9. VE 11. YÜZYILLARDA BİZANS’IN ARMENİA’DAKİ DİN POLİTİKASI

Yıl 2023, Sayı: 74, 113 - 134, 28.11.2023

Engin Öztürk

Öz

Hıristiyanlığın kabulü Roma (Bizans) ile Ermeniler arasındaki tarihi ilişkiyi daha farklı ve birbirlerini yakından ilgilendiren bir noktaya taşımıştı. Bizans kendi emperyal gücüne dayanarak Ermenileri kendi merkezi devlet sistemi içine alıp onları eritmeyi amaçladı ve bunu yaparken de dini önemli bir araç olarak kullandı. Ancak Doğu’dan gelen daimî siyasi hareketler, Bizans’ın bu politikasını her zaman sekteye uğrattı. Sâsânîler’in büyük savaşı, ardından gelen İslamiyet ve bu dinin getirdiği muazzam bir hâkimiyet Bizans’ın Doğu bölgesinde hem siyasi hem de dini gücünü azalttı. Uzun bir Müslüman-Arap hâkimiyetinden sonra Bizans 9. yüzyılın ortalarından itibaren kaybettiği siyasi ve dini gücü tekrar kazanmak istedi ve Doğu’ya doğru dini bir açılım başlattı. Arap hâkimiyetini istemeyen Ermeniler Bizans’ın bu açılımına büyük bir destek verdiler ve hatta Bizans’a mektuplar yazarak onları Doğu’ya çağırdılar. Ancak bu durum Ermenileri dini bir baskıya tekrar maruz bıraktı ve yaklaşık yüz elli yıllık bir dönem Ermenilerin dini bir denge politikası izlemesine neden oldu. İniş-çıkışlarla Ermeni geçen bu politik dönem tesirini Ermeniler üzerinde derin bir şekilde hissettirdi, öyle ki, bu politika, Ermenilerin Anadolu topraklarına gelen ve bu toprakların yeni sahipleri olan Türklere yakınlaşmasını sağlayacaktı. Bizans ise geri dönüşü olmayacak şekilde bu sahneden çekilecekti. Biz çalışmamızda Bizans’ın Arap egemenliğinden sonra Armenia’daki dini politikasını inceleyeceğiz ve kaynaklarda bulduğumuz verileri mukayese ederek makalemizde sunmaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Bizans, Ermeniler, İslamiyet, Müslüman-Araplar, Türkler

RELIGIOUS POLICY OF BYZANTINE IN ARMENIA IN THE 9TH AND 11TH CENTURIES)

Öz

The adoption of Christianity brought the historical relationship between Rome (Byzantium) and Armenians to a different and closely related point. By relying on its imperial power, Byzantium aimed to include the Armenians in its central state system and to assimilate them, and while doing this, it used religion as an important tool. However, permanent political movements from the East always interrupted this policy of Byzantium. The great war of the Sassanids, the ensuing arrival of Islam and the enormous dominance of this religion reduced both the political and religious power of Byzantium in the Eastern region. After a long Muslim-Arab domination, Byzantium wanted to regain the political and religious power it had lost since the middle of the 9th century and started a religious opening towards the East.
The Armenians, who did not want Arab domination, gave great support to this opening of Byzantium and even wrote letters to Byzantium and invited them to the East. However, this situation again exposed the Armenians to a religious oppression and caused the Armenians to follow a policy of religious balance for a period of approximately one hundred and fifty years. This political period, which passed with ups and downs, made its impact felt deeply on the Armenians, such that this policy would bring the Armenians closer to the Turks, who came to the Anatolian lands and were the new owners of these lands. Byzantium, on the other hand, would withdraw from this scene irreversibly. In our study, we will examine the religious policy of Byzantium in Armenia after the Arab domination and try to present the data we found in the sources in our article by comparing them.

Anahtar Kelimeler

Byzantium, Armenians, Islam, Muslim-Arab, Turks

Kaynakça

• Armenia and the Crusades Tenth to Twelfth Centuries – The Chronicle of Matthe of Edessa. (1993). Ara Edmond Dostourian (Çev.). New York: UPA.
• Bibliothéque Historique Arménienne ou Choixdes Principaux Historines Arméniens. (1858) M. Edouard Dulaurier (Çev.). Paris: A. Durand.
• Bournoutian George, (2006). A Concise History of the Armenian People. California: Mazda.
• Charanis Peter, (2021). Bizans imparatorluğu’nda Ermeniler. Engin Öztürk (Çev.). İstanbul: Urzeni.
• Dedeyan Gerard, (2015). Ermeni Halkının Tarihi. Şule Çiltaş (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Grousset René, (1973). Histoire de l’Arménie des originas à 1071. Paris: Payot.
• Hergenröther Joseph, (1867). Photius, Patriarch von Constantinopel: sein Leben, seine Schriften und das griechische Schisma. Regensburg: Georg Joseph Manz.
• Jean Catholicos. (1841), Histoire d’Arménie. J. Saint-Martin (Çev.). Paris: Imprimerie Royale.
• Darrouzès Jean (1956). “Un Recueil Épistolaire Byzantin: le Manuscrit de Patmos 706”, Revue des études byzantines, 14, 87-121.
• Darrouzès Jean, (1971). “Deux letters inédites de Photius aux Arméniens,” Revue des études byzantines, 29, 137-181.
• Kazhdan Alexander. (1991) The Oxford Dictionary of Byzantium (Cilt 1-3). New York: OUP.
• Kirakos Gandzaketsi. (1986). History of the Armenian. Robert Bedrosian (Çev.). New York.
• Lastivertli Aristakes’in Tarihi – Bizans ve Türkler Arasında Ermeniler. (2020). Engin Öztürk (Çev.). İstanbul: Urzeni.
• Nicholas I Patriarch of Constantinople Miscellaneous Writtings. (1981). L.G. Westerink (Ed-Çev.). Washington: Dumbarton Oaks.
• Ostrogorsky George, (2011). Bizans Devleti Tarihi. Fikret Işıltan (Çev.). Ankara: TTK.
• Öztürk Engin, (2020). Bizans döneminde Anadolu’da Ermeniler. İstanbul: Urzeni.
• Öztürk Engin, Bizans-Ermeni İlişkileri (VII-XIII. Yüzyıllar), (Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi), Danışman: Prof. Dr. Mustafa DAŞ, İzmir, 2022.
• SS. Patrum qui Temporibus Apostolicis Floruerunt, c.I, Antverpiae, 1689.
• Ter-Gheévondian Aram, (1986). “L’Arménie et la Conquête Arabe”, Bibliothèque Arménienne de la Fondation Calouste Gulbenkian.
• Ter-Ghewondyan Aram, The Arap Emirates in Bagratid Armenia, çev: N.G. Garsoian, Lisbon, 1976.
• Tournebize, (1900). Histoire Politique et Religieuse de l’Arménie (Cilt I). Paris: Tyrographie Firmin.
• The Universal History of Step’anos Taronec’i. (2017). Tim Greenwood (Çev.). Oxford: OUP.
• Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (2000). Hrant D. Andreasyan (Çev.). Ankara: TTK.
• Vasiliev Alexander, (2016). Bizans İmparatorluğu Tarihi. Tevabil Alkaç (Çev.). İstanbul: Alfa.