ERMENİ KOMİTELERİNİN MALİ KAYNAKLARI

Yıl 2015, Sayı: 51, 237 - 299, 01.09.2015

Güler Yarcı

Öz

13 Temmuz 1878’de Berlin Anlaşması’nın imzalanmasından sonra Batıdiplomasisinde ortaya çıkan Ermeni Meselesi, kısa zamanda Osmanlıaleyhtarı propagandalarla devletin yıkılmasına kadar devam etmişti.Ermeni Meselesi’ni siyaseten ortaya atan yabancı devletler; ihtilal yanlısıErmeniler’i maddî olarak da desteklemişlerdi. Ermeni Meselesi, kadîm ŞarkMeselesi’nin 1880’lerde yeni bir tezahürü idi. Bunun içindir ki, ŞarkMeselesi’nde adı geçen Rusya, İngiltere, Fransa gibi devletler, ilk adımdamuhtariyet, daha sonra bağımsızlık amacıyla kurulan Ermeni komitelerineyardımlarını esirgemediler. Avrupa’da İsviçre, daha Batı’da ABD, Asya’daİran, hatta Hindistan Ermeniler’e maddî destek verdiler. Osmanlı, Rus veKafkas Ermenileri tarafından kurulan komitelerin silahlanması,propaganda ve terör hareketlerinin malî, kaynakları genellikle bu ülkelerdeyaşayan Ermeniler ve mahallî halk tarafından karşılandı. Bu aradakomiteciler, finansman sağlamada da kısmen gönüllülerden bağıştopladılar; çoğu zaman şiddete başvurdular. Ermeni Meselesi’nin tarihîgelişimi bugüne kadar çok sayıda yerli ve yabancı araştırmacı tarafındantaraflı ya da tarafsız surette ortaya konulmuştur. Bu araştırmalarda, yurt içive yurt dışında komiteciler yararına toplanan maddî yardımlara da yer yeratıflarda bulunulmuş; ancak, müstakil çalışmalar yapılmamıştır. Bumakalede, komitecilerin hangi ülkelerde, ne kadar aynî ve nakdî yardımtopladıkları; yardımların hangi şahıs ve kurumlar aracılığıyla nerelerde,kimlere ve nasıl dağıtıldığı; servet denilebilecek büyük miktarlara ulaşan buuluslararası nakdî varlığın gerek komitecileri, gerek yabancı hükümet vekamuoylarını nasıl birbirine düşürdüğü arşiv belgeleri üzerindendeğerlendirilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

19.-20.yy. Ermeni, Komite, Para, Silah, Yabancı Devletler

(FINANCIAL RESOURCES OF THE ARMENIAN COMMITTEES)

Öz

The Armenian Problem, that existed after signed The Berlin Pact in13 July 1878 in The Western Diplomacy, continued tofall down of The OttomanEmpireby means of the negative propagandas. The Foreign States that createdthe Armenian Problem for Diplomacy, supported the Armenian that aimedrevolution, with money as well. Armenian problem was a new version of theAncient Eastern Problem in 1880’s. Because of this, The States, acting in TheEastern Problem for example Russia, England, French, supported TheArmenian Committees that founded for firstly autonomy, after independance.Swiss in Europe, The United States in easter, Iran an deven India in Asiasupported the Armenian with money. The Money sources for weapons,propagandas and terror acts of the committees that found The Ottoman,Russian and Caucasian Armenians, procured by Armenians settled in theseCountries and native folks. The Committee members collected donations fromthe volunteers and used forcesfrequently for financement. The historicaldevelopment of the Armenian Problem was exposed as objective or subjectiveby the native and foreign investigators until today. In the investigations of theseinvestigators, cited for the donations and moneys that collected by the membersof committee, but an investigation for this topic was not realized

