OSMANLI TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE İRAN-AZERBAYCAN ŞEHİRLERİNDE ERMENİLER

Yıl 2016, Sayı: 53, 99 - 140, 01.05.2016

Ali Sinan Bilgili

Öz

16. asır başlarında İran-Azerbaycan’da kurulan Safevî Devleti’ningayrimüslim tebaasından biri de Ermenilerdir. Osmanlı Devleti, Safevîlerinelindeki İran-Azerbaycan şehirlerini ele geçirdiğinde bölgeyi tahrir etmişve bölgedeki tüm halklar gibi Ermenilerin de sosyo-ekonomik yapısıhakkında kıymetli bilgilere haiz tahrir defterlerini tutmuşlardır. İşte huçalışmada tahrir defterleri temel kaynak olarak alınarak İran-Azerbaycancoğrafyasında yaşayan Ermenilerin demografik ve ekonomik durumlarıortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Defterlerden elde edilen nüfus verileri,Ermenilerin Revan başta olmak üzere tüm bölgede nüfusun çok az birkısmını oluşturduğu sonucunu ortaya koymuştur

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Safevî Devleti, Ermeniler, İran

(ARMENIANS IN IRAN-AZERBAIJAN CITIES ACCORDING TO THE OTTOMAN CENSUS BOOKS)

Öz

One of the non-Muslim population of Safavid stare which wasfounded in Iran-Azerbaijan in early sixteenth century were also Armenians.The Ottoman Empire had a census in the region when they conquered IranAzerbaijan cities which belong to Safavids. Thus, in this region they hadformed census books which gives valuable information about Armeniansocio-economic structure like other nations. In this study census book weretaken as the primary source to analyze the demographic and economicsituation of Armenians who lived in İran-Azerbaijan geography had triedto reveal. The population data obtained from the census books had revealedthe results that Armenians population –especially Revan- had consisted avery little part of the pollution in whole region

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Safavid State, Armenians, Iran, Azerbaijan

Kaynakça

• 1-İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi Mühimme Defterleri: 61, 71, 132, 135
• Tapu-Tahrir Defterleri: 633, 901, 902, 903, 904, 905, 907, 908, 909, 910, 911, 912, 1066
• II. KAYNAK VE ARAŞTIRMA ESERLER
• Aktepe, M. Münir, 1720-1724 Osmanlı-İran Münasebetleri ve Silahşör Kemanî Mustafa Ağa’nın Revan Fetih-nâmesi, İstanbul 1970
• Aliyev, F., “Gence XVIII. Asrda”, Gence Tarihi Öcerk, Bakı 1994
• Aliyev, Fuad-Hasanov İrfan, İrevan Hanlığı, Bakı 1997
• Büniyatov, Ziya, İrevan Eyaletinin İcmal Defteri, Bakı, 1996
• Danişmend, İ. Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972, c.4
• Derleme Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1993, VIII.
• Erim, Neşe, “1720-1790 Arasında Osmanlı-İran Ticareti”, V.Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, (Ankara 1990)
• Evliya Çelebi, Seyahâtnâme, Dersaadet İkdam Matbaası, İstanbul 1314, c. 2, 4 Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü’l-Ahbâr, İstanbul 1339, c. 2
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul 1993
• İskender Beg Türkmân, Târih-i Â’lam-ı Ârâ-yı Abbâsî, Tahran 1334-1335, c.1 Kâtip Çelebi, Cihânnümâ, İstanbul Matbaa-i Amire 1145
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara 1993
• Küçük, Abdurrahman, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ocak Yay, Ankara 1997 Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyâsî Münasebetleri, 1578-1612, İstanbul 1993.
• Minorsky, V., “Nâdir”, İA, c.9, (Münir Aktepe ikmaliyle) MEB Yay.
• Muhtaroğlu, Faruk, “Tarihin Gence Hafızası I”, Türk Dünyası Araştırmaları, (İstanbul 1997), sayı: 112.
• Mustafazade. Tofiq, XVIII Yüzillik-XIX Yüzilliyin Evvellerinde Osmanlı- Azerbaycan Münasibetleri, Bakı 2002.
• Onullahi, Seyidağa, XIII-XVII. Asrlarda Tebriz Şeherinin Tarihi, Bakı 1982
• Osmanlı Devleti İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münâsebetlere Dâir Arşiv Belgeleri, Karabağ-Şuşa, Nahçivan, Bakü, Gence, Şirvân, Şeki, Revan, Kuba, Hoy-I (1578-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 1992
• Osmanlı-İran-Rus İlişkilerine Ait İki Kaynak, Trc.H.D.Andreasyan, İstanbul 1974
• Peçevî İbrahim Efendi, Tarih, Haz. B.Sıtkı Baykal, Ankara 1981, c. 2
• Playfair, James, A System of Geography, Vol. V, Edinburgh 1813
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, Haz. Mehmet İpşirli, Ankara 1999, c.1
• Şerafe’d-din Alî Yezdî, Zafer-nâme-i Emir Timur, (Tercüme-i Zafer-nâme), Yay. Tanju Oral, İstanbul 1991, (Marmara Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi)
• Târih-i İsmail Asım (Küçük Çelebi-zâde) Efendi, İstanbul 1282 Togan, A.Z.Velidi, “Azerbaycan”, İA, c.2, MEB Yay.
• Uzunçarşılı, İ.Hakkı, “XVIII.Asırda Osmanlı-İran Münasebetleri”, Türkler, (Ankara 2002), c.12
• Woods, John E., Akkoyunlular, Aşiret, Konfederasyon, İmparatorluk, 15. Yüzyıl Türk-İran Siyaseti Üzerine Bir İnceleme, Çev. S. Özbudun-Ek; N. Sakaoğlu, Milliyet Yay., İstanbul 1993