Hizmet Sektöründe İstihdamın Beşeri Sermaye Teorisi Bağlamında Eleştirel Analizi (Sahadan Notlar)

Yıl 2024, Sayı: 1, 115 - 138, 05.07.2024

Servet Gün

Öz

Eğitimli emeği merkezine alan, emeği ekonomik süreçlerin girdisi olarak gören beşerî sermaye teorisi, 1950’lerde Chicago Okulu’ndan bir grup iktisatçı tarafından geliştirilmiş; 1990’larda OECD ve AB gibi kuruluşlar tarafından, yaşam boyu öğrenme ve aktif emek piyasası politikalarıyla birlikte yaygınlaştırılarak etkili olmuş bir paradigmadır. Sermaye için verimlilik ve istikrar vaat eden beşerî sermaye kuramı, emekçi için bir gelecek sunuyor mu? Bu soruya, geçici ve güvencesiz işlerin yaygın olduğu; ‘beşerî sermayeleri’ aynı fakat gelir ve çalışma şartları farklı emekçilerin yer aldığı katmanlı/parçalı bir emek düzeni içerisinden cevap bulmaya çalıştık. Zira beşerî sermaye özgüveniyle piyasaya giren emekçi, kısa sürede ucuz ve ‘sürümü bol bir metaya’ sahip olduğunu anlayıp niteliğine uymayan düşük ücretli işlere yöneldiğinde; kuramın emekçi için vaat ettiği ‘iyi’ ile nitelenen ne varsa tartışma konusu olmaya başlamaktadır. Kuramın neden başarısız olduğu yedek işgücü kuramı çerçevesinde alan çalışması bulgularıyla desteklenerek tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

beşerî sermaye, yaşam boyu öğrenme, esneklik, güvencesizlik, parçalı emek piyasası

