Cumhuriyet’in Kuruluşundan Günümüze Demir-Çelik: Emek Ürün-Metalarının İzini Sürmek

Yıl 2024, Sayı: 1, 31 - 58, 05.07.2024

N. Berna Güler

Öz

Ulusun inşasının ve sanayileşmenin öncü ürünlerinden biri olan demir-çelik; yerin altından sanayiye, üründen metaya geçiş hikâyesinde endüstrileşmenin ürünleri olarak gündelik yaşam deneyimlerimizi ve anlam dünyamızı da belirlemektedir. Ürün üzerinden okuma yapmanın tarihsel ve toplumsal ilişkilerin izi sürüldüğünde ürünlerin bir yandan metalaşma sürecine çekilmesi izlenebilirken, diğer yandan üretim ilişkilerinin evrimleşme dinamiklerinin, sermaye birikiminin sorunsalının aşılma pratiklerinin, emek gücünün varlık mücadelesinin ve ulus-devletin karar alma süreçlerinin nasıl ve ne şekilde değiştiğine de tanıklık etmemize yardımcı olacaktır. Çünkü demir-çelik ürünü birçok ürünün; raylardan demiryoluna, inşaattan çatal bıçağa, otomobilden elektrikli ev aletlerine, beyaz eşyadan ambalaja, petrol-gaz taşıma/koruma tüplerden borulara vs. baş metası olmuştur. Bu çerçevede çalışmamızda eleştirel diyalektik yöntemle demir-çelik ürün-metasının insan-doğa ve insan-insan ilişkileri içinde izi sürülmeye çalışılacaktır. Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze ilk önce demirin; doğanın bir parçası olma halinden cevher olmaya, cevherden çeliğe yolculuk hikâyesinde toplumsal üretim ilişkilerine yansıyışı, emek-sermaye ve ulus-devletin farklılaşan rolleri ve değişim dinamikleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

