ERMENİ ASILLI OSMANLI NAZIRLARINDAN GABRİYEL NORADUNKYAN EFENDİ

Yıl 2015, Sayı: 52, 85 - 140, 01.12.2015

Ercan Karakoç

Öz

Gabriyel Noradunkyan Efendi, uzun yıllar Osmanlı bürokrasisinde üstdüzey görevlerde bulunmuş, II. Abdülhamit döneminin önemli devletmemurlarından birisidir. Hariciye Nezareti’nde çeşitli kademelerde görevalmış, bilahare Babıâli Hukuk Müşaviri olmuştur. Osmanlı siyasi tarihiaçısından oldukça önemli bir eser olan Recueil d’actes internationaux del’empire Ottoman adlı kitabın müellifidir. Başarılı çalışmalarından dolayımuhtelif rütbe ve nişanlarla taltif edilmiştir. II. Meşrutiyet dönemindeMeclis-i Âyan üyesi olan Gabriyel Noradunkyan, o dönemde kurulanbirçok kabinede Ticaret ve Nafıa Nazırlığı ile Hariciye Nazırlığıgörevlerini ifa etmiştir. Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Paris’e yerleşenNoradunkyan Efendi, bu dönemde kurulan Ermeni heyetlerinde yeralmıştır. Paris’teki yaşamı sırasında anılarını yazmaya başlamış amaneticelendirememiştir. İlk başta Aram Andonyan’la başlanan anıları yazmaişi, daha sonra Fransız yazar Bertrand Bareilles’le devam etmiştir. Buçalışmada R. H. Kevorkian tarafından kaleme alınan ve Çağdaş ErmeniTarihi İncelemeleri’nde yayımlanan Gabriyel Noradunkyan Efendi’ninanılarının Fransızca’dan tercümesine yer verilecektir. YazıdaNoradunkyan Efendi tarafından anlatılan hadiseler ve neticelerininOsmanlı arşiv belgeleri ile büyük oranda paralellik arz ettiği görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Gabriyel Noradunkyan Efendi, II. Abdülhamit Osmanlı Devleti, Anılar ve Ermeni Meselesi.

(AN OTTOMAN ARMENIAN MINISTER: GABRIYEL NORADUNKHIAN EFFENDI)

Öz

Gabriyel Noradunkhian Effendi, who had been in key positionsin Ottoman bureaucracy for many years, was one of the most importantcivil servants of Abdulhamid II period. He completed significant tasks inOttoman Foreign Affairs, and then worked as a legal adviser in theSublime Porte. He was the author of titled Recueil d’actes internationauxde l’empire Ottoman being compilation of almost all Ottoman treaties. Hewas rewarded with various ranks and awards for his successful services.Gabriel Noradunkhian Effendi who was a member of the Senate during the Second Constitutional Era, served as the Minister of the Trade and Public
Works and the Minister of the Foreign Affairs in many Cabinets established
at that time. Noradunkhian Effendi, who settled in Paris in the last years of
the Ottoman Empire, took place in the Armenian Committees which were
founded in this period. He began to dictate his memoirs while living in Paris,
but could not put an end. At first, he started writing his memoirs with Aram
Andonian, then continued with a French writer Bertrand Bareilles. In this
study, the Memoirs of Gabriel Norandunkhian Effendi penned by R. H.
Kevorkian and published in Revue d’histoire arménienne contemporaine shall
be included in the translation from the French. In the memoirs, the events and
results which were told by Noradunkhian Effendi is seen to largely correspond
with the records of the Ottoman archive.

Anahtar Kelimeler

Gabriyel Noradunkhian Effendi, II. Abdülhamit, Ottoman State, Memoirs and Armenian Issue.