Anahtar Kelimeler

19th-20thCentury, Armenian, Committee, Money, Weapon, ForeignStates

Kaynakça

• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA),
• Hariciye Nezareti (HR.):
• Mektubi Kalemi (HR.MKT), Siyasi (HR.SYS), Tercüme Odası (HR.TO); İradeler (İ.): Hususi (İ.HUS);
• Sadaret Evrakı (A.): Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM);
• Yıldız Sarayı Evrakı (Y.)
• Sadâret Hususi Maruzat (Y.A.HUS); Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZN); Askeri Maruzat (Y.PRK.AS); Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ); Perakande Mâbeyn Başkitabeti (Y.PRK.BŞK); Perakende Hariciye Nezareti Mâruzatı (Y.PRK.HR); Perakende Elçilik, Şehbenderlik ve Ataşemilitrlik Mâruzatı (Y.PRK.EŞA); Mütenevvi Maruzat (Y.MTV); Perakende Yâverân ve Maiyyet-i Seniyye Erkân-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD); Perakende Evrakı Tarhrirat-ı Ecnebiye ve Mâbeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM); Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM);
• Yayınlanmış Vesikalar, Kaynak Eserler:
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, yay.: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, c.1-II (Ankara 2005), c. III-IV (Ankara 2006), c. V-VI (Ankara 2007), c. VII-VIII (Ankara 2008).
• Tiflis Başşehbenderi Münir SüreyyaBey,Ermeni Meselesi’nin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), yay.: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2001.
• Arslan, Ali, “Ermeniler ve Eçmiyazin Papalığı”, Tarihi Gerçekler ve Bilimin Işığında Ermeni Gerçeği, Edit: Bülent BAKAR-Necdet ÖZTÜRK,- Süleyman BEYOĞLU, İstanbul-Nisan 2007, s. 78-86.
• Ata, Feridun, İşgal İstanbulu’nda Tehcir Yargılamaları, Ankara 2011.
• Bournatian, George A History of the Armenian People, Mazda Publishers, vol. 2,1994, 1500 A.D. to the Present. s. 43-51.
• Daei, Masoumeh, “Ermeni Partilerin İran Meşrutiyet Devriminde Faaliyetleri (1905-1909)”,Ermeni Ayaklanmaları (1894-1909) Sempozumu (23 Ocak 2014, Ankara) Bildiriler, Ankara 2015, s. 77-88.
• Dilan, Hasan Berke, “Diplomatik Belgelerle Fransa’nın Ermeni Siyasetine Bakışı”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Edit:Mehmet Metin HULÂGU vd., c. 10 (Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler), AnkaraNisan 2014, s.15-28.
• Emrahov, Ziyad, “Rus Tarihi Yazımında Ermeni Meselesi ve Sorunun Oluşumunda Çar Rusyası’nın Rolü”, Ermeni Ayaklanmaları (1894-1909) Sempozumu (23 Ocak 2014, Ankara) Bildiriler, Ankara 2015, s. 89-104.
• Kızıltoprak, Süleyman, “Armenians in The Bureaucracy of Ottoman Egypt: The Carier of Bogos Nubar Pasha (1824-1899)”, History Studies, vol 2/2 (2010), 223-242.
• ————-, “1890’lı Yıllarda Ermeni Komitelerinin Britanya İmparatorluğunun İşgali Altındaki Mısır’dan Lojistik Destek Alma Çabaları, İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı 40 İstanbul 2004), s.117- 129.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyım (1821-1922), çev. Fatma Sarıkaya, Ankara 2012
• Mirak, Robert, Toin Between Two Lands, Armenians in America (1890 to World War I), Cambridge 1983, s. 207.
• Özcan, Azmi, 1857 Büyük Hind Ayaklanması ve Osmanlı Devleti”, İÜ İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, sayı IX (İstanbul 1995), s.269-280.
• Seyidova, Sevinç-USLU, Ramazan, “Sultan II. Abdülhamid Dönemi ve Sonrasındaki Ermeni İsyanlarında Rusya’nın Rolü ve Kafkasya’daki Faaliyetleri (Osmanlı İmparatorlığu ve Güney Kafkas Ermeni Örgütlerinin Faaliyetleri), Ermeni Ayaklanmaları (1894-1909) Sempozumu (23 Ocak 2014, Ankara) Bildiriler, Ankara 2015, s. 63-76.
• Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, I, Ankara 1995.
• Şimşir, Bilâl N., “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türkler’in Ermeniler’le İlişkisi Sempozyumu (8-12 1984,
• Erzurum), Ankara 1985, s. 79-124. -Aynı makale- “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, c. X,s. 45-98.
• Yarcı, Güler, “Ermeni Komitelerinin Silahlandırılmasında Avrupa Silah Sanayiinin Rolü”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Edit: Mehmet Metin HULÂGU vd., c. 10 (Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler), Ankara-Nisan 2014, s. 127-172.
• ———, “Lyonel Bondy’nin ‘Dinamit ve Diplomatlar’ Başlıklı Makalesi ve Hınçak Ermeni Komitesi”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkiyalık ve Terör, Ed.t.: Doç. Dr. Osman KÖSE, Samsun 2009, s. 179-192.
• ____, “Yunanistan’ın Ermeni Politikası ve Atina Hınçak Komitesi”, Yeni Türkiye, Özel Sayısı, c. IV (Ankara, Mart-Haziran 2015), s.4523-4545.
• Yıldırım, Bülent, Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri (1890-1918), Ankara 2014.
• Zenian, David, “The Armenians of India”, AGBU News Magazine, 1 Temmuz 2001.
• Dijital Kaynaklar
• “The Dukes of the Peerage of the United Kingdom” http://www.ukdukes.co.uk/the_dukes/the_duke_of_westminster/2 (erişim tarihi: 29 Ağustos 2015)