ÖRGÜTLERDE İNFORMAL İLİŞKİLERİN SOSYAL KAYTARMAYA ETKİSİNDE KAYIRMACILIĞIN ARACILIK ROLÜ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 15 - 29, 30.06.2025

Mustafa Altıntaş , Ethem Merdan

https://doi.org/10.46737/emid.1688693

Öz

İnformal ilişkiler sınırları belirli olmayan, herhangi bir şekilde ortaya çıkabilen, farklı sebeplere dayandırılan durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Resmi olmayan bu ilişkiler ağı örgütlerde çeşitli davranışların öncülü olduğu söylenebilir. Genellikle yöneticiler ve çalışanlar arasındaki bu gayrı resmi ilişkiler sosyal kaytarma ve kayırmacılığın başlangıcı olarak nitelendirilebilir. Bu araştırma informal ilişkilerin sosyal kaytarmaya etkisinde kayırmacılığın aracılık rolünün belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmada nicel araştırma deseni temel alınmış olup örneklemi Kırşehir’de faaliyet gösteren KOBİ’ler oluşturmaktadır. Örnekleme yöntemlerinden kolayda örneklemenin tercih edildiği araştırmada 443 KOBİ çalışanına ulaşılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde Smart-PLS programı kullanılarak yapısal eşitlik modeli kurulmuştur. Araştırma verilerinden elde edilen bulgular, örgütlerde informal ilişkilerin sosyal kaytarmaya etkisinde kayırmacılığın kısmi aracılık rolünün olduğunu göstermektedir. Ayrıca informal ilişkilerin, sosyal kaytarmayı ve kayırmacılığı negatif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Buna ek olarak kayırmacılık sosyal kaytarmayı pozitif yönde etkilemiştir. Elde edilen sonuçlar, örgütlerdeki informal ilişkilerin örgütün işleyişinde herhangi bir bozukluğa yol açmadığını göstermektedir. Dahası informal ilişkiler ağının örgütlerin yararına işlerin yapılmasına katkı sağladığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

İnformal İlişkiler , Sosyal Kaytarma , Kayırmacılık

THE MEDIATING ROLE OF FAVORITISM IN THE EFFECT OF INFORMAL RELATIONSHIPS ON SOCIAL LOAFING IN ORGANIZATIONS

Öz

Informal relationships are characterized as situations that lack clearly defined boundaries, may emerge in various ways, and are based on different underlying reasons. This unofficial network of relationships can be considered a precursor to various behaviors within organizations. Such informal ties, usually formed between managers and employees, are often regarded as the starting point for behaviors such as social loafing and favoritism. This study was conducted to determine the mediating role of favoritism in the effect of informal relationships on social loafing. A quantitative research design was adopted, and the sample consisted of SMEs operating in Kırşehir, Turkey. Convenience sampling was employed, resulting in data collected from 443 SME employees. The data were analyzed using the Smart-PLS software, through which a structural equation model was constructed. The findings indicate that favoritism partially mediates the effect of informal relationships on social loafing within organizations. Additionally, it was found that informal relationships negatively affect both social loafing and favoritism. Furthermore, favoritism was found to have a positive effect on social loafing. The results suggest that informal relationships do not disrupt organizational functioning. On the contrary, it can be stated that informal relationship networks contribute to accomplishing tasks in ways that benefit organizations.

