New Observations on the Reel Shaped Andiron/Pedestals of Karaz Culture in the Light of the Varto/Tepeköy Höyük Samples

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 4, 9 - 21, 11.06.2024

Yunus Çiftçi , Atiye Bahar Mergen , Sabahattin Erdoğan

Öz

It deals with the Karaz, or Early Transcaucasian Culture, an ancient culture that dominated the Caucasus and Eastern Anatolia from the mid-4th millennium BC to the beginning of the 2nd millennium BC, as well as extending its influence to the eastern Mediterranean coast. In addition, the Middle Bronze Age, in which the effects of the culture were observed, is also mentioned. Our main topic is the andirons, which are hearth bases, hearth stands or cooking utensils found in the distribution area of this culture. In this direction, the andirons/kaids found in the archaeologically excavated settlements in the distribution area of the culture are discussed and compared. In general, the purposes of use of these tools were mentioned. However, the roller type andirons, which are different and of uncertain use within this ware group, have been analysed in detail. In fact, this type of pulley is mostly characterised as a stove foot or a cooking pot foot. Although this inference is partially correct, Tepeköy Höyük yielded in-situ finds indicating a different use of this ware group. On the basis of these finds, the actual use of the reel-type andirons and the phenomena such as cultural continuity that emerged or changed at Tepeköy Höyük are discussed. Changes between the Early and Middle Bronze Ages as well as the differences within the Early Bronze Age are also discussed.

Anahtar Kelimeler

Karaz, Early Transcaucasia, Early Bronze Age, Middle Bronze Age, Andiron, Pedestal, Tepeköy Höyük

Varto/Tepeköy Höyük Örnekleri Işığında Karaz Kültürü’ne Ait Makara Biçimli Andiron/Kaideler Üzerine Yeni Gözlemler

Öz

Yaklaşık olarak MÖ 4.bin yıl ortalarından başlayarak MÖ 2.bin yıl başlarına kadar günümüz Kafkasya topraklarına ve Doğu Anadolu Bölgesi’ ne hakim olan, bunun yanı sıra etkilerini Doğu Akdeniz kıyılarına kadar gösteren kadim bir kültür olan Karaz ya da diğer bir ismiyle Erken Transkafkasya Kültürü’nü ele almaktadır. Ek olarak kültürün etkilerinin görüldüğü Orta Tunç Çağı’na da değinilmiştir. Asıl konumuz bahsi geçen kültürün yayılım alanı içinde ele geçen ocak altlığı, ocak ayaklığı veya pişirme işlerinde kullanılan araç gereçleri tanımlayan andiron/kaidelerdir. Bu doğrultuda kültürün yayılım alanında arkeolojik kazıları yapılmış yerleşimlerde ele geçen andiron/kaidelere ele alınmış ve karşılaştırma yapılmıştır. Genel olarak bu araçların kullanım amaçlarına değinilmiştir. Ancak bu mal grubu içinde farklı ve kullanım alanı belirsiz olan makara tipli andiron/kaideler ayrıntılı ele alınmıştır. Aslında bu makara tipi çoğunlukla ocak ayağı ya da pişirme kabı ayağı olarak nitelendirilmiştir. Kısmen bu çıkarım doğru olmasına karşın Tepeköy Höyük’te bu mal grubunun farklı bir kullanımına dair in-situ halde bulgular ele geçmiştir. Bu bulgular üzerinden makara tipi andiron/kaidelerin asıl kullanımları ve kültürel devamlılık gibi Tepeköy Höyük’te ortaya çıkan ve ya değişen olgular ele alınmaktadır. Erken ve Orta Tunç Çağları arasında değişimlerin yanı sıra Erken Tunç Çağı içinde ortaya çıkan farklılıklarda ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karaz, Erken Transkafkasya, Erken Tunç Çağı, Andiron, Kaide, ocak altı

