Yaşlı Bakım Hizmetlerinde Duygulanımsal Emeğin Üretimine İlişkin Nitel Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 26, 211 - 240, 30.12.2024

Hakan Yalçın

Öz

Günümüzde modern ülkelerde artan yaşlı nüfusun yıllar içinde oluşturduğu bakım sektörü, hizmet sektörü içerisinde büyük bir yer edinmiştir. Bahsi geçen bakım görevini üstlenen ve önemli bir role sahip bakım personeli, çalışma hayatında yaşlı kişilerle yoğun ve devamlı iletişim halindedir. Yaşlı bakım kuruluşlarının temel amacı, yaşlıların memnuniyetini ileri düzeyde sağlamak, yaşlılara nitelikli ve kaliteli hizmet vermektir. Yaşlı bakım kurumları, hizmet kalitesini değerlendirirken bakıcılarında olması gereken birtakım iletişimsel özelliklere ihtiyaç duymaktadır. Çalışanların duygusal emek ortaya koyma çabasının hem bireysel hem de örgütsel sonuçları vardır. Bu nitel araştırma, yaşlı bakımında çalışan bakıcıların mesleğine yönelik deneyimlerini, yaşlılara yaklaşımlarını belirlemek ve yaşlı bakımında duygulanımsal emek üretimini incelemek amacıyla fenomenolojik desen çerçevesinde planlanmıştır. Karaman ilinde yaşlılara hizmet veren kurumlarda 30 yaşlı bakım elemanıyla görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen veriler içerik analiz tekniği kullanılarak yorumlanmıştır. Araştırmada iki ana kategori ve bu ana kategorilere bağlı yedi alt tema belirlenmiştir. Yaşlı bakım profesyonellerinin duygulanımsal emek gösterme sürecinde sergiledikleri davranış kalıplarının stratejiye ve duruma göre değiştiği belirlenmiştir. Derinlemesine yapılan bir analiz sonucunda yaşlı bakım deneyimlerinin fenomenolojik yapısı açığa çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yaşlı Bakım, Misafir-Çalışan Etkileşimleri, Duygulanımsal Emek, Huzurevi

