SAMSUN VE CİVARINDA ERMENİ VE RUMLARIN FAALİYETLERİ (1880-1920)

Yıl 2021, Sayı: 68, 57 - 106, 28.04.2021

Nevzat Sağlam

https://doi.org/10.36542/erma.813258

Cited By: 2

Öz

18 ve 19. yüzyılda Avrupa'da meydana gelen siyasi ve ekonomik gelişmeler, Osmanlı Devleti'nin devlet ve toplum yapısında da değişikliklere neden olmuş ve Osmanlı topraklarında yaşayan gayrimüslimlerde bağımsızlık fikrinin doğurmasına ön ayak olmuştur. Osmanlı Devleti'nin gücünü kaybetmesinden yararlanan Ermeniler ve Rumlar, batılı devletlerin vaatleri doğrultusunda bağımsız bir devlet kurma hayali içine girerek, onlarla iş birliği yapma yoluna gitmiş ve isyana kalkışmışlardır. Bir tarafta Karadeniz bölgesinde Pontus adıyla bir devlet kurmak isteyen Rumlar, diğer tarafta doğuda bağımsız bir Ermenistan Devleti kurmak isteyen Ermeniler, ülkenin hemen her tarafında muhtelif isimlerle komitalar, cemiyetler kurarak teşkilatlanmışlardır. Hem Ermeniler hem Rumlar kurdukları silahlı çetelerle Trabzon'dan Samsun'a kadar sahil şeridi boyunca eşkıyalık faaliyetlerinde ve birçok katliamlarda bulunmuşlardır.

Bu çalışmada Ermeni ve Rum çetelerin Orta Karadeniz Bölgesinde yer alan Samsun ve civarındaki kaza, kasaba ve köylerde gerçekleştirdikleri eşkıyalıklar arşiv belgeleri ışığında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Samsun Tarihi,, Osmanlı, Ermeni, Rum, Eşkıyalık