Kaynakça

• Abalı, H. G. (2011) Anaakim Eğitim İktisadının Kuramsal Temellerine İlişkin Eleştirel Bir Çözümleme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, A.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akpınar, T. (2018) “Türkiye’de İşsizliğe Resmi Çözüm Önerileri Bağlamında Beşerî Sermaye Teorisine İlişkin Bir Yeniden Değerlendirme”, Çalışma ve Toplum, 57(2), 787-800.
• Aksoy, H. H. vd., (2011) “Eğitimde Nitelik: Eğitim Ekonomisi Kuramlarının Eğitimin Niteliğine İlişkin Kurgusunun Eleştirel Analizi”, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 33, Kış, 60-99.
• Althusser, L. (2000) İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (Çev. Y. Alp, M. Özışık), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bauman, Z. (1999) Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar, (Çev. Ü. Öktem), İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Becker, G S. (1993) Human Capital ATheoretical and Emperical Analysis with Special Reference to Education, Third Edition, Chicago: The University of Chicago Press. Becker, G. S. (1962) “Investment in Human Capital: A Theoretical Analysis”, Journal of Political Economy, Vol. 70, No. 5, 9-49.
• Bilen, M. ve Yumuşak, İ. G. (2008) “Gary S. Becker’in İktisat Bilimine ve Beşerî Sermaye Teorisine Katkıları”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, Cilt: 3, sayı: 1, 1-14. Bora, T. vd (Der) (2021) “Boşuna mı Okuduk” Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği, İstanbul: İletişim yayınları.
• Bora, T. ve Erdoğan, N. (2021) “Yeni Kapitalizm, Yeni İşsizlik ve Beyaz Yakalılar”, “Boşuna mı Okuduk” Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği içinde, (Der. Tanıl Bora vd.), İstanbul: İletişim yayınları, 13-44.
• Bowles, S. (1977) “Unequal Education and the Reproduction of the Social Devision of Labor”, J. Karabel and A. H. Halsey (Eds), Power and Ideology in Education, New York: Oxford University Press, 137-153
• BSB (2011) Ücretli Emek ve Sermaye: Derinleşen Kriz ve Türkiye’ye Yansımaları, İstanbul: Yordam Kitap
• BSB, (2015) AKP’li Yıllarda Emeğin Durumu, İstanbul: Yordam Kitap.
• Cruikshrank, J. (2002) “Lifelong Learning and the New Economy: Rhetoric or Reality?”, Canada Education, N. 47, 32-37. Çelik, A. (2007) “Eğreti Emek-Parçalanan sınıf”, Birikim, Sayı: 217, 1-12.
• Çelik, A. (2012) “Ulusal İstihdam Stratejisi: Ucuzluk, Esneklik ve Güvencesizlik”, Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış içinde, Ulusal İstihdam Stratejisi Sempozyumu 13 Nisan 2012, Ankara, 13-35.
• Hill, D. (1999) “ ‘Education, Education, Education or Business, Business, Business’? The Third Way Idology of New Labour’s Education Policy in England and Wales”, European Education Research Assocation Annual Conference , (22-25 September), Lahti, Finland.
• Engels, F. (2015) Komünist Manifesto içinde, (Çev., N. Satlıgan), İstanbul: Yordam Kitap.
• Ercan, F. (1998) Eğitim ve Kapitalizm Neo-Liberal Eğitim Ekonomisinin Eleştirisi, İstanbul: Bilim Yayıncılık
• Ercan, F. ve Özar, Ş. (2000) “Emek Piyasası Teorileri ve Türkiye’de Emek Piyasası Çalışmalarına Eleştirel Bir Bakış”, Toplum ve Bilim, Sayı: 86, 22-71
• Erdoğan, N. (2021) “Sancılı Dil, Hadım Edilen Kendilik ve Aşınan Karakter”, “Boşuna mı Okuduk” Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği içinde, (Der. T. Bora vd.), İstanbul: İletişim yayınları, 75-115.
• Ersoy, M. (1976) “Toplumsal Yapı ve Eğitim”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, C: 2, S: 2, 265-275
• Güllüpınar F. ve Gökalp, E. (2014) “Neoliberal Zamanın Ruhu, Yaşam Boyu Öğrenme ve İstihdam İlişkileri: Yaşam Boyu Öğrenme Politikaları’nın Eleştirel Analizi”, Mülkiye Dergisi, 38 (2), 67-92.
