooperatifin inşaatları 1,5 yıl gibi kısa bir süre içerisinde tamamlanarak 110 adet bahçeli ve tek katlı müstakil konut inşa edilmiştir. Düşük yoğunluklu seyrek yerleşim dokusuna sahip yerleşimde konutlar kütle formları ve yalın cepheleri ile geleneksel konut tipolojisinden uzak modern bir görünüm sunmaktadır. Modernizmin Isparta kentini etkilediği 1960-1980 yılları arasındaki dönemde inşa edilen Gülevler Yapı Kooperatifi günümüzde adını verdiği mahallenin küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı Gülevler yerleşiminin kuruluşu, özellikleri ve günümüzdeki durumunun ortaya konulması ve korunarak gelecek nesillere aktarılması gereken bir modern şehircilik örneği olduğunun belgelenmesidir. Kooperatifi’nin kentsel ve mimari niteliklerinin değerlendirilebilmesi için kent tarihine yönelik bilgi ve belgeler taranmış; elde edilen çizimler, planlar ve görsel materyaller farklı ölçeklerde incelenmiştir. Alanın geçirdiği değişim ve dönüşümler morfolojik yapı ve tekil yapı ölçeğinde incelenmiştir. Çalışma sonucunda Gülevler Yapı Kooperatifi’nin kentsel ve mimari nitelikleri ortaya konmuştur. Çalışma sonucunda kooperatif yerleşiminin kentte modern mimarinin gelişiminde etkili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Gülevler, Yapı Kooperatifi, Isparta, Modern Konut, Konut Sorunu

Production of Modern Housing through Cooperatives: The Case of Isparta - Gülevler Building Cooperative

Öz

Since the proclamation of the Republic, building cooperatives have become a common form of housing production. The Gülevler Building Cooperative, built in Isparta between 1968-70, is becoming increasingly important in terms of both its architectural features and its production method. Aiming to create an undisturbed environment in the green outskirts of the city, the cooperative's construction was completed in a short period of 1.5 years, and 110 single-storey detached houses with gardens were built. Located in a low-density, sparsely populated area, the houses have a modern appearance, far removed from the traditional housing typology with its massed forms and simple facades. Built between 1960 and 1980, as modernism took hold of the city of Isparta, the Gülevler Building Cooperative today forms a small part of the neighborhood after which it is named. The aim of this study is to reveal the origins, characteristics, and current situation of the Gülevler settlement, and to document that it is an example of modern urbanism that should be preserved and passed on to future generations. To evaluate the urban and architectural qualities of the cooperative, information and documents related to the history of the city were scanned and the drawings, plans, and visual materials obtained were studied. As a result of the study, the urban and architectural qualities of the Gülevler Building Cooperative were revealed, and at the same time, the current situation and the changes and transformations that the area has undergone were determined. As a result of the study, it was found that the cooperative settlement was effective in the development of modern architecture in the city.