Kaynakça

• Abu-Manneh, B. “Sultan Abdulhamid II and Shaikh Abulhuda Al-Sayyadi”, Middle Eastern Studies, Vol. 15, No. 2 (May 1979).
• Algar, Hamid “Mirza Melkum Han”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2005.
• Arslan, Ali Ermeni Papalığı, Paraf Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Artinian, Vartan Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın Doğuşu (1839- 1863), Aras Yayıncılık, İstanbul 2003.
• Bareilles, Bertrand İstanbul’un Frenk ve Levanten Mahalleleri, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2003.
• Bareilles, Roland Osmanlı’nın Alacakaranlığı, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2003.
• Baykal, Bekir Sıtkı “Birinci Meşrutiyete Dair Belgeler, Cilt 24, Sayı 96, Ekim 1960.
• Coşar, Ömer Sami Atatürk Ansiklopedisi, Cilt 2, Hilal Matbaacılık, İstanbul 1974.
• Çakmak, Aydın Sürgünde Bir Hakan, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014. Çarkcıyan, G. Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, Kesit Yayınları, İstanbul 2006.
• Çorlu, Salih Münir Geçmiş Zamanlar, Hazırlayan İsmail Dervişoğlu, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2013.
• Dabağyan, Levon Panos Emperyalistler Kıskacında Ermeni Tehciri I, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Dadyan, Saro Osmanlı’da Ermeni Aristokrasisi, Everest Yayınları, İstanbul 2011.
• Danişmend, İsmail Hami İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972.
• Demirci, H. Aliyar “İkinci Meşrutiyet Birinci ve İkinci Yasama Döneminde 138 Doç. Dr. Ercan KARAKOÇ Ermeni Araştırmaları 2015, Sayı 52
• (1908–1912) Osmanlı Âyan Meclisi’nin Ermeni Üyeleri ve Faaliyetleri”, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, C. 1, Asam Yayınları, Ankara 2003.
• Demirci, H. Aliyar II. Meşrutiyet’te Âyan Meclisi 1908–1912, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006.
• Devereux, Robert The First Constitutional Period: A Study of the Midhat Constitution and Parliament, The Johns Hopkins Press, Baltimore 1963. Durukan, Eyüp Balkan Harbi’nde Edirne Kuşatması (1911-1913), Yayına Hazırlayan Murat Uluğtekin, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2013.
• Farah, Caesar E. “Arab Supporters of Sultan Abdülhamid II: ‘Izzet al-Âbid”, Archivum Ottomanicum, 15, 1997.
• Georgeon, François “Kemalist Dönemde Türkiye’de Fransızca Yayın Yapan Basına Toplu Bir Bakış (1919-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt VI, Sayı 17, Ankara 1990.
• Güneş, İhsan Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2012.
• Halil Menteşe’nin Anıları, Yayın Kurulu Orhan Birgit vd, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986.
• Herbert, Aubrey Ben Kendim: A Record of Eastern Travel, Edited by Desmond MacCarthy, Hutchinson & Co., London 1924.
• İnönü, İsmet Hatıralar, Cilt 2, Yayıma Hazırlayan Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• Karacakaya, Recep Ermenilere Yönelik Ermeni Suikastleri, 47 Numara Yayıncılık, İstanbul 2006,
• Karakışla, Yavuz Selim Exile Days of Sultan Abdülhamid II in Salonika (1909- 1912), Libra Kitapçılık, İstanbul 2015.
• Karakoç, Ercan “Gabriyel Noradunkyan Efendi: Ermeni Asıllı Bir Osmanlı Nazırı ve Ermeni Meselesine Bakışı”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Cilt 7, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Karakoç, Ercan “Gabriyel Noradunkyan Efendi’nin Ermeni Meselesiyle İlgili 139
• Ermeni Asıllı Osmanlı Nazırlarından Gabriyel Noradunkyan Efendi Ermeni Araştırmaları 2015, Sayı 52
