ANADOLU’DA BİR AMERİKALI MİSYONER: FREDERICK DAVIS GREENE VE ERMENİ MESELESİ

Yıl 2016, Sayı: 55, 137 - 174, 01.10.2016

İhsan Burak Birecikli

Öz

Frederick Davis Greene, bir American Board misyoneri olarakOsmanlı vilayetlerinde görev yaptı. Kendisi bir Protestan din adamı (peder)olarak çalışıyordu. Greene, dört yıl boyunca Van’da kaldı. Bu sırada Sasonbölgesinde meydana gelen Ermeni olaylarını takip etti. Greene, Ermeniisyanlarına tanık olmamıştı, fakat görüş ve değerlendirmelerini içerenkitaplar yazdı. Kitapları Osmanlı ve İslam karşıtı değerlendirmelerledoluydu. Bu tür kitaplar Amerikan misyonerleri tarafından yazılıyordu.Greene, yazdığı eserlerde bir Amerikalı Protestan misyoner gözüyle doğudayaşayan Ermeni ve Kürt aşiretlerin durumundan bahsediyordu. Osmanlıordusunun faaliyetlerini anlatıyor ve Ermeni meselesinin sebepleri ilesonuçlarını kendi yorumuyla önyargılı bir şekilde analiz ediyordu. Bumakalede Greene’in gözünden Sason’daki Ermeni meselesi incelenecektir

Anahtar Kelimeler

Davis Greene, Misyonerlik, Ermeniler, Sason, Taluri

(AN AMERICAN MISSIONARY IN ANATOLIA: FREDERICK DAVIS GREENE AND ARMENIAN QUESTION)

Öz

As an American Board missionary, Reverend Frederick DavisGreene served in the Ottoman Empire. He was working a Protestantreverend. He spent four years in Van. During his stay he followed Armenianevents carefully in the vicinity of Sasun. Greene did not witness theArmenian revolts but he published his opinions and evaluations in hisbooks. His books were filled with anti-Ottoman and anti-Islam views.Similiar books were written by American missionaries. Thus in his books,Greene shares his views on the situation of the Armenian and Kurdish tribesin Eastern Anatolia from the point of view of an American protestantmissionary. He was depicting the activities of the Ottoman army andanalyzing the the causes and consequences of the Armenian Question in abiased and tendentious way. In this article, the Armenian Question in Sasunthrough the eyes of Greene will be discussed