• Gün, S. (2016) “Aktif İstihdam Siyasetinin Gelişimi Açısından İşsizlik Sigortasının Dönüşümü”, Çalışma ve Toplum, Sayı: 3, 1295-1320.
• Gündoğan, N. ve Biçerli, M. K. (2004) Çalışma Ekonomisi, 2. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Harvey, D. (2015) Neoliberalizmin Kısa Tarihi, (Çev. A. Onacak), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Harvey, D. (1991) “Esneklik: Tehdit mi Yoksa Fırsat mı?”, (Çev. A. Kurdoğlu), Socialist Review, Cilt: 21, No: 1, 65-77.
• Illich, İ. (2022) Okulsuz Toplum, (Çev. M. Özay), 85. Baskı, İstanbul: Şule Yayınları.
• IMF (2006) “Globalization, Flexibility and Interdependence: Equipping Economies for the 21th Century Plenary Sesion Keynote Adress” https://www.imf.org/en/News/Articles/2015/09/28/04/53/sp061306a (06.01.2023).
• Kapar, R. (2005) “Gelir Güvencesizliği Karşısında Koruma ve İşgücü Piyasasında Bölünme”, İşçi Sınıfının Değişen Yapısı ve Sınıf Hareketinde Yeni Arayışlar, Deneyimler içinde, (Haz. S. Kurt, T. Tören), I. Sınıf Çalışmaları Sempozyum Bildiriler Kitabı, 2005.
• Kapar, Recep (2012) “Ulusal İstihdam Stratejisi Taslağında İstihdam-Sosyal Koruma İlişkisi”, Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış içinde, Ulusal İstihdam Stratejisi Sempozyumu 13 Nisan 2012, Ankara (64-87).
• Kautsky, K. (1990) Seçilmiş Politik Yazılar, İstanbul: Kavram Yayınları.
• Levidow, L. (2000) “Marketizing Higer Education: Neoliberal Strategies and Counter Strategies”, Cultural Logic, Vol. 4, N. 1.
• Marks, K. (2011) Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi Cilt I, (Çev. M. Selik, N. Satlıgan), İstanbul: Yordam Kitap.
• Marks, K. ve Engels, F. (2015) Komünist Manifesto, (Çev. N Satlıgan), İstanbul: Yordam Kitap.
• Medel-Anonuevo, C., Ohsaco, T., Mauch, W. (2001) “Revisiding Lifelong Learning for the 21st Century”, http://www.unesco.org/education/uie/fdf/revisiting LLL.pdf. ( 06.01.2024).
• Meulders, D. Wilkin, L. (1987) “Labor Market Flexibility: Critical Introduction to the Analysis of a Concept”, Labor and Society, Vol. 12, No. 1, 1-13.
• Mincer, j. (1958) “Investment in Human Capital and Personal Income Distribution”, The Journal of Political Economy, Vol. 66, No. 4, 281-302.
• Odatv4, (2023) “Atanamayan Öğretmenler Seslerini Yükseltti” https://www.odatv4.com/guncel/atanamayan-ogretmenler-seslerini-yukseltti-269613 ( 03.02.2023). Onaran, Ö. (2000) “Türkiye’de Yapısal Uyum Sürecinde Emek Piyasasının Esnekliği”, Toplum ve Bilim, Sayı: 86, 194-210.
• Oyvat, C. (2022) Emek Payı Yeni Bir Dibi Gördü”, https://www.gazeteduvar.com.tr/emek-payi-yeni-bir-dibi-gordu-haber-1607278 (06.04.2023).
• Özatalay, K. C. (2016) “Neoliberalleşen Türkiye’de İşçi Sınıfının Parçalanması”, Türkiye’de Toplumsal Tabakalaşma ve Eşitsizlik içinde, (Ed.L. Sunar), İstanbul: Nobel Yayınları.
• Özgenç, N. (2011) “İşsizliğin Ana Sebebi Mesleksizlik” https://www.dunya.com/gundem/issizligin-ana-sebebi-mesleksizlik-haberi-135286 (06.04.2023).
• Özuğurlu, M. (2009) “Taşeronlaşma, Güvencesiz İstihdam ya da ‘Hayatta Dikiş Tutturamama’ Halleri Üzerine”, Memleket Siyaset yönetim, Cilt: 4, Sayı: 9, 122-128.
• Preston, R. (1999) “Critical Approaches to Lifelong Education”, Education, Eguity and Transformation, Hamburg: Kluwer Academic Publisher, UNESCO Institute for Education, 561-574.
• Psacharopoulos, G. (1994) “İnsan Sermayesi Kuramı Üzerine Kavramlar ve Karmaşalar”, (Çev. P. Nadim), M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı: 6, 217-221.