Kaynakça

• Acaray, A., & Günsel, A. (2017). Motivasyon, Duygusal Emek, Duygusal Uyumsuzluk ve Etkileşim Yoğunluğu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Bir Kamu Kurumu Çalışanları Üzerinde Araştırma. Social Sciences Research Journal, 6(4), 83-98.
• Ahmet, S. (2015). Duyguların Kültürel Politikası (3. baskı b.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Akalın, A. (2007). Duygulanım ve Duygulanımsal Emek Üzerine Notlar. birikimdergisi.com(217).
• Akgün, B. M. (2015). Hemşirelerin Duygusal Emek, Duygusal Özyeterlik ve Tükenmişlik Düzeylerinin Duygusal Habitus Bağlamında İncelenmesi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi .
• Akın, A., Ulukök, E., & Arar, T. (2017). İş-Yaşam Dengesi: Türkiye’de Yapılan Çalışmalara Yönelik Teorik Bir İnceleme. Journal of Economics and Administrative Sciences, 9, 112-125.
• ASPB. (2017). Türkiye’de Yaşlı Bakım Hizmetleri Raporu. Avrupa’dan En İyi Uygulama Örnekleri̇ ve Türkiye İçin Bir Model Tasarımı. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Aşık, N. A. (2010). Çalışanların İş Doyumunu Etkileyen Bireysel ve Örgütsel Faktörler İle Sonuçlarına İlişkin Kavramsal Bir Değerlendirme. Türk İdare Dergisi(467), 30-52.
• Balcı, A. (2011). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Berg, B. L., & Lune, H. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (H. Aydın, Çev.) Konya: Eğitim Yayınevi.
• Best, S., & Kellner, D. (2016). Postmodern Teori Eleştirel Soruşturmalar (3. baskı b.). (M. Küçük, Çev.) İstanbu: Ayrıntı Yayınları.
• Birgün. (2022, 02 28). Eşit Bakım Emeği Günü: Görünmeyen emeği düşünme ve değer verme vakti. Birgün Gazetesi.
• Bora, A. (2017). Oyunbozan Feminist: Sara Ahmed. Moment Dergi, 4(1), 271-278.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Cvetkovıch, A. (2021). Depresyon Toplumsal Bir His (1. Baskı b.). (S. I. Aytuğ, Dü., & Z. Ertan, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Çaldağ, M. A. (2010). Duygusal Emek Davranışlarının Sağlık Çalışanlarında İş Sonuçlarına Etkileri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Delen, M. G. (2017). Duygusal Emek ve Tinsel Emek. İstanbul: Türkmen Kitapevi.
• Diefendorff James, M., & Robin, H. C. (2005). The dimensionality and antecedents of emotional labor strategies. J Vocat Behaveour, 66(2), 340-358.
• Elias, N. (2017). Uygarlık Süreci cilt 2 (7. baskı b., Cilt 2). (E. Özberk, Çev.) İstanbul: İletişim yayınları.
• Emirgil, B. F. (2010). Yeni Kapitalizmde Emeği Sorunsallaştırmak: Emeğin Maddi-Olmayan Görünümleri. Çalışma ve Toplum, 221-239.
• Eurostat. (2024). Avrupa İstatistik Ofisi. 12 007, 2024 tarihinde https://ec.europa.eu/eurostat/statistics adresinden alındı.
• Göçmen, D. (2014). Marx’ın Emek Kavramının Bugün Yürütülen Tartışmalar İçin Önemi Üzerine. (M. Yaman, G. Yarkın, Ş. G. Tuna, & F. Ercan, Dü) İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• Gökalp, N. (2019). Duygu Felsefesi (1. b.). Ankara: Atlas Yayınları.
• Grandey, A. (2000). Emotional regulation in the workplace: a new way to conceptualize emotional labor. Journal Of Occupational Health Psychology, 5(1), 94-96.
• Gray, B., & Smith, P. (2009). Emotional labour and the clinical settings of nursing care: The perspectives of nurses in East London. Nurse Education in Practice, 9, 253-261.
• Güven, S. (2001). Toplumbilimlerinde Araştırma Yöntemleri. Bursa: Ezgi Kitapevi Yayınları.
• Hardt, M., & Negri, A. (2011). Çokluk: İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi. (B. Yıldırım, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hochschild, A. R. (1983). The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling (20 b.). Berkeley: University of California press.
• Holdsworth, J. K. (2013). Burden of Care Impacting Family Caregivers of Dependent Community-Dwelling Older Adults in Rural and Urban Settings of Southern Turkey:AMosaic of Caregiver Issues and Recommendations. Dortmund: Technical University.
• İçli, G. (2008). Yaşlı ve Yetişkin Çocuklar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1(1), 29-38.
• Illouz, E. (2011). Soğuk Yakınlıklar Duygusal Kapitalizmin Şekillenmesi (1. baskı b.). (Ö. Ç. Aksoy, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• ILO. (2021). Long-term care in the context of population ageing: a rights-based approach to universal coverage. International Labour Organization.
• Kalaycı, I., Özkul, M., & Oğuz, H. (2017). Şefkat ve Ticaret Arasında Kalan Bir Çalışma Biçimi: Yaşlı Bakım Hizmetlerinde Duygusal Emek. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari BilimlerFakültesi Dergisi, 22(3), 637-662.
• Kaplan, N. (2019). Hekimlerin Duygusal Emek Davranışları ve Tükenmişlikleri Üzerine Nitel Bir Araştırma: Isparta İli Örneği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Süleymen Demirel Üniversitesi.
• Karahan, A., & Kav, S. (2018). Hemşirelikte Mesleki Yetkinlik. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 5(2), 160-168.
• Kayın, M. (2019). Gayri Maddi Emeğin Görünümleri: “Freelance Tasarımcılar”. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi(1), 42-49.
• Koç, S. (2020). Lüks Tatilin Üretimi Ve Duygulanımsal Emek. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Ünı̇versı̇tesi .