Anahtar Kelimeler

Frederick Davis Greene, Missionary, Armenians, Sasun, Taluri

Kaynakça

• BOA. Babıali Evrak Odası. BEO. D:88 G:6530. 21.Ra.1310. (13 Ekim 1892).
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2739. G:36. 10.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2755.G:43. 01.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2755. G:73. 29.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2756. G:58. 08.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2819 G:25.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2830. G:4. 29.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2834 G:9. 16 Kasım 1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2837.G:11. 6 Aralık 1894.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2838.G:27.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2847.G:89. 01.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2848. G:26. 10.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2848. G:35. 16.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2848.G:45. 29.1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2850. G:4. 17 Temmuz 1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2850. G:80. 12 Kasım 1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:2858.G:8. 14 Aralık 1895.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:55.G:1. 10.10.1896.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:63 G:37.
• BOA. Hâriciye Siyasi. HR.SYS. D:65. G:49. 7 Mayıs 1896.
• BOA. İrade Dosya Usulü İradeler Tasnifi. İ.DUİT. D:145. G:62.
• BOA. Sadaret Mektubi. A.MKT.MHM. D:637 G:42. 03.Z.1316.
• BOA. Sadaret Mektubi. A.MKT.MHM. D:752 G:1. Lef:1.
• BOA. Yıldız Esas Evrakı. Y.E.E. D:159. G:116. 22 Aralık 1894.
• BOA. Yıldız Esas Evrakı. Y.E.E. D:159. G:81. 10 Aralık 1894.
• BOA. Yıldız Esas Evrakı. Y.E.E. D:159. G:97. 16 Aralık 1894.
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet. Y.PRK.BŞK. D:41 G:18. 03.Za.1312.
• BOA. Yıldız Sadâret Hususî Mâruzât. Y.A.HUS. D:279 G:54.
• BOA. Yıldız Sadâret Hususî Mâruzât Y.A.HUS. D:312 G:19. 17 Ekim 1894.
• BOA. Yıldız Sadâret Hususî Mâruzât Y.A.HUS. D:323 G:52. Lef:3. 6.L.1312.
• BOA. Yıldız Sadâret Hususî Mâruzât Y.A.HUS. D:325 G:37. Lef:1, 3.
• BOA. Yıldız Sadâret Hususî Mâruzât. Y.A.HUS. D:327. G:61. 14.Za.1312.
• BOA. Yıldız Sadâret Hususî Mâruzât Y.A.HUS. D:338 G:100. Lef:2, 3.
• New Publications”, The New York Times, March 20, 1895.
• Badeau, John S. “The Role of the Missionary in the Near East”, International Review of Mission, Cilt 43, Sayı 4, October 1954, ss.397-403.
• Hamlin, Cyrus. “America’s Duty To Americans in Turkey: An Open Letter To The Hon. John Sherman, United States Senator From Ohio”, The North American Review, Cilt 163, No 478, September 1896, ss.276-281.
• Hüseynov, Mikail. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni Sorununun Kabartılmasına İlişkin Propaganda ve Stereotiplerin Rolü (1894-1896)”, İRS Miras, Sayı:9, İlkbahar 2014, ss.36-41.
• İskefiyeli, Zeynep. “Bir Amerikan Misyonerinin Balkan Savaşı Analizi”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 6 Sayı 12, Yaz 2013, ss.135-156.
• İskefiyeli, Zeynep. “Misyonerliğe Adanmış Bir Ömür: Joseph Kingsbury Greene”, History Studies, Cilt 5, Sayı 4, Temmuz 2013, ss.281-300.
• Karaca, Taha Niyazi. “İngiltere ve Ermeni Sorununun Enternasyonalize Edilmesi”, Yeni Türkiye, Sayı 60, 2014, ss.1-31.
• “New Publications, The Armenian Atrocity of Last Year”, The New York Times, March 20, 1895.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, Cilt 11, Belge No 34, İstanbul, 1988.
• Öney, Celal. “Amerikan Board ve Sason Ermeni İsyanının Amerika’da Propaganda Aracı Olarak Kullanılması”, History Studies, Cilt 4, Sayı 3, Ekim 2012, ss.137-151.
• Öney, Celal. “Anadolu’da Ermeni Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkmasında Amerikan Misyonerlerinin Rolü”, Yeni Türkiye, Sayı 60, 2014, ss.1-26.
• Şimşir, Bilal N. “Amerika’da Ermeni Propagandası ve Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey”, Ermeni Araştırmaları, Cilt 1, Sayı 2, 2001, ss.30-48.
• Şimşir, Bilal N. “Washington’daki Osmanlı Elçisi Alexandre Mavroyeni Bey ve Ermeni Gailesi (1887-1896)”, Ermeni Araştırmaları, Cilt 1, Sayı 4, 2001-2002, ss.32-54.
• The New York Times, April 6, 1895.
• “Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeni Faaliyetleri (1892-1896)”, http://www.satemer.sakarya.edu.tr/pdf/ABD.pdf. (18.07.2016).
• “Misyoner Frederick Davis Greene (1863-1962) ve eşi Sarah Foster (1865- 1947).”, http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=pv&GRid=62438337& PIpi=79772906. (26.08.2016).
