Âşık Mehmet Oktay (Erganî) Şiirlerinde Gölge Arketipi Unsurlarının Tespiti

Yıl 2025, Sayı: 6, 37 - 53, 30.06.2025

Fatih Ege

Öz

Âşıklar ve âşıklık geleneği bir milletin kültürünün hem üreteni hem de aktarıcısı olarak vazife görmektedirler. Sanatsal ve estetik kaygı güderek yaptıkları toplumsal okumalar; ortaya çıkardıkları eserler, bir toplumun içsel değerlerinin aynası niteliği taşımaktadır. Kendi toplumunun içinden yetişerek tüm gelenek/görenek ve anlatılarını öğrenen âşıklar elde ettikleri bu değerler bütününü sadece hafızalarına işlemek ile kalmaz, aynı zamanda yorumlayarak topluma farklı bakış açıları sunarlar. Bu bağlamda âşıklar toplumlarını uyaran ve sosyal sorumluluk bilinci taşıyan sanatçılardır. Geçmişte daha belirgin olan ve sosyal medyanın günümüzdeki işlevini gören âşıklık geleneği, kolektif bilinçdışının en derin yansımalarını bahsettiğimiz üretimler üzerinden göstermektedir. Âşıklar hem şiirlerinde hem anlattıkları hikâyeler ışığında toplumun ruhsal yapısını yönlendirmektedirler. Âşıkların toplumun ruhsal yapısına etkisi, Carl Gustav Jung’un analitik psikoloji ilkeleri bağlamında yorumlandığında, eserlerinde kolektif bilinçdışının arketipleri tespit edilebilmektedir. Çalışmamızda yukarıdaki bilgiler ışığında Çıldırlı âşık “Erganî”nin şiir evreni incelenmiş ve Jung’un arketip teorisi bağlamında çözümlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, âşığın eserlerinde örnek gösterdiği gölge arketipi unsurları belirlenmiştir. Bu bağlamda çalışma gölge arketipinin topluma işaret ettiği kötücül unsurların tespiti ile sınırlandırılmıştır. Bununla birlikte şairin toplumu şiirlerinde sanatsal dil ile nasıl yönlendirdiği analitik psikoloji kuramı çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat , Halkbilim , Arketip , Aşık Edebiyatı , Gölge Arketipi

Detection of Shadow Archetype Elements in the Poems of Âşık Mehmet Oktay (Erganî)

Öz

Minstrels and the tradition of minstrelsy serve as both the producer and transmitter of a nation's culture. The social readings they make with artistic and aesthetic concerns and the works they produce are a mirror of a society's inner values. Bards who grow up within their own society and learn all its traditions/customs and narratives not only memorize these values they have acquired, but also interpret them and offer different perspectives to society. In this context, minstrels are artists who warn their society and have a sense of social responsibility. The tradition of minstrelsy, which was more evident in the past and serves the function of social media today, shows the deepest reflections of the collective unconscious through the productions we have mentioned. Minstrels direct the spiritual structure of society both in their poems and in the light of the stories they tell. When the influence of lovers on the psychological structure of society is interpreted in the context of Carl Gustav Jung's analytical psychology principles, archetypes of the collective unconscious can be identified in her works. In our study, in the light of the above information, the poetic universe of the Çıldırlı âşık "Erganî" was examined and an attempt was made to resolve it in the context of Jung's archetype theory. Additionally, the shadow archetype elements exemplified by the poet in her works were determined. In this context, the study is limited to the detection of the malevolent elements that the shadow archetype indicates to society. In addition, an attempt has been made to analyze how the poet directs society with the artistic language in her poems within the framework of analytical psychology theory.

Anahtar Kelimeler

literature , folklore , Mınstre Literature , Archetype , Shadow Archetype

Kaynakça

• Abraham, K. (2017). Rüyalar ve mitler. Pinhan Yayıncılık.
• Adler, A. (2010). İnsanı tanıma sanatı. Say Yayınları.
• Altınkaynak, E. (2015). Çıldırlı Âşık Memet Oktay (Erganî): Hayatı, sanatı, eserleri. Karadeniz Dergi Yayınları.
• Artun, E. (2016). Türk halk edebiyatına giriş. Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2018). Âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı. Karahan Kitabevi.
• Atay, D. (2017). Joseph Campbell’ın monomit aşamaları bağlamında Dede Korkut’un Begil Oğlu Emre’nin Boyu Destanı. Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), 2503–2521.
• Balıkçı, Ş. (2018). Şahmeran efsanesi ve yılan tılsımlarının psikanalitik açıdan değerlendirilmesi. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, 1(1), 53–64.
• Bars, M. E. (2020). Âşık kimdir? Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3(4), 168–193.
• Campbell, J. (2017). Kahramanın sonsuz yolculuğu (S. Gürses, Çev.). İthaki Yayınları.
• Çetin, Ö. (2010). Jung psikolojisinde rüya. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 249–269.
• Durbilmez, B. (2016). Âşık edebiyatı ve Taşpınarlı halk şairleri. Akçağ Yayıncılık.
• Ergöz, R., & Doğan, O. (2020). Kültürel bellek mekânı ve millî kimlik yaratmada Pınarbaşı ağıtlarının işlevi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (47), 29–43.
• Fordham, F. (2019). Jung psikolojisinin ana hatları (A. Yalçıner, Çev.). Say Yayıncılık.
• Freud, S. (2018). Rüya psikolojisi (B. N. Doğan, Çev.). Gece Kitaplığı.
• Fromm, E. (1995). Sevme sanatı (Y. Salman, Çev.). Payel Yayınları.
• Fromm, E. (2017). Rüyalar, masallar, mitler (A. Arıtan & K. H. Ökten, Çev.). Say Yayıncılık.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji (E. Gürol, Çev.). Payel Yayınevi.
• Jung, C. G. (2020). İnsan ve sembolleri (H. M. İlgün, Çev.). Kabalcı Yayıncılık.
• Kalın, İ. (2017). Hoca Ahmed Yesevî hüküm ve hikmet. Bilig Dergisi, (80), 1–15.
• Klein, M. (2018). Haset ve şükran (O. Koçak & Y. Erten, Çev.). Metis Yayınları.
• Meier, C. A. (2022). Jung, arketipler, rüyalar ve din (S. Zaimoğlu, Çev.). Lejand Kitap.
• Oğuz, Ö. M. (Ed.). (2017). Türk halk edebiyatı. Grafiker Yayınları.
• Pearson, C. S. (2016). İçimizdeki kahraman (S. Ayanbaşı, Çev.). Akaşa Yayın.
• Sartre, J. P. (2011). Edebiyat nedir? (B. Onaran, Çev.). Can Yayınları.
• Şimşek, E. (2016). Âşıklık geleneği içerisinde Âşık Veysel’in yeri. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 4(9), 117–126.
• Ukray, M. (2015). Jung psikolojisi. Yason Yayınları.
• Wilkinson, K. (2021). Semboller ve işaretler (S. Toksoy, Çev.). Alfa Yayınları.