• Sakal, S. (2016) İşgücü Piyasalarında Beşerî Sermaye İhtiyacının Karşılanmasında Kamu İstihdam Kurumlarının Rolü, Türkiye İş Kurumu Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Sayılan, F. (2006) “Küresel Aktörler (DB ve GATS) ve Eğitimde Neo-Liberal Dönüşüm”, Jeoloji Mühendisleri Odası Haber Bülteni, S. 4, 44-51. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/1e03cc77d4bbd6b_ek.pdf (06.03.2023).
• Schultz, T. W. (1961) “Beşerî Sermayeye Yapılan Yatırım”, İktisadi Kalkınma Seçme Yazıları içinde, (Çev. F. Gürkan), Ankara: ODTÜ İdari İlimler Akademisi yayınları, 406-424. Smith, A. (1997) Ulusların Zenginliği, (Çev. A.Yunus ve M. Bakırcı), İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Söz Yükü (2021) https://twitter.com/Sozyuku/status/1408756094881632257 ( 06.04.2023).
• Sözcü (2019) Erdoğan’ın ‘Her Üniversite Mezunu İş Bulacak Diye Bir Şey Yok’ Sözlerine CHP’den Tepki” https://www.sozcu.com.tr/erdoganin-her-universite-mezunu-is-bulacak-diye-bir-sey-yok-sozlerine-chpden-tepki-wp5342213 (05.02.2023).
• Standing, G. (2014) Prekarya Yeni Tehlikeli Sınıf, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Stanford, J. (2001) “Education is Great But It’s No Guarantee of a Better Life”, The CCPA Monitor, 8(5), 28-41.
• Şahin, Ç. E. (2013) “Emeğin Krizi ve Beşeri Sermaye: Teknik İşgücü Üzerine Düşünceler”, Kriz ve Türkiye: Aşınan Teoriler içinde, Ed. Fuat Ercan ve Hale Balseven, Ankara: Phoenix, 543-557.
• Şahin, Ç. E. (2011) Beşerî Sermaye ve İnsan Kaynakları: Eleştirel Bir Yaklaşım, Ankara: Tan Kitapevi Yayınları. Şahin, Ç. E. (2010) “Adam Smmith’den Chicago Okuluna, Siyasal İktisat’tan İktisat’a Beşer î Sermaye Teorisi”, Politik iktisat ve Adam Smith içinde, 8Ed. H. Kapucu vd.), İstanbul: Yön Yayıncılık, 171-195.
• Şimşek, G. (2015) Birikim Sürecinde Çifte Kavrulmuş Meta: Beşeri Sermaye, İstanbul: SAV Yayınları.
• Şimşek, M. (2006) Beşerî Sermaye ve Beyin Göçü Kapsamında Türkiye: Karşılaştırmalı Bir Analiz, Bursa: Ekin Basım Yayın.
• Teixeira, P. N. (2014) “Gary Becker’s early work on human capital – collaborations and distinctiveness”, IZA Journal of Labor Economics, 3:12 http://www.izajole.com/content
• TÜİK, (2023) “İşgücü İstatistikleri IV. Çeyrek Ekim Aralık 2022”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-IV.-Ceyrek:-Ekim---Aralik,-2022-49385 (01.02.2023).
• TÜİK (2021) Yükseköğretim İstihdam göstergeleri 2021 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yuksekogretim-Istihdam-Gostergeleri-2021-45865 (06.04.2023).
• Uzunyayla, F. (2008) “Eğitim-İstihdam İlişkisi”, Kavramlar ve Kurumlar Sözlüğü içinde, (Ed. F. Başkaya, A. Ördek), Ankara: Maki Basın Yayın, 267-276.
• Ünal, L. I. (2007) “ “Yaşamboyu Öğrenme”: Bir Müebbet Mahkûmiyet mi?”, www.academia.edu/3306112/ya%C5%9Famboyu_%C3%B6%C4%9Frenme (05.01.2023).
• Üstün, İ. (2021) “Ataması Yapılmayan Öğretmenler”, “Boşuna mı Okuduk” Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği içinde, (Der. T. Bora vd.), İstanbul: İletişim yayınları, 275-290.
• Woodhall, M. (1987) Human Capital Concepts in Economics of Education: Research and Studies, (edites by G. Psacharopoulos), Oxford Publications.
• Yavuz, H. V. (2022) Beşerî Sermaye Teorisinin Türkiye İşgücü Piyasasında Geçerliliği: Bütüncül Bir Yaklaşım, Ankara: Türk Metal Sendikası Yayınları.
• Yeldan, E. (2012) “’Ulusal İstihdam Stratejisi’ Belgesi Üzerine Makro Ekonomik Bakış”, Ulusal İstihdam Stratejisi: Eleştirel Bir Bakış içinde, Ulusal İstihdam Stratejisi Sempozyumu 13 Nisan 2012, Ankara, 7-12.
• Yumuşak, İ. (2008) “Beşerî Sermayenin İktisadi Önemi ve Türkiye’nin Beşerî Sermaye Potansiyeli”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 55, 4-48.