ARMENIA'S CONSTITUTIONAL CHANGE AND REGIONAL DYNAMICS

Yıl 2024, Sayı: 75, 155 - 188, 24.05.2024

Gözde Kılıç Yaşın

https://doi.org/10.36542/erma.1444656

Öz

Armenia gained its independence in 1991 following the dissolution of the Soviet Union and has drafted three constitutions in 1995, 2005, and 2015. Constitutional amendments transitioned the country from a parliamentary system to a semi-presidential system, and with the 2015 amendment, Armenia returned to a parliamentary republic. The preamble of all three amendments refers to Armenia’s Declaration of Independence of 1990, which outlines the principles and goals of the Armenian state. The reference enshrines in the constitution the provision in the Declaration of Independence regarding the unification of Karabakh with Armenia and the inclusion of Mount Ararat in the State Emblem. When a peace agreement with Azerbaijan comes before the Armenian Constitutional Court, it is likely that the Court will rule it unconstitutional. Achieving normalization and lasting peace in the Caucasus today is intertwined with Armenia’s constitutional changes and the absence of reference to the Declaration of Independence in the new constitutional amendments. As Armenia is expected to embark on a new constitution-making process, it will be necessary to address the effects of the irredentist ideology contained in the Declaration of Independence on the constitution in a manner consistent with the current circumstances, and to normalize Armenia’s fundamental laws. This article evaluates the impact of Armenia’s constitutional transformation process on the new constitution by examining decisions based on Armenia’s Declaration of Independence made by the Armenian Constitutional Court and analyzing the Declaration’s influence on Armenia’s development and its intention to foster good relations with its neighbors.

Anahtar Kelimeler

Armenia, Constitutional Amendment, Constitutional Court, Initial Provisions of the Constitution, Government Systems

Ermenistan’ın Anayasa Değişikliği İhtiyacı ve Bölge Dinamikleri

Öz

Ermenistan, Sovyetler Birliği’nin dağılması üzerine 1991’de bağımsızlığını kazanmış, 1995, 2005 ve 2015 yıllarında üç defa Anayasa hazırlamıştır. Anayasa değişiklikleriyle parlamenter sistemden yarı başkanlık sistemine geçilmiş, 2015 değişikliği ile de yeniden parlamenter cumhuriyete dönülmüştür. Üç değişiklikte de Ermeni devletinin ilke ve hedeflerinin yer aldığı Giriş bölümünde Ermenistan’ın 1990 tarihli Bağımsızlık Bildirgesi’ne atıfta bulunulmuştur. Yapılan atıf, Bağımsızlık Bildirgesi’nde yer alan Karabağ’ın Ermenistan’la birleştirilmesine dair hükme ve Ağrı Dağının yer aldığı Devlet Armasına Anayasal kural niteliği kazandırmaktadır. Ermenistan’ın Azerbaycan’la yapacağı barış anlaşması Ermenistan Anayasa Mahkemesinin önüne geldiğinde, Mahkeme’nin Anayasaya aykırılık hükmü vermesi muhtemeldir. Bugün Kafkasya’da normalleşme ve kalıcı barışın sağlanması, Ermenistan’ın Anayasa değişikliğine gitmesi ve Bağımsızlık Bildirgesi’ne olan atfa yeni Anayasa değişikliğinde yer verilmemesi ile ilişkili hale gelmiş durumdadır. Ermenistan’ın yeni bir Anayasa hazırlığına girişmesinin beklendiği bu dönemde, irredentist bir ideoloji barındıran Bağımsızlık Bildirgesi’nin Anayasa üzerindeki etkilerinin günün koşullarına uygun bir şekilde giderilmesi ve Ermenistan’ın temel yasalarının normalleştirilmesi gerekecektir. Bu makalede Ermenistan’ın Anayasal dönüşüm süreci incelenerek yeni Anayasa’ya etkileri değerlendirilmiştir. Ermenistan Anayasa Mahkemesi’nin Bağımsızlık Bildirgesine dayandırdığı kararlar araştırılarak Bildirge’nin Ermenistan’ın gelişimine ve komşularıyla iyi ilişkiler geliştirme niyetine etkisi analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

anayasa mahkemesi kararları, Paşinyan dönemi, bölgesel normalleşme, bağımsızlık bildirgesi, irredantizm