Anahtar Kelimeler

Gülevler, Building Cooperative, Isparta, Modern Housing, Housing Problem

Kaynakça

• Alkan, L. & Uğurlar, A. (2015). Konut kavramına giriş. Türkiye’de konut sorunu ve konut politikaları. İçinde L. Alkan& A. Uğurlar (Eds.), (s. 5-6). Ankara: Kent Araştırmaları Enstitüsü.
• Akpınar, İ. & Uz, F. (2016). Türkiye tasarım kronolojisi: Konut. 3. İstanbul Tasarım Bienali / Geç olmadan eve dön: Konutun serüveni üzerine bir sergi kitabı. İstanbul: Vitra Çağdaş Mimarlık Dizisi. 18 Ekim 2024 tarihinde erişildi, https://bizinsanmiyiz.iksv.org/wp-content/uploads/2017/11/konut_tr_opt.pdf
• Anonim, (1973). Isparta il yıllığı – Cumhuriyetin 50. yılında Isparta. Ankara: Pars Matbaası.
• Anonim, (2001). Isparta 1880-1980. Isparta: Isparta Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları.
• Anonim, (2006). Isparta (merkez) kısmi revizyon imar planı izah raporu. Özgünkent İmar İnş. Ltd. Şti.
• Aydın, N. (2016). Kentsel saçaklanmanın kent örüntüsü üzerindeki etkisinin fraktal geometri ile tespiti; Isparta örneği. (Tez numarası. 470718). [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Aydın, S., Türkoğlu, Ö., Emiroğlu, K. & Özsoy, E.D. (2005). Küçük Asya'nın bin yüzü: Ankara. Ankara: Dost Kitapevi.
• Bina Yapımını Teşvik Kanunu, (1948). 21 Ekim 2024 tarihinde erişildi, https://gayrimenkulmevzuati.com/bina-yapilmasini-tesvik-kanunu/
• Bölükbaş Dayı, E. (2019). The formatıon of a modern cıty: Antalya, 1920s-1980s. (Tez numarası. 594955). [Doktora Tezi, ODTÜ]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bölükbaş Dayı, E. & Alyanak Kaya, F. (2024). Modernin üretiminde kolektif bir yaklaşım: Antalya Yalı Apartmanı. EKSEN Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 5(1), 1-19. https://doi.org/10.58317/eksen.1351239
• Cengizkan, A. (2002). Modernin saati: 20. Yüzyılda modernleşme ve demokratikleşme pratiğinde mimarlar, kamusal mekan ve konut mimarlığı. Ankara: Boyut Yayınevi
• Çetin, S. & Güvlü Erhan G. (2023). 1950 Sonrası Isparta’nın kooperatif yapıları. İçinde S. Şimşek, A. B.l Gökarslan, Ş. Çelik, S. Çetin (Eds.) Isparta’nın 1950 sonrası çağdaş yapıları, (s. 1-59). Ankara: Akademisyen Kitabevi
• Çınar, T. (2015). Bahçekent modelinin düşünsel kökenleri ve kentbilime katkıları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 55(1), 27-51.
• Ertan, K.A. (2004). 20. Yüzyıl kent ütopyaları. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 13(3), 5-21.
• Faiz Büyükçam, S. (2018). Türk evinden apartmana Türkiye'de konut olgusu; 1950-1980 dönemi İstanbul apartmanları. Dicle Üniversitesi 1. Uluslararası Mimarlık Sempozyumu Bildiri Kitabı, s. 64-78, Diyarbakır.
• Gülevler Sakinleri, (2014). https://www.youtube.com/watch?v=sdX3O7xyQxc, Yayın Tarihi: 7 Eylül 2014 (Erişim Tarihi: 23.12.2024)
• Güllü, Ö. (1938). Isparta’mızda temeli atılmak üzere bulunan yeni bir teşekkül hakkında düşündüklerimiz. Ün Dergisi, 5(52-53), 735-736.
• Haber 32. (2022, 9 Mart). Isparta’nın sosyal konut serüveni. 18 Eylül 2024 tarihinde erişildi, https://www.haber32.com.tr/ispartanin-sosyal-konut-seruveni-1
• Isparta İmar Planı Raporu. (1943). Prof Ölsner ile Doçent Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun hazırladığı Isparta Şehri İmar Planı Raporu, Ün Dergisi, 10 (116-117), 1615- 1622.
• Koca, D. (2015). Türkiye’de çağdaş konut üretiminin yeniden okunması, Tasarım+Kuram, (19), 19-36. https://doi.org/10.23835/tasarimkuram.239591
• Koç, H. (2022). Kentsel konut sunumunda giderek unutulan bir organizasyon: Konut yapı kooperatifleri. İdealkent Dergisi, 13(37), 2002-2026. https://doi.org/10.31198/idealkent.1117042
• Köse, D., Güç, B. & Çetin, S. (2018). A social housing example in Isparta: Gülevler Housing Cooperative. Archdesıgn ’Xx18 / V. International Architectural Design Conference, Dubrovnik, Hırvatistan, 13 - 14 Nisan 2018, s.182-190.
• Özüekren, Ş. (1996). Kooperatifler ve konut üretimi. İçinde Y. Sey (Ed.), Tarihten günümüze Anadolu’da konut ve yerleşme (s. 355-365). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Pérouse, J.F. (2023). Angora'dan Ankara'ya: Bir başkentin doğuşu (1919-1950) (Çev. A. Meral), İstanbul: Doğu Batı Yayınları
• Sayar, Z. (1946). Mesken Davası II. Arkitekt, 6(175-176), 149-150.
• Sezgin, H. (1993). Isparta’da konutun değişim süreci: Geleneksel konuttan toplu konuta. (Tez numarası. 28945). [Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sözen, M. & Tapan, M. (1984). 50 yılın Türk mimarisi. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Şentürk, A. & Duran, M. (2022). Geçmişten günümüze ana hatlarıyla Isparta tarihi. İçinde A. Şentürk, M. Duran (Eds.), Tarihi, mimarisi ve sosyo-kültürel özellikleri ile Isparta (s. 2-11), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. (1982). Türkiye’de konut sunumunun davranışsal nitelikleri ve konut kesiminde bunalım. İçinde Konut 81 (Kent Koop Yıllığı) s. 57-101. Ankara: Kent Koop Yayınları. Tekeli, İ. (2009). Konut sorununu konut sunum biçimleriyle düşünmek. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (1984). Bahçelievlerin öyküsü: Bir batı kurumunun yeniden yorumlanması. Ankara: Kent-Koop Yayınları.
• Temurçin, K. (2004). Isparta ilinde sanayinin gelişimi ve yapısı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 2(2), 79-95.
• TUİK. (2024). Nüfus ve demografi istatistikleri, genel nüfus sayımları. Ankara. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1 (Erişim Tarihi: 24.09.2024)
• Zadil, E. (2011). Yapı kooperatifleri ve mesken problemleri. Journal of Social Policy Conferences (12), 31-69.