demir cevheri, demir-çelik, sanayileşme, metalaşma, emek gücü, toplumsal değişme

Kaynakça

• Aksoy, S. (2016) Demiryolları Kapitalizmin Lokomotifi, İstanbul: SAV Yayınları.
• Aran, B. (2022) Türkiye Demir-Çelik İhracatında ABD Pazarında Darboğaza mı Gidiyor? TEPAV N202207 Avşaroğlu, N. (2020) Demirin Tanrıları, https://docplayer.biz.tr/194435757-Demirin-tanrilari-nadir-avsaroglu.html, (Erişim Tarihi: 12.07.2023)
• Birleşik Metal-İş Sendikası (2003) Demir Çelik Sektörü, İstanbul: Birleşik Metal -İş Yayınları.
• Churchill, W. (1946) https://winstonchurchill.org/resources/speeches/1946-1963-elder-statesman/the-sinews-of-peace/, (Erişim Tarihi: 08.08.2023)
• Çehreli, A. (1966) “Türkiye’de Demir-Çelik İşletmelerinde İşçi ve İşveren Münasabetleri”, Sosyal Siyaset Konferansları, 17, 137-150
• Çelik, A. (2022) AKP’nin 20 Yılında Emeğin Halleri -Despotik Emek Rejimi Üstüne Yazılar (2002-2022), Açık Erişim, creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/
• Eliade, M. (2003) Demirciler ve Simyacılar, Çev. Mehmet Emin Özcan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ercan, F., Karakaş, D. ve Tanyılmaz, K. (2008) (der.) Türkiye’de Sermaye Birikimi ve Sanayileşme Politikaları ve Sektörel Değişimler, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 213-252
• Erdemir (2023) https://www.erdemir.com.tr/kurumsal/tarihce/, (Erişim Tarihi:16.06.2023)
• Evrensel Gazetesi (2023) https://www.evrensel.net/haber/505844/tosyali-fabrikasinda-yasanan-patlamada-olen-isci-sayisi-3e-yukseldi?a=0d142, (Erişim Tarihi: 22.12.2023)
• Gazete Duvar, (2022) https://www.gazeteduvar.com.tr/erdogan-iki-fabrikadaki-grevleri-erteledi-milli-guvenligi-bozucu-nitelikte-haber-1593391, (Erişim Tarihi: 14.04.2023)
• Güler-Müftüoğlu, B. (2008) “Firmalar Arası Değişim İlişkisi: Fasonlaşma ve Taşeronlaşma”, Toplum ve Hekim, 23, 243-253
• Güler-Müftüoğlu, B. ve B. Tanış (2010) “21. Yüzyılda Zonguldak Maden İşletmelerinde Çalışma Hayatı: Bir Kesit-Tek Gerçek”, Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi 11.Kongre/Özel Sayı, Çalışma ve Toplum, 25, 185-216
• Güler-Müftüoğlu, B. (2012) “Türkiye’de Yeni Emek Denetim ve Kontrol Alanı: Kalkınma Ajansları”, Çalışma ve Toplum, 2012/2, 95-116
• Güler-Müftüoğlu, B. (2014) (der.) Üretim Sürecinin Vazgeçilmezi Esneklik: Var ve Yok ettikleri Üzerine Bir Çerçeve, İstanbul: Evrensel Kültür, 2014, 17-42.
• Gündoğan, F. (1968) C. Senotosu B:69, O:2, (15.10.1968), www.tbmm.gov.tr>tutanaklar>TUTANAK, (Erişim Tarihi: 22.08.2023)
• Gündoğdu, O. (2023) “Borusan Nereye Gidiyor?”, https://www.birgun.net/makale/borusan-niye-gidiyor-492329, (Erişim Tarihi: 22.12.2023)
• Hirschman, A.O. (1958), Interdependence and Industrialization in The Strategy of Economic Development, New Haven: Yale University Press.
• Huberman, L. (1991) Feodal Topumdan Yirminci Yüzyıla, (çev. M.Belge), İstanbul: İletişim Yayınları.
• İÇDAŞ (2023) https://www.icdas.com.tr/pages/3721/429/f/tr-TR/Celik.aspx, (Erişim Tarihi: 07.07.2023) İSİG Meclisi (2023) https://www.isigmeclisi.org/20824-2022-yilinda-en-az-1843-isci-is-cinayetlerinde-hayatini-kaybetti, (Erişim Tarihi: 17.08.2023)
• Kardemir (2023) https://www.kardemir.com/bagli_ortakliklar_ve_istirakler, (Erişim Tarihi: 09.08.2023) Kessler, G. (1949) Zonguldak ve Karabük’teki Çalışma Şartları, (çev. E.Zâdil), Sosyal Siyaset Konferansları,2, 7-33
• Kıray, M.B. (2000) Ereğli-Ağır Sanayi Öncesinde Bir Sahil Kasabası-, Üçüncü Baskı, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kırımer, C.S. (1948) Sovyet Cehenneminde Köylü ve İşçi Durumu, İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Marx, K. (1990) Kapital III Cilt, (çev. A. Bilgili), Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2000) 1844 El Yazmaları Ekonomik Politik ve Felsefe, (çev. K. Somer), Birinci Baskı, Ankara: Sol Yayınları. Marx, K. (2011) Kapital I. Cilt, (çev. M. Selik ve N. Satlıgan), İstanbul: Yordam Kitap.
• Mies, M (2022) Ataerki ve Birikim -Uluslararası İş Bölümünde Kadınlar-, (çev. Y. Temurtürkan), Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ollmann, B. (2006) Diyalektiğin Dansı, (çev. C. Saraçoğlu), İstanbul: Yordam Kitap.
• OYAK Maden Metalürji (2023) https://www.oyakmadenmetalurji.com.tr/#/grup-sirketleri/, (Erişim Tarihi: 28.08.2023)
• Özeken, A.A. (1944) Ereğli Kömür Havzası Tarihi -Üzerine Deneme 1848-1940-, İstanbul Kenan Matbaası.
• Ökçün, A.G. (1975) Teşvik-i Sanayi Kanun-ı Muvakkatı 1913, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 30, 1, 25-44 Öztürk, Ö. (2011) Türkiye’de Büyük Sermaye Grupları, İkinci Baskı, İstanbul: SAV Yayınları.
• Polatoğlu, M.G. (2018) “Türkiye Ağır Sanayisinin Öncül Kuruluşlarından İskenderun Demir Çelik Fabrikası”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Nisan (Özel Sayı), 629-647
• Şafak, C. (2015) Ereğli 1965-1980 Çelik İşçileri, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Şafak, C. (2017) Morrison’un Yapı İşçileri -Ereğli 1960-1965-, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Şeni, N. (1978) Emperyalist Sistemde “Kontrol Sanayi” ve Ereğli Demir-Çelik, İstanbul: Birikim Yayınları.
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2022) Demir Çelik Sektör Raporu 2021, Ankara: Sanayi Genel Müdürlüğü. Tez, Z. (2010) Kimya Tarihi -Bilimde ve Sanayide-, Ankara: Nobel Yayını.
• Türkay, M. (2009) Sermaye Birikimi, Kalkınma, Azgelişmişlik -Türkiye ve Dünya Üzerine Notlar-, İstanbul: SAV Yayınları.
• Thornburg, M.W. (1949) Türkiye Nasıl Yükselir, (çev. S.Yazıcıoğlu), İstanbul: Nebioğlu Yayınevi.
• YİSAD (2023) https://www.yisad.org.tr/?sayfa=hakkimizda, (Erişim Tarihi: 08.08.2023)