BERLİN ANTLAŞMASININ BİRİNCİ MURAHHASI ALEXANDR KARATODORİ (THEODORİ) EFENDİ’NİN (PAŞA) BERLİN ANTLAŞMASININ ERMENİLERLE İLGİLİ 61. MADDESİNE DAİR GÖRÜŞLERİ

Yıl 2019, Sayı: 63, 31 - 58, 29.08.2019

Taner Aslan

Öz

1877 – 1878
savaşında Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya yenilmesi Ermenileri harekete geçirmiş,
Rusya’dan muhtariyete kadar taleplerde bulunmuşlardır. Muhtariyet olmasa da bu talepler
Rusya’da karşılık bulmuş, Osmanlı – Rus savaşı sonucunda imzalanan Ayastefanos
Antlaşması’nın 16. Maddesinde Ermenilere yer verilmiştir. Ayastefanos
Antlaşması’nın Rusya’ya büyük avantajlar vermesinden endişe duyan Avrupalı
büyük devletler bu antlaşmayı Berlin’e taşımışlar, Berlin’de yapılan yeni
görüşmeler sonucunda Berlin Antlaşması imzalanmıştır. Ermeniler Berlin’de yeni
bir antlaşmanın yapılacağını haber alır almaz, buraya bir delege
göndermişlerdir. Avrupalı devletlerle yaptığı görüşme sonucu Berlin
Antlaşması’nın 61. Maddesi Ermenilere ayrılmıştır. Osmanlı baş müzakerecisi
olan Aleksandır Karatodori Efendi söz konusu antlaşmanın 61. Maddesine dair
bazı görüşler ortaya koymuştur. Çalışmada Ermenilerin Berlin Kongresi görüşmeleri
sırasındaki faaliyetleri ile Osmanlı Devleti’nin baş müzakerecisi sıfatıyla
antlaşmada yer alan Aleksandır Karatodori Efendi’nin bu antlaşmanın 61.
Maddesine dair görüşleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ayastefanos Antlaşması, Aleksandır Karatodori Efendi, Berlin Antlaşması, Patrik Nerses

Kaynakça

• KAYNAKÇAArşiv KaynaklarıBaşbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezâhib Nezâreti Maruzatı (BOA. Y.PRK.AZN.), 1/23. Belge 3-3; BOA, Y.PRK.AZN, 4/16.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Sadaret (BOA. Y.PRK.A.), 1/109-8; Y.PRK.A., 1/109-1Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM.), 28/72-1.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR.), 3/87-2.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Evrakı - Adliye ve Mezahib Nezareti (Y..PRK.AZN.), 4/16.Telif Tedkik EserlerAkpınar, Mahmut. Bir Tanzimat Bürokratı ve Diplomatı Olarak Aleksandır Karatodori Paşa (1833- 1906). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı Tarih Eğitimi Bilim Dalı Doktora Tezi, 2010.Ayverdi, Samiha. Türkiye’nin Ermeni Meselesi. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.Başak, Tolga. İngiltere’nin Ermeni Politikası. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.Berlin Muahedenamesi. Basın yeri yok: basımevi yok, 1290.Cengiz, Halil Erdoğan. İngiliz-Ermeni İttifakı. İstanbul: Paraf Yayınları, 2010.Cengiz, Recep. “Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu, Gelişimi: Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler. Cilt 4, Kayseri: Kayseri Erciyes Üniversitesi Yayını, 2009.Çalık, Ramazan. Alman Kaynaklarına Göre II. Abdülhamid Döneminde Ermeni Olayları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.Çelebyan, Antranik. Antranik Paşa. İstanbul: Peri Yayınları, 2003.Dabağyan, Levon Panos. Sultan Abdülhamid Han ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Kum Saati Yayınları, 2001.Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi. İstanbul: Risale, 2006.Eyicil, Ahmet. “1878 Zeytun İsyanı”. OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Yıl: 1999, Sayı: 10.Furat, Ayşe Zişan. “Berlin Antlaşması Sonrasında Balkanlar’da Cemaat-i İslamiyelerin Teşekkülü (1878-1918)”, OTAM, 33/Bahar 2013.Gürün, Kamuran. Ermeni Dosyası. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.İlter, Erdal. Büyük İhanet. Ankara: Turhan Kitabevi, 2007.İlter, Erdal. Ermeni Kilisesi ve Terör. Ankara: A. Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1996.İlter, Erdal. Ermeni Meselesinin Perspektifi ve Zeytun İsyanları (1780-1880). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988.Karasandık, Özlem. “Ayrılıkçı Ermeni Siyasal Örgütlerine Karşı Osmanlı Devletinin İlk Önlemleri ve Eleştiriler”, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 16-17, Kış 2004 - İlkbahar 2005.Kazancı, Ahmet Lütfi. Osmanlı Adalet Düzeni. İstanbul: Marifet Yay., 1997.Kılıç, Davut. “İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Bağımsızlık Hareketlerine Yönelişi (1850-1896), Osmanlı, Cilt 2 Siyaset, Editör Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.Kılıç, Remzi. “Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlerin Ermeni Okullarında Ermeni Milliyetçiliğine Etkileri”, 19. Yüzyılda Büyük Devletlerin Ermeni Milliyetçiliğine Etkileri Sempozyumu. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 22-24 Mayıs 2008, Cilt: IV.Kodaman, Bayram. Ermeni Macerası. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 2001.Kodaman, Bayram. “II. Abdülhamit ve Kürtler - Ermeniler”, Süleyman Demirel Üniversitesi (SDU) Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Mayıs 2010, Sayı: 21.Köksal, Osman. “Ermeni Meselesinin Uluslar arası Gündeme Taşınmasında Kilisenin Misyonu”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Cilt: 9, edt M. Metin Hülagu, Musa Şaşmaz, Taha Niyazi Karaca, Ankara: TTK, 2014.Küçüksöz, Sema. Tebe‘a-i Sadıka: Ermeniler. İstanbul: Tek Yayıncılık, 2006.Natanyan, Boğos. Sivas 1877. yayına hazırlayan Arsen Yarman, Ermeniceden çev. Sirvart Malhasyan, İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık, 2000.Öğün, Tuncay. “Van’da Ermeni Komiteleri ve Faaliyetleri”, Türk Kültürü, Sayı: 462, Yıl: 39, Ekim 2001. Özel, Sabahattin. Millet-i Sadıka Ermeniler. İstanbul: Tasam Yayınları, 2005.Sarınay, Yusuf. “Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918)”, Akademik Bakış. Cilt1, Sayı 2, Yaz 2008.Sonyel, Salahi R. Osmanlı Ermenileri. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.Şehirli, Y. Atila. “Osmanlı Devleti’nde İhtilalci Ermeni Cemiyetlerinin Faaliyetleri ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler”, Dünden Bugüne Türk Ermeni İlişkileri, editör: İdris Bal-Mustafa Çufalı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2003.Şimşir, Bilal N. Ermeni Meselesi, 1774-2005. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2007.Şimşir, Bilal. Kürtçülük 1787-1923. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2010.Türkler - Ermeniler ve Avrupa. (tercüme eden ve yayına hazırlayan: Bayram Kodaman), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayını, 2003.Uras, Esat. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yayınları, 1976.Yavuz, Fikrettin. “Ermeni Kimliğinin İnşasında Bir Patrik Portresi: Mıgırdıç Hırimyan”, Akademik İncelemeler, Cilt: 2, Sayı: 1, Yıl: 2007.