Eğitimden Emek Piyasasına Mühendislik Alanında Ayrımcı Söylemlerin Yeniden Üretimi ve Cinsiyet Temelli Mesleki Ayrışma

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 27, 95 - 114, 01.07.2025

Derya Keskin

Öz

Kadınların “zayıf, kırılgan ve duygusal”; erkeklerin ise “güçlü, dayanıklı ve rasyonel” olarak tanımlandığı toplumsal cinsiyet kabulleri, emek piyasasında kadınların ikincil konumunu beslemektedir. Bu kabuller, kadınların işgücüne ve istihdama katılımını olumsuz yönde etkileyerek toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yeniden üretilmesine katkıda bulunmaktadır. Mühendislik alanı, özellikle makine, bilgisayar ve inşaat gibi teknik dallar, bu söylemlerin en görünür olduğu meslek grupları arasındadır. Genç kadınlar, üniversitelerin mühendislik bölümlerine erkeklerle eşit başarıyla girmelerine ve kimi zaman daha yüksek notlarla mezun olmalarına rağmen, iş yaşamında bu başarılarının karşılığını görememektedir. Kadın mühendisler ya masa başı ve düşük statülü görevleri kabul etmekte ya meslek dışına yönelmekte ya da tamamen ev içine çekilerek geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini benimsemektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de giderek otoriterleşen rejime paralel olarak yükselen ve toplumsal cinsiyet eşitliğini yok sayan siyasi söylemleri değerlendirmek ve bunların emek piyasası, kadın istihdamı ve mühendislik alanlarındaki ayrımcı yansımalarına dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

mühendislik ve toplumsal cinsiyet , cinsiyet temelli mesleki ayrışma , toplumsal cinsiyet eşitliği , toplumsal cinsiyet adaleti , ayrımcı söylem