• Karakaş, Nuri. http://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/ermeni-meselesive-amerikali-misyonerler/. (18.07.2016).
• Umar, Afşin Burak. “Ermeni Ulusçuluğunun Doğuşunda Amerikan Misyonerlerinin Etkisi”, http://www.academia.edu/1828727/Ermeni_Ulus%C3%A7ulu%C4%9Fun un_Do%C4%9Fu%C5%9Funda_Amerikan_Misyonerlerinin_Etkisi. (22.07.2016).
• D) Araştırma-Tetkik Eserler Adıgüzel, Hüseyin. Yer Değiştirmenin 100.Yılında Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2015.
• Akın, Kadir. Ermeni Devrimci Paramaz Abdülhamid’den İttihat Terakki’ye Ermeni Sosyalistleri ve Soykırım, Ankara: Dipnot Yayınları, 2016.
• Anadol, Cemal. Tarih Boyunca Türk-Ermeni Meselesi Ermeni Dosyası, İstanbul: Bilge Karınca Yayını, 2007.
• Avcı, Halil Ersin. İngiliz-Ermeni İttifakı, İstanbul: Paraf Yayınları, 2010.
• Bebiroğlu, Murat. Tanzimat’tan II.Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri, İstanbul: Ohan Matbaacılık, 2003.
• Bliss, Edwin Munsell. Turkey and The Armenian Atrocities A Region of Terror, Philadelphia: Hubbard Publishing Co., 1896.
• Bliss, Edwin Munsell. Turkish Cruelties Upon the Armenian Christians, Iowa: Chas. B. Ayer Company, 1896.
• Bozan, Oktay. Diyarbakır Vilayetinde Ermeniler ve Ermeni Olayları 1878- 1920, Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Charmetant, P.F. Ermeni Katliamları Raporu 1894-1895 & İstanbul’da Görevli Altı Büyükelçiliğin Ortak Hazırladığı Statistik, Çev.Mehmet Baytimur, İstanbul: Peri Yayınları, 2012.
• Coursons, R.Des. The Armenian Rebellion: Its Origin and Its Object, London: Simpkin, Marshall & Company, 1896.
• Curti, Merle. American Philanthropy Abroad: With A New Introduction By The Author, USA: Transaction Books, 1988.
• Çabuk, Mustafa. “1875–1925 Yılları Arasında Adana, Antakya, Antep, Maraş ve Mersin Bölgelerinde Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Olayları”, KSÜ. SBE. (Basılmamış Doktora Tezi), Kahramanmaraş, 2013.
• Çelik, Nihat. “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Sason Ermenileri ve Sason Ermeni İsyanları”, Batman Üniversitesi SBE. (Basılmamış YLS Tezi), Batman, 2016.
• Damadyan, Mihran. Bir Ermeni Komitecinin İtirafları, Haz:Haluk Selvi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Erbengi, Türkan. Kutluğ, Emin. Müşir Mehmed Zeki Paşa ve Belgelerle Ermeni Olayları, İstanbul: Kuşak Ofset, 2005.
• Erdoğan, Dilşen İnce. Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları 1896, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Erickson, Edward J. Osmanlılar ve Ermeniler Bir İsyanın ve Karşı Harekâtın Tarihi, Çev.İbrahim Türkmen, İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Eser, Feridun. Ermeni Örgütleri ve Faaliyetleri, Ankara: Yason Yayınları, 2015.
• Facts About Armenia, Sassoon As Reported By A Native, New York: E. Scott Co., 1895.
• Filian, George H. Armenia and Her People or The Story of Armenia by an Armenian, American Publishing Company, 1896.
• Freeman, Edward Augustus. The Turks in Europe, New York: Harper & Brothers, 1877.
• Grabill, Joseph L. Protestant Diplomacy And The Near East Missionary Influence On American Policy 1810-1927, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1971.
• Greene, Frederick Davis. Northrup, Henry Davenport (Edited by). Armenian Massacres or The Sword of Mohammed, Chicago: American Oxford Publishing Co., 1896.
• Greene, Frederick Davis. The Armenian Crisis in Turkey, The Massacre of 1894, Its Antecedents and Significance With A Consideration of Some of the Factors Which Enter Into the Solution of This Phase of the Eastern Question, New York: The Knickerbocker Press, G.P.Putnam’s Sons, 1895.
• Greene, Frederick Davis. The Wards of Christendom, New York: National Armenian Relief Committee, 1897.
• Greene, Frederick Davis. Northrup, Henry Davenport. Armenian Massacres or The Sword of Mohammed, USA: Arkose Press, October 2015.
• Greene, Joseph Kingsbury. Leavening Of The Levant, Boston: Pilgrim Press, 1916.
• Günay, Nejla. XX. Yüzyılda Maraş (Ermeniler, Türkler, Müslümanlar), Ankara: UKDE Kitaplığı, 2012.
• Hamlin, Cyrus. Robert Kolej Uğrunda Bir Ömür, Çev.Ayşe Aksu, İstanbul: Dergah Yayınları, 2012.
• Kansu, Aykut. İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913, Çev. Selda Somuncuoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Karacakaya, Recep. Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, 2001.
• Karacakaya, Recep. Özdemir, Hüseyin. (vd.) Osmanlı Belgelerinde ErmeniAmerikan İlişkileri I (1839-1895), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, 2007.
