(BRITAIN’S CAUCASUS POLICY AND THE ARMENIAN PROBLEM)

Yıl 2013, Sayı: 45, 93 - 126, 01.10.2013

Tolga Başak Sir Mark Sykes

Öz

During World War I, following the Russian Revolution, in 1917,Caucasus came to the fore. This region, by way of Caspian, was a gateopening to the Central Asia, Persia and India. Invasion of Caucasia by theenemy would mean opening the way to India for the enemy. After Russia hadleft the war, the passage of Caspian was opened to Ottoman Empire andGermany.any other alternative than to fight. In order to take advantage of this essential

Anahtar Kelimeler

First World War, Britain, Russia, Armenian Question, EasternAnatolia, Caucasus

İNGİLTERE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI VE ERMENİ SORUNU

Öz

1917’deki Rus İhtilali I. Dünya Savaşı’nın ilgi alanı Kafkasya’yaçevirdi. Bölge, Hazar Denizi vasıtasıyla Merkezî Asya, İran ve Hindistan’aaçılan bir kapı konumundaydı. Kafkasya’nın düşman güçlerinin elinegeçmesi demek Hindistan yolunun düşmana açılması demekti. Rusya’nınsavaş dışı kalması üzerine Osmanlı Devleti ve Almanya için Hazarkoridoru açık hale geldi. Rus İhtilali, savaşın ilk yıllarında hayalî birdüşünce olarak değerlendirilen Pan Turanizm’in karakterini tamamendeğiştirdi. İngiliz Dışişleri uzmanları bu hareketin ortaya koyacağı tehdithakkında sayfalarca raporlar hazırlamaya başladılar. Doğu’daki İngilizçıkarları açısından bir darbe niteliğini taşıyan gelişmeler İngiltere’yiDoğu Anadolu ve Kafkasya’ya yönelik savunma önlemleri almak zorundabıraktı. I. Dünya Savaşı’nda Ruslar tarafından ele geçirilen topraklarısavunabileceklerini ifade eden Ermeniler İngiltere’nin bölgeyi düşmanilerleyişine karşı koruma politikasında başvuracakları ilk seçenek oldu.1915 Ermeni olaylarını “Türkiye’de Hristiyanlığın yok edilişi” şeklindesavaş propagandası olarak kullanmış olan İngiltere, bu sefer de DoğuAnadolu’da Rusya tarafından terk edilen toprakları koruyup Kafkasya’yısavunmak için bölgedeki Ermeni askeri gücüne başvurdu. I. Dünya Savaşıesnasındaki İngiliz-Ermeni işbirliği, Rusya’daki gelişmelerden sonra zirvenoktalarından birini yaşadı. Para ve altın desteği ile silahlandırılanErmeniler, Doğu Anadolu, Kafkasya ve Mezopotamya’ya yönelik Türk veAlman tehdidine karşı İngiltere tarafından bir bariyer olarak kullanıldılar.Aslında I. Dünya Savaşı’nın başından beri Türklere karşı belirlemiş olduklarıtavırlar sebebiyle Ermenilerin de savaşmaktan başka çareleri yoktu. Zorunluişbirliği sürecini kendileri açısından değerlendirmeye çalışan Ermenilersavaştan sonraki politik gelecekleri hakkında İngiltere’den somut garantileristediler. İngiltere, Rusya’nın savaştan çekilmesi üzerine Ermenilerin “BatıErmenistan” olarak adlandırdıkları Doğu Anadolu’nun politik geleceğisorunuyla tekrar baş başa kalmıştı. Bu dönemde düşmanı durdurmak içinDoğu Anadolu ve Kafkasya’da önemli ölçüde Ermeni gücüne ihtiyaç duyanİngiltere savaştan sonra Bağımsız Ermenistan’a yönelik ciddi vaat vegöndermelerde bulundu. İngiltere’nin bu savunma politikası Türk ordusununDoğu Anadolu’yu ele geçirip Kafkasya’ya ilerlemesini durduramadı. Sonuç,sadece silahlandırılmış olan Ermenilerin gerçekleştirdikleri katliamlar oldu.İngiliz politikaları doğrultusunda desteklenen Ermeniler, Doğu Anadolu veKafkasya’da büyük bir Türk katliamı sergilediler. İngiliz politikaları bölgedeyaşanan trajedinin zeminini oluşturmuştu

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, İngiltere, Rusya, Ermeni Sorunu, DoğuAnadolu, Kafkasya