Kaynakça

• ATAR, Yavuz, Demokrasilerde Anayasa Yapımı ve Anayasal Değişimin Dinamikleri, Mimoza Yayın, Konya, 2000.
• ATAY, Ender Ethem, “Anayasa Kavramının Tanımı, Hazırlanması ve Değiştirilmesi Arasındaki İlişki”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XII, S.1-2, 2008, ss. 503-549.
• ELGİE, Robert, “The politics of Semi-Presendentialism”, Semi-Presidentialism in Europe (Ed. Robert Elgie), Oxford University Press, 1999.
• ERDAL, Muhammed, “Anayasa Kurallarının Kademelendirilmesi Sorunu”, TBB Dergisi, S. 76, 2008, ss. 165-200. ESEN, Bülent Nuri, Anayasa Hukuku Genel Esaslar, Ankara 1970.
• GÖNENÇ, Levent, Ayrıntılı Anayasa-Çerçeve Anayasa Tartışması, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, Politika Notu, N.201243, Ağustos 2012.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Yayınevi, Bursa 2010.
• HERZOG, Roman, “Anayasal Normlar Hiyerarşisi ve Temel Hakların Korunmasındaki İşlevi”, çev.: Ümit Özdağ, VIII. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı, Ankara 7-10 Mayıs 1990, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları, c. 3,1990.
• LIJPHART, Arend, Patterns of Democracy: Government Forms &Performance in ThirtySix Countries, New Haven, Yale University Press, 2012.
• MANASYAN, Anahit, “The Issue of The Development of The Preamble to The Armenian Constitution: From Theory To Practice”, Revista INJ-The Journal of the National Institute of Justice, Nr. 1(48), 2019, pp. 46-51.
• MELTON, James, The Endurance of National Constitutions, Cambridge University Press, Cambridge, 2009.
• ONAR, Erdal “Türkiye’nin Başkanlık veya Yarı-Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli midir?”, Başkanlık Sistemi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2005, ss.71-104.
• ÖZBUDUN, Ergun, Demokrasiye Geçiş Sürecinde Anayasa Yapımı, Bilgi Yay., Ankara 1993
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara 2004
• TUNA, Oğul, “Ermenistan’da Aşırı Sağ Vesayet: Taşnaklar ve Karabağ Klanı İttifakı Paşinyan’a Karşı” DSJOURNAL 2 (2) (Aralık) 2021, ss. 137-154
• VEDEL, Georges, “Temel Hukuki Seçenekler”, BDT Ülkelerinde Demokrasiye Geçiş ve Anayasa Yapımı, Ankara 1993
• “Armenian constitutional reform sparks concerns”, The Armenian Weekly, 7 Şubat 2024, https://armenianweekly.com/2024/02/07/armenian-constitutional-reform-sparks-concerns/
• Constitution of Armenia 1995 (rev. 2015), Constitute Project, https://www.constituteproject.org/constitution/Armenia_2015
• Justice Ministry Proposes Minority Rule as Constitution Amendment, Asberez, 22 Ocak 2024, https://asbarez.com/justice-minister-proposes-minority-rule-as-constitution-amendment/
• KUTLESİC, Vladan, “Preambles of Constitutions – a comparative study of 194 current constitutions”, Belgrade Bussines School, Serbia, https://www.constitutional-change.com/preambles-of-constitutions-a-comparative-study-of-194-current-constitutions
• NALBANDYAN, Naira, Սահմանադրական Բարեփոխումների Հանձնաժողովը որոշել է Պահպանել Կառավարման Խորհրդարանական մոդելը, հրաժարվել կայուն մեծամասնության հոդվածից, 15 Ağustos 2024,https://www.azatutyun.am/a/30785660.html.
• YAŞIN, Gözde Kılıç, "Bulgaristan’ın Krizden Çıkış Hükümeti Gereksinimi", Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM), Analiz No.2023 / 11 Nisan 2023, https://avim.org.tr/tr/Analiz/BULGARISTAN-IN-KRIZDEN-CIKIS-HUKUMETI-GEREKSINIMI
• Տաթեւիկ Լազարյան, Հայաստանը չի Վերադառնա նախագահական կամ կիսանախագահական համակարգի, 1Aralık 2022, https://www.azatutyun.am/a/32156681.html