Etik Beyan

Bu çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Yok

Kaynakça

• Arat Y. (2022). “Democratic Backsliding and the Instrumentalization of Women’s Rights in Turkey”, Politics & Gender, 18(4), 911-941.
• Baba, E. (2019). From gender equality to gender justice: a critical discourse analysis in terms of gender equality in Turkey, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BBC (24 Kasım 2014). Erdoğan: Kadın-erkek eşitliği fıtrata ters, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/11/141124_kadininfitrati_erdogan Erişim: 12 Şubat 2025.
• BBC (5 Haziran 2016). Erdoğan: Anneliği reddeden kadın, eksiktir, yarımdır. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/06/160605_erdogan_kadin Erişim: 12 Şubat 2025.
• BBC (8 Mart 2019). İstanbul’da polis İstiklal Caddesi’nde toplanan kadınlara gazla müdahale etti. https://www.bbc.com/turkce/live/haberler-turkiye-47494157 Erişim: 25 Mayıs 2025.
• Beşpınar, F. U. ve Pehlivanlı Kadayıfçı, E. (2021). Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik Alanlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritalama ve İzleme Çalışması. Ankara: CEİD YAYINLARI.
• Bianet (20 Şubat 2019). YÖK, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Turum Belgesini Sitesinden Kaldırdı. https://bianet.org/haber/yok-toplumsal-cinsiyet-esitligi-tutum-belgesini-sitesinden-kaldirdi-205668 Erişim: 19 Mart 2025.
• Birgün, (8 Mart 2025). Taksim ve çevresine 8 Mart ‘ablukası’. https://www.birgun.net/haber/taksim-ve-cevresine-8-mart-ablukasi-605529. Erişim: 25 Mayıs 2025.
• Bourdieu, P. (1986). “The Forms of Capital”, Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education içinde. Der: J. G. Richardson, New York: Greenwood Press, 241-258.
• Bourdieu, P. (1990). The Logic of Practice. Çev: R. Nice), Cambridge: Polity.
• Butler, J. (2006). Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge.
• Cech, E. A. (2013). “The Self-Expressive Edge of Occupational Sex Segregation”, American Journal of Sociology,119(3), 747-789.
• CNNTÜRK (28 Temmuz 2014). Bülent Arınç: Kadın herkesin içinde kahkaha atmayacak. https://www.cnnturk.com/turkiye/bulent-arinc-kadin-herkesin-icinde-kahkaha-atmayacak Erişim: 12 Şubat 2025.
• Çelebi, E. (2022). “How Do Women's GONGOs Influence Policymaking Processes in Turkey?”, Journal of Civil Society, 18(3), 326-348. doi:10.1080/17448689.2022.2125417.
• Diken (1 Ocak 2015). Yılın ilk cinsiyetçi açıklaması: Sağlık Bakanı’na göre kadının kariyeri annelik olmalı.https://www.diken.com.tr/yilin-ilk-cinsiyetci-aciklamasi-dustu-bakan-muezzinogluna-gore-kadinin-kariyeri-annelik-olmali/ Erişim: 14 Şubat 2025.
• EMAR, Emek Araştırma. (2025). Kadın Emeği Raporu, Ankara: DİSK-GENEL-İŞ. https://www.genel-is.org.tr/emar-kadin-emegi-raporu-yayimlandi,2,48423. Erişim: 31 Mart 2025.
• Esping-Andersen, G. (2011). Tamamlanmamış Devrim: Kadınların Yeni Rollerine Uymak. Çev: S. Çağatay, İstanbul: İletişim.
• Fairclough, N., Mulderrig, J. ve Wodak, R. (2011). “Critical Discourse Analysis”, Discourse Studies: A Multidisiplinary Introduction içinde. Der: T. A Van Dijk, Londra: Sage.
• Faulkner, W. (2000). “Dualisms, Hierarchies and Gender in Engineering”, Social Studies of Science, 30(5), 759–92.
• Faulkner, W. (2011). “Gender (In) Authenticity, Belonging and Identity Work in Engineering”, Brussels Economic Review, 54(2-3), 277-293.
• Foucault, M. (1977). Discipline and Punish, Harmondsworth: Penguin.
• Gill, R. (2000). “Discourse Analysis”, Qualitative Researching with Text, Image and Sound içinde. Der: M. W. Bauer ve G. Gaskell, London: Sage.
• Hürriyet (12 Mart 2009). Bakan Eroğlu'ndan iş isteyen kadına garip cevap. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bakan-eroglundan-is-isteyen-kadina-garip-cevap-11196061 Erişim: 14 Şubat 2025.
• Hürriyet (20 Mart 2009). Şimşek’e bakılırsa işsizlik kadınlar yüzünden artıyor. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/simsek-e-bakilirsa-issizlik-kadinlar-yuzunden-artiyor 11240874 Erişim: 13 Şubat 2025.
• İMO (2021). Türkiye’de İnşaat Mühendisleri Gerçeği: İş, İstihdam ve İşsizlik, Ankara: TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası.
• KADEM (2025a). Hakkımızda. https://kadem.org.tr/hakkimizda/ Erişim: 20 Mart 2025.