Kaynakça

• ALLEN, W.E.D; MURATOFF, Paul, Caucasian Battlefields, A History of the Wars on the Turco-Caucassian Border, 1828-1921, Cambridge, 1953.
• ARSLANIAN, Artin H., “British Wartime Pledges, 1917-1918”, Journal of Contemporary History, Volume:13, Number: 3, (July, 1978), s.517-529.
• ARSLANIAN, Artin H., “Dunsterville’s Adventures: A Reappraisal”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 12, No. 2, (September 1980), s. 199-215.
• ARSLANIAN, Artin H., “The British Decision to Intervene in Transcaucasia During World War I”, The Armenian Review, Vol. XXVII, No: 2-106, (Summer, 1974), s. 146-159. Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu’da Ermeni Mezâlimi, I, (1906-1918), Armenian Violence and Massacre in the Caucasus and Anatolia Based on Archives, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 1995.
• ASLAN, Betül, Erzurum’da Ermeni Olayları, (1918-1920), (Hatıralar, Belgeler, Kazılar), Erzurum, 2004.
• BAŞAK, Tolga, “Doğu Anadolu ve Kafkasya`da Ermeniler Tarafından Türklere Karşı Yapılan Etnik Temizlik Hareketlerinin İngiliz Belgelerine Yansıyan Yüzü (1918-1919)” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı:45, (Aralık, 2010), s. 29-65.
• BAŞAK, Tolga, İngiltere’nin Ermeni Politikası, İstanbul, 2008. İngiltere’nin Kafkasya Politikası ve Ermeni Sorunu (1917-1918) 124 Yrd. Doç. Dr. Tolga BAŞAK Ermeni Araştırmaları 2013, Sayı 45
• ÇAĞLAYAN, Kaya Tuncer, British Policy Towards to Transcaucasia, 1917- 1921, Phd., The Universty of Edinburg, June, 1997.
• ÇELEBYAN, Antranik, Antranik Paşa, Ermeniceden Türkçeye Çeviren: Mariam Arpi, Nairi Arek, İstanbul, 2003.
• DOERR, Paul W., British Foreign Policy, 1919-1939, Manchester and New York, 1998.
• DUNSTERVILLE, L. C., The Adventures of Dunsterforce, London, 1920.
• ELIS, C. H., The Transcaspian Episode, 1918-1919, London, 1963. Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri, (1914-1919), I, Documents on Massacre Perpetrated by Armenians, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 2001.
• FROMKIN, David, Barışa Son Veren Barış, Modern Orta Doğu Nasıl Yaratıldı? (1914-1922), Çeviri: Mehmet Harmancı, İstanbul, 1989.
• GEORGE, David Lloyd, The Truth About The Peace Treaties, Volume: II, London, 1938.
• GÖKAY, Bülent, Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye, (1918-1923), İstanbul, 1997.
• HOPKIRK, Peter, İstanbul’un Doğusunda Bitmeyen Oyun, Çeviri: Mehmet Harmancı, İstanbul, 1995.
• HOVANISIAN, Richard G., “Caucasian Armenia Between Imperial and Soviet Rule the Interlude of National Independence”, Transcaucasia, Essays in the History of Armenia, Azerbaijan and Georgia, Edited by Ronald Grigor Suny, The University of Michigan, 1983, s. 259-291.
• HOVANNISIAN, Richard G., “The Allies and Armenia, 1915-18”, Journal of Contemporary History, Volume: 3, Number: 1, (January, 1968), s.145- 168.
• HOVANNISIAN, Richard G., Armenia on the Road to Independence, 1918, Berkeley and Los Angeles, 1967.
• KARABEKİR, Kâzım, Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu Sarıkamış, Kars ve Ötesi, Erzurum, 1990. Ermeni Araştırmaları 125 2013, Sayı 45
• KAZEMZADEH, Firuz, The Sttrugle for Transcaucasia, Oxford, 1951.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara, 1990.
• KÜRKÇÜOĞLU, Erol, 1918-1920 Türkiye-Azerbaycan İlişkileri, Doktora Tezi, Erzurum, 1994.
• MACDONELL, Ranald, “…And Nothing Long”, London, 1938.
• NASSIBIAN, Akaby, Britain and the Armenian Question, New York, 1986.
• SOMAKIAN, Manough Joseph, Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895-1920, New York, 1995.
• SUNY, Ronald Grigor, Bakü Komünü, İstanbul, 1990.
• TOROSSIAN S., “Soviet Policy in the Armenian Question”, Caucasian Review, IV, (Münich, 1957), s. 9-22.
• WILLIAMS, Aneurin, “Armenia, British Pledges, and the Near East”, The Contemporary Review, Volume: CXXI, (January-June, 1922), s.418-425.
• YERASIMOS, Stefanos, Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Doğu, İstanbul, 2000.