Kaynakça

• Baytar, İrfan (2023). “Tepeköy’ün (Muş) Beşerî Coğrafya Özellikleri”. İçinde: S. Erdoğan, Y. Çiftçi, M. Ercek (Eds.), Tepeköy Höyük I: Erken Tunç Çağı. Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 1-20.
• Bilgi, Önder (2000). “Köşkerbaba Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) (Ed. O. Belli), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 133 – 139.
• Çiftçi, Yunus (2023). “Tepeköy Höyük Erken Tunç Çağı Mimarisi: Kronolojik Gelişim ve Değişimleri”. İçinde: S. Erdoğan, Y. Çiftçi, M. Ercek (Eds.), Tepeköy Höyük I: Erken Tunç Çağı, (81-110). Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 81-110.
• Çilingiroğlu, Altan (1993) “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış”, XIV. Kazı Sonuçlan Toplantısı I, Ankara, 469 - 491.
• Darga, Muhibe (2000). “Aşağı Fırat Havzası Şemsiyetepe Kazıları 1978 – 1989”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (Ed. O. Belli) İstanbul Üniversitesi Yayınları 4242, İstanbul, 140 - 146.
• Erdoğan, Sabahattin (2023). “Tepeköy Höyük Kurtarma Kazıları”. İçinde: S. Erdoğan, Y. Çiftçi, M. Ercek (Eds.), Tepeköy Höyük I: Erken Tunç Çağı, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 53-80.
• Erdoğan, Sabahattin, Mikail Ercek, Yunus Çiftçi, Hanifi Biber, Hakan Yılmaz, Gulan Ayaz, (2021). “Muş/Varto Tepeköy Höyüğü Tunç Çağları”, Anadolu Araştırmaları Dergisi (AnAr), 25, 61-86.
• Hayri Ertem, (1982) Keban Projesi Han İbrahim Şah Kazısı 1970-1971, Ankara, TTK, Basımevi.
• Esin, Ufuk (1972). “Tepecik Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, ODTÜ yayınevi, s.139-158.
• Esin, Ufuk (1982). “Tepecik Excavations, 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, Ankara, ODTÜ yayınevi, s.95-118.
• Esin, Ufuk, (2000) “Tülintepe Kurtarma Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932 1999) (Ed. O. Belli) İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 87 – 90.
• Esin, Ufuk ve Güven Arsebük (1974). “Tülintepe Kazısı 1971”, Keban 1974, Ankara, 137 - 143.
• Esin, Ufuk, Güven Arsebük, ve Mehmet Özdoğan (1987). “Değirmentepe Kazıları, 1978”, Aşağı Fırat 1987, Ankara, 77- 87.
• Frangipane, Marcella (1993). “The Results of the 1991 Campaign At Arslantepe-Malatya”, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, s.213-230.
• Frangipane, Marcella (1994). “Excavations at Arslantepe-Malatya, 1992”. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1/XV, Ankara, 211-228.
• Harper, R. P. (1970). “1968 Pağnik Öreni, Kaşpınar Kazısı”, 1968 Yaz Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri:1, Yayın: I, 131-134.
• Hauptmann, Herald (1970). “Norşuntepe 1968 Kazıları Ön Raporu", Keban 1970, Ankara, 103 - 113.
• Hauptmann, Herald (1972) “Norşuntepe Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Ankara, ODTÜ Yayınevi, s. 87-118.
• Işıklı, Mehmet (2010). “Erzurum’da Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan kazılardan Ele Geçen Özel Bir Buluntu Grubu: Boynuzlu Objeler”, XVI. Türk Tarih Kongresi,20-24 Eylül 2010, Ankara.
• Işıklı, Mehmet (2011). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü: Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Işıklı, Mehmet (2015). “The Development of The Kura-Araxes Culture in Eas¬tern Anatolia: Problems, Determinations and Suggestions”, Meh¬met Işıklı, Birol Can (eds.), İntenational Symposiumon East Ana¬tolia South Caucasus Culture Proceedings I/Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Sempozyumu Bildiriler I, 241-249.
• Işıklı, Mehmet ve Hatice Ergürer (2017). “Erken Tunç Çağı Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Kültürü’nde Mekan ve Mekan Kullanımına Dair Gözlemler”, In: G. Coşkun (Ed), Anadolu, Arkeoloji, Zaman ve Mekan (Dumlupınar Üniversitesi V. Arkeoloji Sempozyumu, Kütahya 10-12 Ekim 2016), Ankara, 45.
• Karaca, Ömer (1985). “Pirot Höyük 1983 Kazıları”, VI. Kazı Sonuçlan Toplantısı, Ankara, 37 - 48.
• Korfmann, Manfred, (1982). Tilkitepe: Die Ersten Ansätze Prähistorischer Forschung in der Östlichen Türke- i. İst. Mitt. Beiheft 26, Tübingen.
