Osmanlı Devleti’nin Doğu Anadolu’da Reform Çabalarına Rusya Engeli, 1912-1914.

Yıl 2023, Sayı: 73, 131 - 150, 31.05.2023

Erman Şahin

Öz

Bu çalışmada 1912-1914 döneminde Osmanlı Devleti’nin Doğu Anadolu’da bazı ıslahatları hayata geçirmek için giriştiği diplomatik çabalar ele alınacaktır. 1912’de Balkan Savaşları’nın patlak vermesi ve Rusya’nın baskısı ile Doğu Anadolu’ya Osmanlı Ermenileri lehine özerklik kazandırılması gündeme gelmişti. Osmanlı bu olasılığı engelleyebilmek adına, kendi hazırladığı ve yabancı müfettiş, danışman ve subayların yer alacağı bir ıslahat programı hazırladı. Ancak yoğun Rusya’nın baskıları sonucu hem İngiltere hem de Fransa bu ıslahat programına destek vermeyi reddetti. Rusya’nın bu ıslahat programına ilişkin tutumu bölge sakinleri adına asayişin, refahın ve huzurun sağlanmasından çok Osmanlı’nın zayıflatılması ve Rus çıkarlarının korunması temelinde şekillendi ve bölge sakinlerinin öncelikleri göz ardı edildi. Bu süreç sonunda Osmanlı kendi hazırladığı ıslahat programı yerine Rus baskısı altında Avrupalı büyük devletlerin Osmanlı katılımı olmaksızın ortaklaşa kararlaştırdıkları başka bir ıslahat programını kabul etmek zorunda kaldı ve nihayet 8 Şubat 1914’te Yeniköy Antlaşması imzalanmış oldu.

Anahtar Kelimeler

Rusya, İngiltere, Ermeni Meselesi, Islahat, Doğu Anadolu

Kaynakça

• Aknouni, E. Political Persecution: Armenian Prisoners of the Caucasus. New York: n.p, 1911.
• Aksakal, Mustafa. The Ottoman Road to War in 1914. New York: Cambridge University Press, 2008.
• Bardakçı, Murat. (ed.). İttihatçı’nın Sandığı: İttihat ve Terakki Liderlerinin Özel Arşivlerindeki Yayınlanmamış Belgeler. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2014.
• Bardakçı, Murat. (ed). Mahmut Şevket Paşa’nın Sadaret Günlüğü. İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları: 2014. Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılabı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1951.
• Borian, B. A. Armeniia, Mezhdunarodnaia Diplomatia i SSSR. Leningrad: np, 1929.
• Davison, Roderic H. “The Armenian Crisis, 1912-1914.” American Historical Review 53, No. 3, (April 1948): 481-505. Garo, Armen. Bank Ottoman: Memoirs of Armen Garo. Detroit, Michigan: np, 1990.
• Gooch, G. P. & Temperley, Harold (ed.). British Documents on the Origins of War X, Part. I. London: H.M. Stationary Office, 1936.
• Günay, Nejla. İttihat Terakki ve Ermeniler: İşbirliğinden Yol Ayrımına Ankara: Atatürk Araştrıma Merkezi, 2016. Hanioglu, Sukru. Preperation for a Revolution. New York: Oxford Unviversity Press, 2001.
• Heller, Joseph. “Britain and the Armenian question, 1912-1914: a Study in Real Politik.” Middle Eastern Studies16, No.1, (1980): 3-26.
• Kaligian, Dikran. Armenian Organization and Ideology under Ottoman Rule. 1908-1914. New Brunswick: Transaction Publishers, 2011.
• Kevorkian, Raymond. The Armenian Genocide: A Complete History. London: I.B. Tauris, 2011.
• Lazarev, M. S. Kurdskii Vopros 1891-1917. Moskva: Izdatel’stvo Nauka, 1972.
• Lewis, Bernard. Emergence of Modern Turkey. London: Oxford University Press,1968.
• Libaridian, Gerard. “Revolution and Liberation in the 1892 and 1907 Programs of the Dashnaktsutiun.” içinde Ronald Grigor Suny (ed.) Transcaucasia: Nationalism and Social Change. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 1983: 185-196.
• McCarthy, Justin. The British and the Turks: A History of Animosity. Edinburgh: Edinburgh University Press, 202. McCarthy, Justin. et al. The Armenian Rebellion at Van. Salt Lake City: The University of Utah Press, 2006.
• McMeekin, Sean. The Russian Origins of the First World War. (New York: Harvard University Press, 2011.
• Önol, Onur. Tsar’s Armenians: A minority in Late Imperial Russia. London: IB Tauris, 2017.
• Reynolds, Michael Anthony. Shattering Empires: Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires. New York: Cambridge Unviversity Press, 2010.
• Safrastian, Arshak. Kurds and Kurdistan. London: Harvil Press, 1948.
• Sarkisian, E. K. Politika osmanskogo pravitel’stva v Zapadnoi Armenii i derzhavy v poslednei chetverty XIX i nachale XX vv. Yerevan: AN Arm. SSR, 1972.
• Sazonov, Sergei D. Fateful Years: Memoirs of Russian Foreign Minister Sergei D. Sazonov. New York: F.A. Stokes, 1928.
• Sbornik Dilpmaticheskikh Doukmetov Reformy v Armenii, 26 noiabria 1912 goda-10 maia 1914 goda. Petrograd: Gosudarstvennaia izdatel’stvo, 1915.
• Somakian, Manoug Joseph. Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895- 1920. New York: St. Martin's Press 1995.
• Ter Minassian, Anahide. Nationalism and Socialism in the Armenian Revolutionary Movement. Trans. A.M. Barrett. Cambridge, Boston, MA: Zoryan Institute, 1984.
• Türkmen, Zekeriya. Vilayat-ı Şarkiye (Doğu Anadolu Vilayetleri) Islahat Müfettişliği 1913-1914. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• BOA — Başkanlık Osmanlı Arşivi. - BOA, Dh. Mui, 23-1/71
• National Archives of United Kingdom - FO 424/233.
• - FO 195/2450.
• AVPRI — Arkhiv Vneshnei Politiki Rossiisskoi Imperii [Rusya İmparatorluğu Dış Politika Arşivi]. - AVPRI, F. Politarhiv. D.1044, L.293-294.
• - AVPRI F.Kantseleriia, D.114, L. 355.
• - AVPRI F. Kantseleriia, D.114, L.33.