• Hazırladığı Rapor ve Lozan Antlaşması Sonrasında İsmet İnönü’ye Gönderdiği Hususi Mektup”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, Sayı 35, 2010.
• Karakoç, Ercan “Osmanlı Hariciyesinde Bir Ermeni Nazır: Gabriyel Noradunkyan Efendi”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 7, Sayı 25, Bahar 2010.
• Kayar-Malhasyan, Sivart “Krikor Odyan”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Cilt 2, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 1999.
• Kévorkian, Raymond Ermeni Soykırımı, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Kévorkian, Raymond H. “Gabriel Noradounghian (1852-1936)”, Revue d’histoire arménienne contemporaine [Çağdaş Ermeni Tarihi İncelemeleri], I (1995).
• Kévorkian, Raymond ve H. Paul B. Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğun’nda Ermeniler, Aras Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Kızıltoprak, Süleyman “Kriz Döneminde Osmanlı Bürokrasisinde Ermeniler: Nubar Paşa Örneği”, Dünden Bugüne Türk Ermeni İlişkileri, Editörler İdris Bal ve Mustafa Çafalı, Lalezar Kitapevi, Ankara 2006.
• Kuneralp, Sinan Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İsis Yayınları, İstanbul 1999.
• Lewy, Guenter The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide, The University of Utah Press, Salt Lake City 2005.
• Noradounghian, H. Vers La Guerre Balkanique et Vers La Premiere Guerre Mondiale, La Turquie Moderne Basımevi, İstanbul 1950.
• Orel, Şinasi ve Süreyya Yuca, Ermenilerce Talat Paşa’ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, TTK Yayınları, Ankara 1983.
• Pakalın, Mehmed Zeki Sicill-i Osmanî Zeyli, C. XIV, TTK Yayınları, Ankara 2008.
• Paker, Esat Cemal Kırk Yıllık Hariciye Hatıraları, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Pamukciyan, Kevork Biyografileriyle Ermeniler, Aras Yayıncılık, İstanbul 2003. 140 Doç. Dr. Ercan KARAKOÇ Ermeni Araştırmaları 2015, Sayı 52
• Pamukciyan, Kevork Zamanlar, Mekânlar, İnsanlar, Aras Yayıncılık, İstanbul 2003.
• Sabry, M. “Nubar Paşa”, İslam Ansiklopedisi, 9, MEB Devlet Kitapları, Eskişehir 2001.
• Simavi, Lütfi Osmanlı Sarayının Son Günleri, Hürriyet Yayınları, İstanbul. Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi, Hazırlayanlar Bayram Kodaman ve Mehmet Ali Ünal, TTK Yayınları, Ankara 1996.
• Sultan Abdülhamid, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıratı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1990.
• Şimşir, Bilal N. Lozan Telgrafları, Cilt 1, TTK Yayınları, Ankara 1990.
• Terzi, Arzu Tozduman “Osmanlı Maliyesinde Söz Sahibi Olan Üç Ermeni Nazır: Agop, Mikail ve Ohannes Paşalar”, Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu (24-25 Mayıs 2001), Bildiriler, İstanbul 2001.
• Tuğlacı, Pars Bulgaristan ve Türk-Bulgar İlişkileri, Cem Yayınevi, İstanbul 1984.
• Turan, Ömer “II. Meşrutiyet ve Balkan Savaşları”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Yayına Hazırlayan İsmail Soysal, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Uluçay, M. Çağatay Padişahların Kadınları ve Kızları, TTK Basımevi, Ankara 1980.
• Varol, Muharrem “Rasputinleştirilen Bir Şeyh: Ebü’l-Huda Sayyadi (1850- 1909)”, Tarihimizden Portreler: Osmanlı Kimliği, Editörler Zekeriya Kurşun, Haydar Çoruh, Ordaf Yayınları, İstanbul 2013.
• Wasti, Syed Tanvir “Halil Menteşe: The Quadrumwir”, Middle Eastern Studies, Nol. 32, No. 3 (July 1996).
• Yavuz, Celalettin “Abdülhamid’in Selanik’ten İstanbul’a Alman Gemisi İle Nakli, Alman Belgelerine Göre”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 20, Sayı 31, Ankara 2000.