Kaynakça

• Referans1- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası (A. MKT. MHM.), 664/16.
• Referans2- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası (A.MKT. MHM.), 548/30.
• Referans3- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası (A.MKT. MHM.), 664/7.
• Referans4- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Bâb-ı âli Evrak Odası (BEO.), 353/26465.
• Referans5- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH, ŞFR.), 105/20.
• Referans6- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 102/88.
• Referans7- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 102/88.
• Referans8-T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 130/3-1.
• Referans9- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 136/60-1.
• Referans10- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 192/18.
• Referans11- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 196/71.
• Referans12- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 325/137-1.
• Referans13- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 481/32-1.
• Referans14- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 515/25.
• Referans15- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 555/22.
• Referans16- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 555/42.
• Referans17- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 562/82.
• Referans18- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 582/73.
• Referans19- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 616/95.
• Referans20- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 64/88.
• Referans21- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 79-A/139-1.
• Referans22- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 96/233.
• Referans23- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 96/234.
• Referans24- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.), 2. Şb. 23/12.
• Referans25- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.), 3. Şb. 27/60.
• Referans26-T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.), 2. Şb. 69/19.
• Referans27- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.), 6. Şb. 24/31.
• Referans28- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.), 6. Şb. 28/1-2.
• Referans29- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Emniyet-i Umumiye (DH. EUM.), 6. Şb. 30/7-2.
• Referans30- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye İdare-i Umumiye (DH. İUM. EK.), 24/64-2.
• Referans31- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye İdare-i Umumiye (DH. İUM.), 21-2/68.
• Referans32- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH. KMS.), 49/2-2.
• Referans33- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH. KMS.), 53/2-92.
• Referans34- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH. KMS.), 53/3-15.
• Referans35- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Mektubi (DH. MKT.), 1372/42.
• Referans36- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Mektubi (DH. MKT.), 1411/110.
• Referans37- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Mektubi (DH. MKT.), 1515/58.
• Referans38- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Mektubi (DH. MKT.), 2620/73.
• Referans39- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR.), 82/69-13.
• Referans40- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Tesri-i Muamelat Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M.), 16/60-1.
• Referans41- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Tesri-i Muamelat Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M.), 23/39-1.
• Referans42- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Tesri-i Muamelat Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M.), 40/26-10.
• Referans43- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Tesri-i Muamelat Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M.), M, 5/25-1.
• Referans44- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Tesri-i Muamelat Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M.), 7/2-1.
• Referans45- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Dahiliye Tesri-i Muamelat Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M.), S, 46/51.
• Referans46- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Hariciye Hukuk Müşavirliği İstişare Odası (HR. HMŞ. İSO.), 221/21.
• Referans47- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Hâriciye İstanbul Murahhaslığı (HR. İM.), 13/25.
• Referans48- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Hâriciye İstanbul Murahhaslığı (HR. İM.), 63/-18.
• Referans49- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Hariciye Siyasi (HR. SYS.), 2436/24.
• Referans50- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Hariciye Tahrirat (HR. TH.), 305/77.
• Referans51- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, İrade Dahiliye (İ. DH.), 1120/87547.
• Referans52- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, İrade Dahiliye (İ. DH.), 1120/87547.
• Referans53- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Maliye Varidat Cizye Muhasebesi (ML. VRD. CMH. d.), 1196.
• Referans54- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Yıldız Mütenevvia (Y.MTV.) 145/130.
• Referans55- TC. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.), 30-10 109-724-3-2.
• Referans56- TC. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.), 30-18-1-1-3-18-10.
• Referans57- TC. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.), 30-18-1-1-4-55-7.
• Referans58- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Trabzon Vilayet Salnamesi 1286/1869, Trabzon.
• Referans59- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Trabzon Vilayet Salnamesi 1287/1870, Trabzon.
• Referans60- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Trabzon Vilayet Salnamesi 1298/1881, Trabzon.
• Referans61- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Trabzon Vilayet Salnamesi 1311/1893, Trabzon.
• Referans62- T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Trabzon Vilayet Salnamesi 1321/1904, Trabzon.
• Referans63- Akşin, Sina. “Ermeni Meselesinin Genel Bir Değerlendirmesi.” Ermeni Araştırmaları, Sayı: 50 (2015): 87-106.
• Referans64- Apak, Rahmi. Türk İstiklal Harbi İç Ayaklanmalar (1919-1921). VI, (Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Harb Tarihi Dairesi Yayını, 1964).
• Referans65- Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918. 1, Ankara: Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Referans66- Aslan, Taner. “Hamid Paşa'nın Van Valiliği Sırasında Ermeni Meselesi (1883-1887).” Ermeni Araştırmaları, Sayı: 66 (2020): 73-109.
• Referans67- Aydın, Bilgin. “Salname.” DİA 36, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009): 51-54.
• Referans68- Çiçek, Kemal. Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
• Referans69- Gedikli, Yusuf. Pontus Meselesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Referans70- Halaçoğlu Yusuf. Ermenilerin Tehciri ve Gerçekler (1914-1918). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• Referans71- John Childs, William. Yürüyerek Anadolu Samsun-Halep 1911-1912. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2017.
• Referans72- Karpat Kemal Haşim. Osmanlı Nüfusu (1830-1914). İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Referans73- Kurt, Yusuf. Pontus Meselesi. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 1995.
• Referans74- Okur, Mehmet. “Millî Mücadele Döneminde Fener Rum Patrikhanesi'nin ve Metropolitlerin Pontus Rum Devleti Kurulmasına Yönelik Girişimleri.” Ankara Üniversitesi İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 29-30, (Yıl: 2002 Mayıs-Kasım): 101-116.
• Referans75- Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), Ankara: TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 91, 2007.
• Referans76- Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri (1841-1921) I-III. Ankara: TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, 2006.
• Referans77-Öz, Mehmet. “Merzifon.” DİA 29, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004): 243-245.
• Referans78- Sarınay, Yusuf. “Rusya'nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918).” Akademik Bakış 1, Sayı: 2 (2008 Yaz): 69-105.
• Referans79- Serdar, M. Törehan. “Ermeni Sevk ve Tehcirinin Altında Yatan Nedenler.” Ermeni Araştırmaları, Sayı: 52 (2015): 221-264.
• Referans80- Şemseddin, Sami. Kâmusu'l-A‘lâm. 3, İstanbul: Mihran Matbaası 1308.
• Referans81- Yolalıcı, Mehmet Emin. XIX Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağının Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.