VEHİB PAŞANIN ERMENİ MEZALİMİ İLE İLGİLİ RUS MEVKİDAŞLARINA YAZDIĞI TELGRAFLAR

Yıl 2020, Sayı: 66, 111 - 127, 31.08.2020

Yildirm Okatan , Kemal Saylan

Öz

Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya Cumhuriyeti arasında 15 Aralık 1917 tarihinde Kafkas cephesindeki savaşı sona erdiren Erzincan Ateşkes Antlaşması imzalanarak bir sınır hattı belirlenmiştir. Akabinde Rus orduları bölgedeki Kürtlerin Ermenilere saldırmalarını önlemek bahanesiyle silahlarını Ermeni komitacılara bırakmak suretiyle yavaş yavaş Doğu Anadolu Bölgesi’nden çekilmeye başlamıştır. Ancak esas gayeleri ivedilikle Ermeni Komitacıları silahlandırarak Anadolu’nun doğusunda Ruslara bağlı bir Ermeni Devleti oluşturmaktı.
Rus ordularının Erzincan’dan Erzurum’a intikalinden sonra bölgede emniyet ve asayiş tamamen bozulmuştur. Oluşan otorite boşluğundan faydalanan Ermeniler, Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurma hayaline kapılmışlardır. Bunu gerçekleştirmek amacıyla da kadın, erkek, yaşlı, genç, çocuk demeden bölgede yaşayan sivil Müslüman halka sistematik bir şekilde işkence etmişlerdir. Ermeni komitacılar ayrıca yerleşim yerlerini de yakıp yıkarak insanları camilere ve evlere doldurup diri diri ateşe vermişlerdir. Bu duruma son verilmesi amacıyla III. Ordu komutanı Mehmed Vehib Paşa, Rus Kafkas Orduları Komutanı General Odişelidze ve General Prjevalski’ye durumun vahametini bütün çıplağıyla anlatan bir dizi telgraflar göndermiştir.
Bu çalışmanın amacı Erzincan Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Ermeni komitacılarının Anadolu’nun doğusunda gerçekleştirdikleri mezalimin Osmanlı ve Rus komutanların yazışmalarına yansımasını ortaya koymaktadır. Çalışmada Tiflis’teki Gürcistan Devlet Arşivleri’nde bulunan Rusça telgraflar üzerinden bölgedeki Ermeni mezalimiyle ilgili değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ermeni, Erzincan, Mezalim

Kaynakça

• Kaynakça
• Kaynak Eser Dokumentı i Materialı Po Vneşney Politike Zakavkazya i Gruziy, Tblisi 1919.
• Diğer Yayınlar Bal, Halil (2004). Brest- Litovks Anlaşması’ndan Sonra Türkiye ve Ermeniler Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 5.25-51. Karabekir, Kazım (1943). Erzurum ve Erzincan’ın Kurtuluşu İstanbul. Karabekir, Kazım (1990). Doğu’nun Kurtuluşu, Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu, Sarıkamış, Kars ve Ötesi Yayına Hazırlayan: Enver Konukçu, Erzurum. Kılıç, Selami (1998). Türk Sovyet İlişkilerinin Doğuşu: İstanbul, Dergâh Yay. Kurat, Akdes Nimet (1970). Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919). Ankara. Nizamoğlu, Yüksel (2010). Vehip Paşa (Kaçı)’nın Hayatı ve Askeri Faaliyetleri İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Nizamoğlu, Yüksel (2013). Kahramanlıktan Sürgüne Vehip Paşa İstanbul, Yitik Hazine Yayınları. Nizamoğlu, Yüksel (2014). Vehip Paşa ve Ermenilerin Yaptıkları katliamlar. Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı-III. 62. 2276-2285 Sarınay, Yusuf (2008). Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918), Akademik Bakış. I/2. 69-105 Selvi, Haluk (03.04.2019). Birinci Dünya Savaşı Sırasında Doğu Anadolu’da Ermeni Politikaları. http://www.satemer.sakarya.edu.tr/pdf/birincidunyasavasiermpolitikalari.pdf. 1-10 Şahin, Enis (2002). Türkiye ve Maverâ-yı Kafkasya İlişkileri İçerisinde Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918), Ankara. Taş, Kenan Ziya (2003). Erzincan’ın Düşman İşgalinden Kurtarılışı XIX/55. 371-382. Yavuz, Nurcan (1995). Erzincan Mütarekesi’nin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. XXVII/28.207-232.