• KADEM (2025b). Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi. https://kadinarastirmalari.com/sayilar-dergipark/ Erişim: 20 Mart 2025.
• KADEM, (2025c). KADEM Kadın Araştırmaları Kongresi. https://kadem.org.tr/kadem-kadin-arastirmalari-kongresi-2/Erişim: 20 Mart 2025.
• Keskin, D. (2015). “Higher Education and Employability from a Gender Perspective: Perceptions of Final-Year University Students”, Yayınlanmamış Araştırma.
• Memiş, E., Öneş, U. ve Kızılırmak, B. (2012). “Kadınların Ev-Kadınlaştırılması: Ücretli ve Karşılıksız Emeğin Toplumsal Cinsiyet Temelli Analizi”, Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde. Der: S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren, İstanbul: İletişim.
• ODTÜ Gıda Mühendisliği (2024). Sıkça Sorulan Sorular. https://fde.metu.edu.tr/tr/sikca-sorulan-sorular#q5 Erişim: 30 Kasım 2024.
• OECD (2025). Labor Market Situation. https://www.oecd.org/en/data/insights/statistical-releases/2025/01/labour-market-situation-updated-january-2025.html Erişim: 20 Şubat 2025.
• Oğuz M. C. (2018). “Otoriter Rejimler ve Sivil Toplum İlişkisi: Bir ‘Yumuşak Güç’ Stratejisi olarak GONGO’ların Yükselişi”, Mülkiye Dergisi, 42 (2), 239-260.
• Öztan, E.ve Doğan, S. N. (2017). Mühendislik, Teknoloji ve İş Yerinde Cinsiyete Dayalı Ayrışma”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 20(1), 104- 142.
• Pan, J. (2015). “Gender Segregation in Occupations: The Role of Tipping and Social Interactions”, Journal of Labor Economics, 33(2), 365-408.
• Phillips, A. (2018a). “Gender equality: core principle of modern society?”, Journal of the British Academy, 6, 169–185.
• Phillips, A. (2018b). “Gender and Modernity”, Political Theory, 46(6), 837-860.
• Phillips, N. ve Hardy, C. (2002). Discourse Analysis: Investigating Processes of Social Construction. Londra: Sage.
• Ridgeway, C. L. (2009). “Framed Before We Know It: How Gender Shapes Social Relations, Gender & Society, 23(2), 145-160.
• Salman, B. (2017). “Kadın Mühendislerde İşsizlik ve İstihdam,” EMO Kadın Bülteni.
• Sayer, A. (2010). Method in Social Science: A Realist Approach, Revised Second Edition, Londra: Routledge.
• Sözcü (8 Mart 2023). Taksim'e yürümek isteyen kadınlara polis müdahalesi. https://www.sozcu.com.tr/feminist-gece-yuruyusunde-hukumet-istifa-sloganlari-wp7614763 Erişim: 25 Mayıs 2025.
• Spender, D. (1985). Man Made Language. Londra: Pandora.
• Stanley, J. (1975, 7 Kasım). “Sexist Grammar”, South Eastern Conference of Linguistics, Atlanta, ABD.
• Taşkın, B. ve Çakın, B. (2022). “The government’s symbiotic relations with interest groups and CSOS in Turkey: Pluralist or corporatist arrangements?”, Journal of Civil Society, 18(3), 349-368, DOI: 10.1080/17448689.2022.2125418
• TMMOB (2024). TMMOB'ye Bağlı Odaların Üye Sayısı 677 Bin Oldu. https://www.tmmob.org.tr/icerik/tmmobye-bagli-odalarin-uye-sayisi-677-bin-oldu#:~:text=TMMOB'ye%20ba%C4%9Fl%C4%B1%2024%20Odan%C4%B1n,itibariyle%20677%20bin%20242%20olduErişim: 30 Kasım 2024. TÜİK (2025). İşgücü İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Aralik-2024-53524. Erişim: 10 Mart 2025. UN WOMEN (2023). 2023 Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri. https://eca.unwomen.org/sites/default/files/2024-05/tuik_statistics_turkce_2023_final_2.pdf Erişim: 19 Ocak 2025. Van Dijk, T. A. (2011). ‘Preface’, Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction içinde. Der: T. A. Van Dijk, Londra: Sage.
• Wacquant, L. J. D. (1989). “Towards a Reflexive Sociology: A Workshop with Pierre Bourdieu”, Sociological Theory,7(1), 26-63.
• Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) (2024). Yüksek Öğretimde Kadınlar. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2024/kadinlarin-yuksekogretime-erisimi.aspx#:~:text=Y%C3%BCksek%C3%B6%C4%9Fretimdeki%207%20milyon%20503%20bin,bin%20669'u%20erkeklerden%20olu%C5%9Fuyor.&text=T%C3%BCrkiye'deki%20%C3%BCniversitelerde%20toplam%20181.498,%2C4'e%20y%C3%BCkselmi%C5%9F%20oldu. Erişim: 25.11.2024.
• Zengin-Arslan, B. (2002). “Women in Engineering Education in Turkey: Understanding the Gendered Distribution”, International Journal of Engineering Education, 18(4), 400-408.