Mehmet Asaf Bey’in Cebelibereket Mutasarrıflığı: 1909 Adana Olayları ve Mehmet Asaf Bey’in Yargılanma Süreci

Yıl 2018, Sayı: 61, 185 - 232, 05.12.2018

Taner Aslan

Öz

Mehmet Asaf Bey’in, Osmanlı Devleti’nin çalkantılı
siyasî atmosferinde görev yaptığı Yafa ve Birusseba kazalarında Yahudi göçleri
sorunu ile Cebelibereket Sancağı’nda görev yaparken 1909 Adana Olayları baş
göstermiştir. Bu zorlu ve sorunlu bölgelerde görev yapmanın bir idareci için
oldukça sıkıntılı bir süreç olduğu göz önüne alınırsa, Mehmet Asaf Bey’in de
görev yaptığı yerlerin, onun memuriyetinin sorgulanmasına yol açtığını söyleyebiliriz.
Onun Cebelibereket Sancağı’nda görev yaptığı dönemde Adana ve çevresinde Ermeni
olayları meydana gelmiştir. Çalışmadan onun Ermeni isyanını önlemek için tedbirler
almaya çalıştığı, bölgede bozulan asayişin yeniden tesisinde önemli görev
üstlendiği anlaşılmaktadır. Çalışma, Adana gibi politik, sosyo kültürel ve
idarî bakımdan oldukça hassas olan bölgenin idari ve sosyal meselelerine de
ışık tutacaktır. Ayrıca çalışmada, Mehmet Asaf Bey’in görev yaptığı Cebelibereket
Sancağındaki idarî faaliyetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Asaf Bey, Adana Olayları