• Koşay, Hamit Ziya (1976). Keban Projesi, Pulur Kazısı 1968- 1970. O.D.T.Ü. Keban Projesi Yayınları Seri III, No: 1, Ankara.
• Koşay, Hamit Ziya ve Kemal Turfan (1959). “Erzurum – Karaz Kazısı Raporu”, Belleten 23, 352
• Koşay, Hamit Ziya ve Hermann Vary (1964). Pulur Kazısı 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu, Ankara, TTK Basımevi.
• Koşay, Hamit Ziya ve Hermann Vary (1967). Güzelova Kazısı, Ankara, TTK Basımevi.
• Kozbe, Gülriz (1990). “Van-Dilkaya Höyüğü Erken Transkafkasya Keramiği”, VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1990, 533 - 554.
• Kozbe, Gülriz (2004). Activity Areas and Social Organization within Early Trans- Caucasian Houses at Karagündüz Höyük, Van, A view from Highlands: Acrhaeological Studies in Honor of Charles Burney, A. Sagona (Ed.), Herent, Peeters, s. 35-53.
• Kuşnareva, K. Kh., T. N. Cubinişvili (1970). Drevniye Kultury Yuzhnogo Kavkaza (Güney Kafkasyanın Antik Kültürleri), Leningrad.
• Özdemir, Abdulkadir (2021). “Murat Höyük Erken Tunç Çağı III: Yerleşim Yapısı, Mimari ve Seramik”. İn: A. Özdemir, Z. Kılınç, E. Demir (Eds.), Erken Tunç Çağı’nda Murat Höyük. Ege Yayınları, İstanbul, 45-72.
• Parlıtı, Umut, E. Akyüz (2023). “Hearth Finds at Çiğdemtepe Mound”. In Parlıtı, U. (Ed.), A Reflection of the Past and a Glimpse to the Future: Religion And Ritual in Anatolian Archaeology, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 103-124.
• Phakadze, G. (2000). “On the Distribution of Kura-Araxes Hearths and Andirons”, Dziebani The Journal of the Centre for Archaeological Studies Georgian Academy of Science, s.15-26.
• Sagona, Antonio (1992). “Büyüktepe Höyük, 1990”. XIII. Kazı Sonuçları Toplan-tısı, Ankara, 305 - 311.
• Sagona, Antonio (2000). “Sos Höyük and the Erzurum Region in late Prehistory: A Provisional Chronology for Northeastern Anatolia”, Chronologies des Pays du Caucase et de LEuphrate aux IV8 - III- e Millenaires (ed. par. C. Marro et H. Hauptmann), Paris, 329 - 373.
• Sagona, Antonio, G. E. Pemberton, I. Me Phee, (1992). “Excavations at Büyüktepe 1991: Second Preliminary Report”, Anatolian Studies 42, 29 - 46.
• Sagona, Antonio, M. Erkmen, C. Sagona, I. Thomas, (1996). “Excavations at Sos Höyük, 1995: Second Preliminary Report”, Anatolian Studies S.46, s. 27-52.
• Serdaroğlu, Ümit (1971). “Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I,No: 2, 23-26.
• Sevin, Veli (1984). “İmikuşağı Kazıları, 1983”. VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 93-102.
• Sevin, Veli (1988). “İmikuşağı Kazıları, 1983”, VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 93-102.
• Sevin, Veli, Aynur Özfırat, Ersin Kavaklı (2000). “Van-Karagündüz Höyüğü Kazıları (1997 Yılı Çalışmaları)”, Belleten LXIII/238, 847-881.
• Smogorzewska, Anna (2004). “Andirons and Their Role in Early Transcaucasian Culture”, Anatolica XXX, s.151-177.
• Tarhan, M. Taner ve Veli Sevin (1993). “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1990 Yılı Çalışmaları”, Belleten 57/220, 843 - 86l.
• Takaoğlu, Turan (2000). “Hearth Structures in the Religious Pattern of Early Bronze Age Northeast Anatolia”, Anatolian Studies vol. 50, s.11-16.
• Uslu, Erol, Hanifi Biber, Rafet Çavuşoğlu, Hakan Yılmaz, Sabahattin Erdoğan, Sinan Kılıç, (2023). “İremir Höyük 2020 Yılı Kurtarma Kazısı”, Türk Etnografya ve Arkeoloji Dergisi, 85/1, 43-57.
• Uzunoğlu, Edibe (1988). “Malatya-İmamoğlu 1987 Yılı Kazı Çalışmaları”. X. Kazı Sonuçlan Toplantısı I, Ankara, 71 – 93.
• van Loon, Maurist. N. (1973). “The Excavations at Korucutepe, Turkey, 1968-70: Preliminary Report. Part I: Architecture and General Finds”, Journal of Near Eastern Studies, S.32, No. 4, s.357-423.
• van Loon, Maurist. N ve H. G. Güterbock, “Korucutepe Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri: 1, No: 3, Ankara, 79 - 81.
• Whallon, Robert ve Wright, Henry T (1970) “1968 yılı Fatmalı- Kalecik Kazısı Ön Raporu”, Keban Projesi 1968 yılı Çalışmaları, TTK Basımevi, Ankara, 61-70.