ERMENİ OLAYLARINDA YABANCI KONSOLOSLUKLARIN ROLÜ

Yıl 2014, Sayı: 47, 103 - 122, 01.05.2014

Türkan Polatcı

Öz

Geçmişten günümüze devletler birbiriyle siyasî, iktisadî ve sosyalalanlarda ilişki içerisinde olmuşlardır. Devletler bu ilişkileri diplomatiktemsilcileri vasıtasıyla yürütmüşlerdir. Bu bağlamda diplomasi, uluslarınbirbiriyle olan münasebetlerini tahlil eden ve resmi temsilcileri vasıtasıyladevletler arasındaki ilişkileri yürüten bir bilim olarak tanımlanabilir.Diplomasi bir politika değildir ancak politikayı uygulayan vasıtadır.Diplomatik eylemin çıkış noktası ise ticari ilişkiler ve bu ilişkilerindoğurduğu konsolosluk müessesesidir. Yabancı devletler 18. yüzyılınsonlarından itibaren Osmanlı hükümetinin zaaf ve tereddütlerinden istifadeederek, elçi ve konsoloslukları vasıtasıyla çeşitli bölgelerdeki halkı devletekarşı kışkırtma girişimlerinde bulunmuşlardır. Çalışmamızda Osmanlı’dakonsoloslukları bulunan devletlerin özellikle Doğu bölgelerindekiErmenileri kışkırtıcı faaliyetlerinin yanı sıra söz konusu devletlerintemsilcilerinin bölgeye çeşitli dönemlerde gerçekleştirmiş olduklarıseyahatler esnasında Ermenilere yapmış oldukları yardımlar arşivkayıtlarına dayanarak incelenecektir. Bundan başka Doğu Anadolu’da sözkonusu devletlerin Ermenileri fikirsel bağlamda ne şekilde tahrikettiklerinden de bahsedilecektir

Anahtar Kelimeler

Konsolos, Ermeni, İngiltere, Fransa, Rusya, İsyan

(THE ROLE OF FOREIGN CONSULATES DURING THE ARMENIAN EVENTS)

Öz

From past to present, all states have been in a relationship inpolitical, economic and social spheres. States conducted these relations viatheir diplomatic representatives. In this context, diplomacy can be definedas a science which analyzes the relations between nations and which carriesout these interstate relations through their official representatives.Diplomacy is not a policy itself, it is rather a vehicle that applies policies.The starting point of diplomatic action activites are the trade relations thatresult in the establishment of consulates. From the end of the 18th century,foreign governments, by taking the advantage and weakness of Ottomangovernment, made attempts to incite the people in various regions against thegovernment through their ambassadors and consulate offices. In our study, theactions of the states that had consulates in the Ottoman Empire aimed towardsinciting the Armenians in the Eastern regions, as well as the assistanceprovided to the Armenians by the representatives of these states during theirtravels at various periods will examined on the basis of archival records.Furthermore, it will be discussed how these states, provoked the Armenians ofeastern Anatolia in the intellectual context

Anahtar Kelimeler

Consul, Armenians, Britain, France, Russia, Rebellion

Kaynakça

• I. Arşiv Vesikaları A. Belge Tasnifi
• 1. Hariciye Nezareti Tasnifi
• a) Siyasi Kısım Evrakı
• 2. Sadaret Tasnifi
• a) Mektubi Kalemi Evrakı
• b) Mektubi Mühimme Kalemi
• 3. Yıldız Tasnifi
• a) Perakende Evrakı
• aa. Arzuhal ve Jurnaller
• ab. Askeri Maruzat
• ac. Zaptiye Nezareti Maruzatı Analitik Envanteri
• ad. Posta ve Telgraf Nezareti Maruzatı
• ae. Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı
• af. Dahiliye Nezareti Maruzatı
• b) Sadaret Evrakı
• c) Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi Evrakı
• d) Mütenevvi Maruzat Evrakı
• II. Yayınlanmış Vesikalar
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953. III. Süreli Yayınlar
• Maarif Salnamesi, 1316, 1318, 1321.
• IV. Araştırma Eserler
• AKYILMAZ, Gül, “Osmanlı Diplomasisinin Geçirdiği Aşamalar ve Özel Bir Örnek Olarak III. Selim Dönemi”, Uluslar arası Kuruluşunun 700. Yıl dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, 7-9 Nisan 1999, Konya, s. 777-794
• ALTINTAŞ, Zeynep, “1890 Yılına Kadar Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Ermeni Sorununun Ortaya Çıkışında İngiltere’nin Rolü”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VII/1, Haziran 2005, s. 150-183.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), TTK, Ankara 1983. “Diploma” Türk Ansiklopedisi, C. 13, 1966, s. 321.
• FONTON, Charles, 18.Yüzyılda Türk Müziği, Şark Musikisi (Avrupa Musikisiyle Karşılaştırmalı Bir Deneme), Çeviren ve Yayına Hazırlayan: Cem Behar, Pan Yayınları, Kasım 1987.
• HITZEL, Frederic, Dil Oğlanları ve Tercümanlar, YKY, İstanbul 1995.
• HUREWITZ, J.C., “Ottoman Diplomacy and The Europeon State System” The Middle East Journal, Vol. XV. Washington 1961, s. 41.
• İNAN, Kenan, “Osmanlı Devletinde Yabancı Elçilik ve Konsolosluklarda Görevli Tercümanların Statüleri”, Tarih ve Toplum, Ekim 1996, s. 196-201.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. VII, TTK, Ankara 1988.
• _________________, Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları, Nizâm-ı Cedit (1789–1807), TTK, Ankara 1988.
• KINLI, Onur, Osmanlıda Modernleşme ve Diplomasi, İmge Yayınları, Nisan 2006.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Diplomatik”, DİA, İstanbul 1994, IX, s.360-366.
• MARMARA, Rinaldo, “16.- 19. yüzyılda İstanbul’da Levanten Tercümanlar”, Toplumsal Tarih, S. 158, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Şubat 2007, s. 62-66.
• NICOLSON, Harold, “Diplomasi Mesleği Nasıl Doğdu?”, Siyasi İlimler Mecmuası, S. 253, (Çev. Kemal Bekiroğlu), Nisan 1952, s. 20-27.
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, Türkiye İş Bankası Yayınları, Şubat 2009.
• SANDER, Oral, Anka’nınYükselişi ve Düşüşü (Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme), AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1987, s. 3.
• SAVAŞ, A. İbrahim, Osmanlı Diplomasisi, 3F Yayınları, İstanbul 2007,
• SELVİ, Haluk, “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’nin Avrupa Macerası ve Ermeni Sorunu”, Geçmişten Günümüze Ermeni Sorunu ve Avrupa, Sakarya Üniversitesi Türk- Ermeni İlişkileri Araştırma Merkezi Yayını, Sakarya 2006, s. 3-18.
• SOYSAL, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), TTK, Ankara 1987.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut, “Venedik Cumhuriyetinin İstanbul’daki Temsilcileri, Balyoslar Çalışmaları ve Etkinlikleri”, Tarih ve Toplum, Kasım 1988, s. 300-304.
• TESTA, Marie, Antoine Gautier, Dragomans et Diplomates Europeens Aupres de La Porte Ottomane, LXXI, ISIS, İstanbul 2003.
• TUNCER, Hüner, “Eski” ve “Yeni” Diplomasi, Ümit Yayıncılık, Ankara 1991.
• ______________, “Osmanlılarda Sürekli Diplomasi Uygulaması”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, S. 80, Aralık 1985, s. 45-49.
• TUNCAY, Mete, Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi, C. II, Sevinç Matbaası, Ankara 1969.