• Kuş, E. (2003). Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Lazzarato, M. (2005). Maddi Olmayan Emek. P. Virno (Dü.) içinde, İtalya'da Radikal Düşünce ve Kurucu Politika (S. Özer, & S. Özer, Çev., s. 227-246). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• Lively, K. J., & Weed, E. A. (2016). The Sociology of Emotion. L. F. Barrett, M. Lewis, & J. M. Haviland-Jones (Dü) içinde, Handbook of Emotions (4. baskı b., s. 66-82). New York: The Guilford Press.
• Marx, K. (2003). Kapital-Kapitalist Üretimin Eleştirel Bir Tahlili (3. Baskı b.). (A. Bilgi, Çev.) Ankara: Eriş Yayınları.
• Marx, K. (2018). 1844 El Yazmaları. (M. Belge, Çev.) İstanbul: Birikim.
• Maxwell, J. A. (2018). Nitel Araştırma Tasarımı Etkileşimli Bir Yaklaşım (3. Basım b.). (M. Çevikbaş, Çev.) İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (2019). Nitel Veri Analizi (3. Baskı b.). (S. A. Altun, & A. Ersoy, Çev.) Ankara: PEGEM Akademi.
• Mills, C. W. (2017). İktidar Seçkinleri. (Ü. Oskay, Çev.) İstanbul: İnkılap Kitabevi .
• Morris, C. G. (2002). Psikolojiyi Anlamak (3. baskı b.). (H. B. Ayvaşık, & M. Sayıl, Çev.) Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Morris, J. A., & Feldman, D. C. (1996). The Dimensions, Antecedents, and Consequences of Emotional Labor. Academy of Management Review, 21(4), 985-1011.
• Negri, A., & Hardt, M. (2012). İmparatorluk (7. b.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Oğlak, S. (2015). Uzun süreli bakım hizmetlerinde iş gücü sorunlaru ve iş gücü arzını artıracak çözüm stratejileri. H. Ceylan (Dü.) içinde, Modern Hayat ve Yaşlılık (1. b., s. 177-207). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Oğuz, H., & Özkul, M. (2016). Duygusal Emek Sürecine Yön Veren Sosyolojik Faktörler Üzerine Bir Araştırma: Batı Akdeniz Uygulaması. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 7(16), 130-154.
• Okan, M., & E. C. (2022). Uluslararası Kuruluşların Yaşlı İşgücüne Yönelik İstihdam Politikaları. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 82, 53-92.
• Öz, E. Ü. (2007). Duygusal emek davranışlarının çalışanların iş sonuçlarına etkisi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Özdemir, G. Y. (2014). İnatçı Köstebek: Çağrı Merkezlerinde Gençlik, Sınıf ve Direniş. İstanbul: Yordam Kitap.
• Özgün, A. (2007). Kılçıksız Ekmek Yağsız Sermaye; Gayri – Maddi Emek Tartışması. Birikim Dergisi, 31-45.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri (3. baskı b.). (M. Bütün, & S. B. Demir, Çev.) Ankara: PEGEM Akademi.
• Savran, G. A., & Demiryontan, N. T. (2008). Kadının Görünmeyen Emeği. İstanbul: Yordam Kitap.
• Savul, G. (2015). Gayri-Maddi Emeğin Üretkenleşmesi: “Talihsizliğin” Görünümleri. Çalışma ve toplum, 293-323.
• Seedsman, T. (2017). İnsancıl yaşlı bakım için bir arayış. hayal gücümüzü, tutumlarımızı ve pratiklerimizi dönüştürmek. İ. Tufan, & M. Durak (Dü) içinde, Gerontoloji (M. Durak, Çev., 1 b., Cilt 1, s. 557-577). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Sennett, R. (2003). Karakter Aşınması: Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri. (B. Yıldırım, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Silverman, D. (2018). Nitel verileri yorumlama (1. b.). (E. Dinç, Çev.) Ankara: PEGEM Akademi.
• Stamm, B. (2002). Measuring compassion satisfaction as well as fatigue: development and history of the compassion fatigue test. In:. C. Figley (Dü.) içinde, Treating Compassion Fatigue (s. 107-122). New York, USA: Brunner-Routledge;.
• Şeremet, G. G., & Ekinci, N. (2021). Sağlık Çalışanlarında Merhamet Yorgunluğu, Merhamet Memnuniyeti ve Merhamet Korkusu. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 335.
• TDK. (2022). Türk Dil Kurumu. 10 14, 2022 tarihinde Güncel Türkçe Sözlük: www.tdk.org.tr adresinden alındı
• Tekçe, F. B. (2021). Duygusal Emek Kavramının İşgören Performansı Üzerindeki Etkileri: Çağrı Merkezi Çalışanlarına Yönelik Nitel Bir Uygulama. İstanbul: [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Beykoz Üniversitesi Lisansüstü Programlar ensttitüsü.
• Tuna, M., & Tenlik, Ö. (2017). Türkiye'de ve Dünyada Yaşlanma. İ. Tufan, & M. Durak (Dü) içinde, Gerontoloji (1. b., s. 11). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tunç, P., Gitmez, A., & Boothby, M. R. (2014). An investigation of emotional labor strategies on the basis of empathy among nurses working at intensive care and inpatient units. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 15(1), 45-55.
• TÜİK. (2021). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 11, 2021 tarihinde https://www.tuik.gov.tr/ adresinden alındı
• Virkki, T. (2008). Habitual trust in encountering violence at work: Attitudes towards client violence among Finnish social workers and nurses. Journal of Social Work, 247-268.
• Yalçın, H. (2023). Yaşlı Bakım Hizmetlerinde Duygusal Emeğin Kaynağı ve Oluşumuna İlişkin Fenomenolojik Bir Araştırma. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 22-42.
• Yaluğ, İ., Özten, E., Bilge, Ö., & Tufan, A. E. (2006). Limbik Dizgenin Bir Üyesi Olarak Temporal Lob ve Psikiyatrideki Önemi: Davranışsal Sendromlar. Klinik Psikiyatri Derğisi, 9, 75-81.
• Yıldız, F. Z. (2017). Duygusal Emek ve Yapancılaşma İlişkisi: Kabin Memurları Örneği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Yüksel, H. (2014). Emek Kavramının Ortaya Çıkışında Rol Oynayan Tarihi Dönüm Noktalarının Süreç Merkezli Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 19(2), 257-273.