• Karayumak, Ömer. Ermeniler Ermeni İsyanları Ermeni Katliamları, Ankara: Vadi Yayınları, 2007.
• Kieser, Hans Lukas. Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet, Çev.Atilla Dirim, 4. Baskı, İstanbul: İletişim yayınları, 2013.
• Küçük, Abdurrahman. Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
• Küçük, Cevdet. Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, 1986.
• Makdisi, Ussama. Faith Misplaced: The Broken Promise of U.S.-Arab Relations, New York: Public Affairs, 2011.
• Mangaltepe, İsmail. Karacakaya, Recep. Paul Cambon’un İstanbul Büyükelçiliği ve Ermeni Meselesi, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• McCarthy, Justin. Osmanlı’ya Veda İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları, Çev.Mehmet Tuncel, İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2008.
• McCarthy, Justin. The Turk In America The Creation of an Enduring Prejudice, Salt Lake City: The University of Utah Press, 2010.
• McCarthy, Justin. vd., 1915 Van’da Ermeni İsyanı, Çev.Batuhan Yoğun, İstanbul: Tarih ve Kuram Yayını, 2016.
• Mugerditchian, Esther-Thomas. Ermenilerin Kaleminden Kürtleşen Ermeniler, Haz:Kaya Ataberk, İstanbul: Tarih ve Kuram Yayını, 2016.
• Norman, Charles Boswell. Ermeniler’in Maskesi Düşüyor, Haz:Yavuz Ercan, Ankara: A.Ü. OTAM. Yayını, 1993.
• Öke, Mim Kemal. Ermeni Sorunu, İstanbul: İrfan Yayınevi, 2004.
• Öney, Celal. “II.Abdülhamid Döneminde Anadolu’da Meydana Gelen Ermeni İsyanlarında Amerikan Misyoner Okullarının Rolü”, Balıkesir Ü. SBE. (Basılmamış YLS Tezi), Balıkesir, 2010.
• Palmer, Alan. Osmanlı İmparatorluğunun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, Çev.Belkıs Çorakçı Dişbudak, İstanbul: Alfa Basım Yayım, 2014.
• Papazian, K.S. Sapkın Yurtseverlik, Çev.Cengiz İ. Çay, İstanbul: Tarih ve Kuram Yayını, 2016.
• Pehlivanlı, Hamit (Haz.) Rus General Mayewski’nin Doğu Anadolu Raporu: Van ve Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiki, Van: Van Belediyesi Yayınları, 1997.
• Perinçek, Mehmet. Ermeni Devlet Adamı B.A. Boryan’ın Gözüyle Türk-Ermeni Çatışması, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
• Sakin, Orhan. Ermeni İsyanı Günlüğü 1915, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014.
• Salt, Jeremy. Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri, Çev.Kadriye Göksel, İstanbul: Tarih ve Kuram Yayını, 2015.
• Saray, Mehmet. Ermenistan ve Türk-Ermeni İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 2005.
• Selvi, Haluk. Milleti Sadıkada İsyan Ermeni Komitacıların Gizli Mektupları 1878-1923, İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Sertçelik, Seyit. Rus ve Ermeni Kaynakları Işığında Ermeni Sorunu Ortaya Çıkış Süreci 1678-1914, Ankara: SRT Yayınları, 2015.
• Shaw, Stanford J. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev.Mehmet Harmancı, C.II, İstanbul: E Yayını, 2006.
• Sonyel, Salahi R. Gizli Belgelerde Osmanlı Devleti’nin Son Dönemi ve Türkiye’yi Bölme Çabaları, Ankara: Kaynak Yayınları, 2009.
• Sonyel, Salahi R. Osmanlı Ermenileri Büyük Güçler Diplomasisinin Kurbanları, Çev.Ayden Birerdinç, İstanbul: Remzi Kitapevi, 2.Basım, 2009.
• Stone, Frank A. Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, Çev.Ayşe Aksu, İstanbul: Dergah Yayınları, 2011.
• Süslü, Azmi. Ermeniler, Tehcir ve Sonrası, Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
• Şimşir, Bilal N. “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, 8-12 Ekim 1984, Ankara, 1985, ss.79-124.
• Şimşir, Bilal N. Documents Diplomatiques Ottomans Affaires Armeniennes 1894-1895, Cilt II, No 338, Ankara: TTK., 1989.
• Şimşir, Bilal N. İngiliz Belgelerinde Osmanlı Ermenileri 1856-1880, Çev.Şinasi Şorel, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2011.
• Tupper, H.Allen. Armenia: Its Present Crisis and Past History, New York: John Murphy & Company, 1896.
• Walther, Karine V. Sacred Interests: The United States and the Islamic World 1821-1921, USA: UNC Press Books, 2015.
• Webb, Muhammed Alexander Russell. Amerika’da Bir Osmanlı, Haz:Celal Emanet, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
• Webb, Muhammed Alexander Russell. Ermeni Meselesinden Kim Sorumlu, Ter:Celal Emanet, İstanbul: Derin Tarih Kültür Yayınları, 2015.
• Webb, Muhammed Alexander Russell. The Armenian Troubles and Where The Responsibility Lies, New York: J.J. Little Co., 1895.
• Williams, A.W., Gabriel, M. S. Bleeding Armenia: Its History and Horrors Under The Curse of Islam, New York: Publisher’s Union, 1896.
• Yıldız, Özgür. Anadolu’da Amerikan Misyonerleri, İstanbul: Yeditepe yayınevi, 2015.