Anahtar Kelimeler

Informal Relationships , Social Loafing , Favoritism

Kaynakça

• Abdalla, H. F., Maghrabi, A. S., & Raggad, B. G. (1998). “Assessing the Perceptions of Human Resource Managers Toward Nepotism”. International Journal of Manpower, 19(8): 554–570. https://doi.org/10.1108/01437729810242001
• Akgündüz, Y., Akdağ, G., Güler, O., & Sünnetçioğlu, S. (2014). “İşten Ayrılma Niyeti İle Aşırı Rol Yükünün Otel Çalışanların Sosyal Aylaklık Davranışlarına Etkisi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(4): 515–536.
• Asunakutlu, D., & Avcı, Y. (2010). “Aile İşletmelerinde Nepotizm Algısı ve İş Tatmini İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2): 93–109.
• Bierman, L., & Fisher, C. D. (1984). “Antinepotism Rules Applied to Spouses: Business and Legal Viewpoints”. Labor Law Journal, October, 634–642.
• Bingöl, D., Yaşin, T., & Dalmış, A. B. (2022). “Kamu Kurumu Çalışanlarında İzlenim Yönetimi Stratejilerinin Sosyal Kaytarma Üzerine Etkisi”. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 57(3): 1611–1622.
• Blau, P. M. (1964). “Exchange and Power in Social Life”. John Wiley & Sons.
• Braga, V., Gonçalves, A. Ç., & Braga, A. (2016). “The Portuguese Textile Industry Business Co-Operation: Informal Relationships for International Entry”. The Romanian Review Precision Mechanics, Optics & Mechatronics, 52(49): 52–60.
• Brass, D. J. (1984). “Being in the Right Place: A Structural Analysis of Individual Influence in an Organization”. Administrative Science Quarterly, 29(4): 518–539. https://doi.org/10.2307/2392937
• Brickner, M. A., Harkins, S. G., & Ostrom, T. M. (1986). “Effects of Personal İnvolvement: Thought-Provoking Implications for Social Loafing”. Journal of Personality and Social Psychology, 51(4): 763–769. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.4.763
• Byrne, B. M. (2016). “Structural Equation Modeling With AMOS: Basic Concepts, Applications, and Programming”. (3rd ed.). Routledge.
• Coco, G., & Lagravinese, R. (2014). “Cronyism and Education Performance”. Economic Modelling, 38: 443–450. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2014.01.018
• Cohen, J. (1998). “Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences”. (2nd ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
• Comer, D. R. (1995). “A Model of Social Loafing in Real Work Groups”. Human Relations, 48(6): 647–660. https://doi.org/10.1177/001872679504800603
• Coşkun, R., Altunışık, R., & Yıldırım, E. (2019). “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri”. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Çakıroğlu, C., & Deli, M. (2023). “Eğitim Kurumu Yöneticilerinin Kayırmacı Tutum ve Davranışlarının Sonuçları”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi (IJSS), 7(28): 170–184.
• Daft, R. L. (2010). “Understanding the Theory and Design of Organizations”. (10th ed.). South-Western, Cengage Learning EMEA.
• Erdem, M., & Meriç, E. (2012). “Okul Yönetiminde Kayırmacılığa İlişkin Ölçek Geliştirme Çalışması”. Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi, 2(2): 141–154.
• Ergen, E. (2011). “Turning the İnformal Communication Network of an Organization into a Knowledge Tool Through Communities of Practice”. City College, International Faculty of The University of Sheffield, Thessaloniki, Greece, 1–13.
• Ferlazzo, F., & Sdoia, S. (2012). “Measuring Nepotism Through Shared Last Names: Are We Really Moving From Opinions to Facts?” PLoS ONE, 7(8), e0043608. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0043608 Ford, R., & McLaughlin, F. (1985). “Nepotism”. Personnel Journal, 64(9): 57–61.
• Forsyth, D. R. (2010). “Group Dynamics”. (5th ed.). Wadsworth Cengage Learning.
• Gökkaya, D., İzgüden, D., & Erdem, R. (2018). “İnformal İlişkilerin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisinin İncelenmesi: Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31: 99–120.