Kaynakça

• Kaynaklar
• Arşiv BelgeleriBaşbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (BOA DH.MKT.), 2620/62.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bab-ı Ali Evrak Odası (BOA BEO), 3083/231212.Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Dahiliye (BOA İ.DH.), 1456/16.Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Dahiliye (BOA İ.DH.), 1456/1325.Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Dahiliye (BOA İ.DH.), 3395/254623.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA DH.MKT.), 1241/78-3.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA DH.MKT.), 1241/78-5. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA DH.MKT.), 1234/77
• Yayınlanmış Arşiv BelgeleriOsmanlı Belgelerinde 1909 Adana Olayları, Yayımlanmış Arşiv Belgeleri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2010.
• Zabıt CerideleriMeclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 3 Devre: 1, Cilt: 3, İçtima Senesi: 1, 58. İnikat, 5 Nisan 1325 Pazar, 70-71.Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 1, Cilt: 3, İçtima Senesi: 1, 63. İnikat, 18 Nisan 1325 Cumartesi, 108-123.
• Telif Tedkik EserlerAvagyan, Arsen, Gaidz F. Minassian. Ermeniler İttihat ve Terakki İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul: Aras, 2005.Avcı, Halil Ersin. İngiliz Ermeni İttifakı, İstanbul: Paraf Yayınları, 2010.Büssow, Johann. Hamidian Palestine: Politics and Society in the District, Brill: Leiden and Boston, MA, 2011.Cemal Paşa, Hatıralar, Yayına Hazırlayan Alpay Kabacalı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.Ermeni Komitelerinin A'mâl ve Harekât-ı İhtilâliyyesi: İ'lân- ı Meşrûtiyyet'den Evvel ve Sonra, Yayına Hazırlayan Halil Erdoğan Cengiz, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1983.Günay, Nejla. 100. Yılında 1909 Maraş’ta Ermeni Olayları, Kahramanmaraş: Ukde, 2009.Gürün, Kamuran. Ermeni Dosyası, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.İrtem, Süleyman Kani. Ermeni Meselesinin İçyüzü, Hazırlayan Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları, 2004.Kadri, Hüseyin Kazım. Meşrutiyetten Cumhuriyete Hatıralarım, İstanbul: Dergah Yayınları, 2000.Kara, İsmail. İslamcıların Siyasi Görüşleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994. Mandel, Neville J.. The Arabs and Zionism Before World War I, Berkeley: University of California Press, 1976.Mehmet Asaf Bey. 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım, Yay. Haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara: TTK, 2002.Mevlanzade Rıfat, Türkiye İnkılabının İçyüzü, Hazırlayan Metin Hasırcı, İstanbul: Pınar Yayınları, 1993).Sarınay, Yusuf, Recep Karacakaya. 1909 Adana Ermeni Olayları, İstanbul: İdeal Yayınları, 2012.Son Vakanüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi (II. Meşrutiyet Olayları 1908-1909), Yayına Hazırlayanlar Bayram Kodaman-Mehmet Ali Ünal, Ankara: TTK, 1996.Şimşir, Bilal N. Ermeni Meselesi, Ankara: Bilgi, 2007.Toros, Taha. Ali Münif Beyin Hatıraları, İstanbul: İSİS, 1996, 51.Uras, Esat. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul: Belge Yayınları, 1976.Weismann, Itzchak and Fruma Zachs. Ottoman Reform and Muslim Regeneration, Newyork: I.B. Tauris, 2005.
• Makaleler “Dahiliye Nezareti Celilesine Adana Vilayetinden Gelen Telgrafnamedir”, Takvim-i Vekayi, Sayı: 1247, (20 Nisan 1325/13 Rebiülahir 1327): 2.“Ermeni Patriği”, Yeni Tanin, Sene: 1, Numara: 489-20, (31 Kanunuevvel 1325/13 Kanunusani 1910), 3. “Yafa Portakalları”, Servet-i Fünun, Cilt: 27, Sayı: 683, (13 Mayıs 1320): 59.Cengiz, Recep. “Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu/ Gelişimi: Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Cilt: 4, Kayseri Erciyes Üniversitesi Yayını -163, (2009).Çiçek, Kemal. “Bildiklerimiz Bilmediklerimiz.”, 1909 Adana Olayları, Ankara: TTK, 2011.Çiçek, Kemal. “Giriş”, 1909 Adana Olayları, Ankara: TTK, 2011.Eyicil, Ahmet. “1895 Maraş ve Zeytun İsyanı”, OTAM, S: 11, (2000): 157- 210. Güher, Ebru. “Maârif Salnâmelerine Göre Cebel-i Bereket Sancağında Eğitim-Öğretim (H.1316-1321/M. 1898-1903).”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/4, (Ankara-Turkey,Spring 2014): 457-467.Halaçoğlu, Yusuf. “Cebelibereket.”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (1993): 185-186.Hüseyin Cahit, “Adana Hadisesi”, Tanin, (10 Mayıs 1325/23 Mayıs 1909): 1.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıalınin İçyüzü: Hariçte Çıkarılan Asılsız Bir Haber Divanı Harbin İdam Kararları.”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 228, (27 Teşrinievvel 1938): 1.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıalınin İçyüzü: Hercümercin, Perişanlığın Derecesini Gösteren Telgraflar.”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 220, (13 Teşrinievvel 1938): 12.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıali’nin İç Yüzü: Ermeni Komitelerinin Adana Tahrikatı Yıldıza Yağdırılan Jurnaller”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 208, Sayı: 7161, (22 Eylül 1938): 1184.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıali’nin İç Yüzü: Ermeni Komitecilerinin Faaliyeti, Gençlere Okutulan Eserler.”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 209, (24 Eylül 1938): 12.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıalinin İç Yüzü: Adana’da Çıkarılan Şayialar – Halk Arasında Galeyan Artıyor.”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 213, (1 Teşrinievvel 1938): 12.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıalinin İç Yüzü: Karışıklık Büyüyor, Her Taraftan Fena Haberler Geliyor.”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 219, (11 Teşrinievvel 1938): 10.İrtem, Süleyman Kani. “Saray ve Babıalinin İç Yüzü: Mersindeki bir Konsolosun Katogiköse Tavsiyesi - Heyecan Artıyor.”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 212, (29 Eylül 1938): 12.Köksal, Osman. “Ermeni Meselesinin Uluslar arası Gündeme Taşınmasında Kilisenin Misyonu.”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Cilt: 9, (edt: M. Metin Hülagu, Musa Şaşmaz, Taha Niyazi Karaca), (Ankara: TTK, 2014).Orhan Hülagü (çev.). “Osmanlı’nın Son Döneminde Filistin’in İktisadî ve İçtimaî Durumuna Bakış.”, OTAM, Sayı 9, (1998): 503-537. Özçelik, Fatih. “Çokmerzimen’de (Dörtyol) Ermeni Olayları.”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/11 (Fall 2013, Ankara-Turkey): 231-245.Süleyman Kani İrtem, “Saray ve Babıalinin İç Yüzü: Dörtyolda Sükun Avdet Ediyor – Tahkik Heyetinin Tedkikleri”, Akşam Gazetesi, Tefrika No: 230, (1 Teşrinisani 1938), 10.Tasvir-i Efkar, Cilt: 1, Sene: 1, Sayı: 49, (18 Temmuz 1909/1 Recep 1909), 242-246.
• Süreli YayınlarAkşam GazetesiTaninYeni TaninTasvir-i Efkar