• Gümüştekin, G., & Varol, İ. (2020). “İnformel İletişimin Rol Ötesi Davranışlar İle Geri Çekilme Davranışları Üzerindeki Etkisi”. Management and Political Sciences Review, 2(1): 132–150.
• Gürol, M., & Turhan, M. (2005). “Yönetim Fonksiyonları Bağlamında Uzaktan Eğitim Yönetimi”. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 4(2): 83–89.
• Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2014). “A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling”. Thousand Oaks: Sage.
• Hair, J. F., Matthews, L. M., Matthews, R. L., & Sarstedt, M. (2017). “PLS-SEM or CB-SEM: Updated Guidelines on Which Method to Use”. International Journal of Multivariate Data Analysis, 1(2): 107–123. https://doi.org/10.1504/IJMDA.2017.087624
• Henseler, J., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2015). “A New Criterion for Assessing Discriminant Validity in Variance-Based Structural Equation Modeling”. Journal of the Academy of Marketing Science, 43(1): 115–135. https://doi.org/10.1007/s11747-014-0403-8
• Høigaard, R., Fuglestad, S., Peters, D. M., De Cuyper, B., De Backer, M., & Boen, F. (2010). “Role Satisfaction Mediates the Relation Between Role Ambiguity and Social Loafing Among Elite Women Handball Players”. Journal of Applied Sport Psychology, 22(4): 408–419. https://doi.org/10.1080/10413200.2010.495326
• Jaskiewicz, P., Uhlenbruck, K., Balkin, D. B., & Reay, T. (2013). “Is Nepotism Good or Bad? Types of Nepotism and Implications for Knowledge Management”. Family Business Review, 26(2): 121–139. https://doi.org/10.1177/0894486512470841
• Jezerskyte, E., & Zydziunaite, V. (2005). “Comparing Teamwork Competencies of the School Administration and Educators: The Aspects of Groupthink (Avoidance) and Social Loafing”. Social Science / Socialiniai Mokslai, 3(49): 87–95.
• Jones, R. G., & Stout, T. (2015). “Policing Nepotism and Cronyism Without Losing the Value of Social Connection”. Industrial and Organizational Psychology - Perspectives on Science and Practice, 8(1): 2–12. https://doi.org/10.1017/iop.2014.2
• Karau, S. J., & Williams, K. D. (1993). “Social Loafing: A Meta-Analytic Review and Theoretical Integration”. Journal of Personality and Social Psychology, 65(4): 681-706.
• Koçel, T. (2007). “İşletme Yöneticiliği”. (11. baskı). İstanbul: Arıkan Yayınları.
• Krackhardt, D. (1992). “The Strength of Strong Ties: The Importance of Philos in Organizations”. In N. Nohria & R. Eccles (Eds.), Networks and organizations: Structure, form, and action (pp. 216-239). Harvard Business School Press.
• Kurnaz, G. (2016). “Sosyal Kaytarmanın Çalışan Performans Düzeyine Etkisi Üzerine Bir Araştırma”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44): 1143-1150.
• Liden, R. C., Wayne, S. J., Jaworski, R. A., & Bennett, N. (2004). “Social Loafing: A Field Investigation”. Journal of Management, 30(2): 285-304.
• Memduhoğlu, H. B., & Saylık, A. (2012). “Okullarda İnformel İlişkiler Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1): 1-21.
• Meyer, J. P., & Allen, N. J. (1991). “A Three-Component Conceptualization of Organizational Commitment”. Human Resource Management Review, 1(1): 61-89. https://doi.org/10.1016/1053-4822(91)90011-Z
• Mızrak, K. C., Türk, A., & Cevher, M. F. (2020). “İşletmelerde İnformal İlişkilerin Yönetilmesine Farklı Bir Bakış Açısı: Havacılık Sektöründe Bir Uygulama”. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1): 29-44.
• Okur, M. E., & Balta, C. (2020). “Ayrımcılık Algısının Kaytarma Davranışları Üzerindeki Etkisi: Gıda Sektörü Üzerine Bir Araştırma”. Journal of Behavior at Work (JB@W), 5(2): 46-53.
• Öntürk, Y., Şahin, İ., Yıldız, M., & Yağmur, R. (2021). “Sporda Kayırmacılık: Dövüş Sporcuları Üzerine Bir İnceleme”. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 4(1): 155-166. https://doi.org/10.38021/asbid.910323
• Özdemir, İ. H., & Gündüz, Y. (2022). “Okul Yönetimindeki Kayırmacılığın Örgütsel Güven ve Örgütsel Bağlılık İle Olan İlişkisinin Öğretmen Algılarına Göre İncelenmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(2): 800-826.
• Özkanan, A., & Erdem, R. (2014). “Yönetimde Kayırmacı Uygulamalar: Kuramsal Bir Çerçeve”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(20): 179-206.
• Paçacı, M., & Erdem, R. (2019). “Örgütlerde İnformal Roller Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(33): 1-28.
• Pelled, L. H., & Xin, K. R. (1999). “Down and Out: An Examination of the Relationship Between Mood and Employee Withdrawal Behavior”. Journal of Management, 25(6): 875-895. https://doi.org/10.1177/014920639902500606
• Ponzo, M., & Scoppa, V. (2010). “The Use of İnformal Networks in Italy: Efficiency or Favoritism?” The Journal of Socio-Economics, 39: 89–99.
• Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2004). “SPSS and SAS Procedures for Estimating Indirect Effects in Simple Mediation Models”. Behavior Research Methods, Instruments, and Computers, 36: 717-731. https://doi.org/10.3758/BF03206553
• Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2008). “Asymptotic and Resampling Strategies for Assessing and Comparing Indirect Effects in Multiple Mediator Models”. Behavior Research Methods, 40: 879-891. https://doi.org/10.3758/BRM.40.3.879
• Ringelmann, M. (1913). “Research on Animate Sources of Power: The Work of Man”. Annales de l’Instuit National Agronomique, 12: 1-40.
• Sarstedt, M., Ringle, C. M., Henseler, J., & Hair, J. F. (2014). “On the Emancipation of PLS-SEM: A Commentary on Rigdon (2012)”. Long Range Planning, 47(3): 154–160.
• Saylı, H., & Kızıldağ, D. (2007). “Yönetsel Etik ve Yönetsel Etiğin Oluşmasında İnsan Kaynakları Yönetiminin Rolünü Belirlemeye Yönelik Bir Analiz”. Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1): 231-251.
• Saylık, A., & Memduhoğlu, H. B. (2021). “Informal Relationships as a Predictor of Organizational Commitment in Schools of Turkey as a Collectivist Society”. International Online Journal of Educational Sciences, 13(4): 1218-1234.
• Simms, A., & Nichols, T. (2014). “Social Loafing: A Review of the Literatüre”. Journal of Management Policy and Practice, 15(1): 58-67.
• Subramanian, S. (2006). “An “Open Eye and Ear” Approach to Managerial Communication”. The Journal of Business Perspective, 10(2): 1-10.
• Tepper, B. J. (2000). “Consequences of Abusive Supervision”. Academy of Management Journal, 43(2): 178-190.
• Türkiye İş Kurumu (2023). “İşgücü Piyasası Araştırması Kırşehir İli 2022 Sonuç Raporu”. Erişim adresi: https://media.iskur.gov.tr/66687/kirsehir.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
• Ülke, H. E. (2006). “Investigating the Role of Personality and Justice Perceptions on Social Loafing”. (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Vigoda, E. (2000). “Organizational Politics, Job Attitudes, and Work Outcomes: Exploration and Implications for the Public Sector”. Journal of Vocational Behavior, 57(3): 326-347. https://doi.org/10.1006/jvbe.1999.1742
• Williams, K. D., & Karau, S. J. (1991). “Social Loafing and Social Compensation: The Effects of Expectations of Co-Worker Performance”. Journal of Personality and Social Psychology, 61(4): 570-581.
• Yazıcı, M., & Can, S. (2020). “Etik Problem Olarak Kurumlarda Örgütsel Kayırmacılık”. Academic Review of Humanities and Social Sciences (ARHUSS), 3(2): 212-244.
• Yıldırım, A., & Tokgöz, A. (2020). “Kayırmacılık Algısının Örgütsel Muhalefet Davranışı Üzerindeki Etkisi”. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(3): 541-560.
• Yıldız, E. (2021). “SmartPLS İle Yapısal Eşitlik Modellemesi Reflektif ve Formatif Yapılar”. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldız, T., & Topçuoğlu, E. (2019). “Sosyal Kaytarma Davranışı”. In E. Kaygın & G. Kosa (Eds.), Olumsuz boyutlarıyla örgütsel davranış (pp. 339-349). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Yücel, D., & Erkut, H. (2003). “Bilişim Teknolojilerinin Çalışma Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi”. İtüdergisi/d Mühendislik, 2(2): 49-59.