ERMENİ KİMLİĞİNDE HRİSTİYANLIK, ALFABE VE TARİH YAZICILIĞININ BELİRLEYİCİ ROLÜ

Yıl 2024, Sayı: 76, 99 - 122, 12.11.2024

Doğanay Eryılmaz

Öz

Her halkın tarihinde önemli dönüm noktaları olduğu gibi Ermeni tarihinde de toplumun kültürel yapısına etki eden bazı olaylar vardır. Ermeniler için bu olayların en önemlilerinden biri, 4. yüzyılın başlarında siyasi, sosyal ve kültürel değişimlere neden olan Hristiyanlığın benimsenmesidir. Pagan inançlardan vazgeçilerek Hristiyanlığa geçiş yapılması Ermeniler için Pers hakimiyetinin etkisinden kurtularak asimilasyon tehdidini ortadan kaldırmak ve kendine özgü dinî bir karakter oluşturmak anlamlarına gelmektedir. Dolayısıyla Hristiyanlığın Ermeniler tarafından benimsenmesini dinî değil, siyasi bir hamle olarak görmek gerekir.
Ermeni alfabesinin oluşturulması ise Ermeniler açısından dinsel ve dilsel özerklik anlamına gelmekteydi. Günümüzde hâlâ kutsal bir önem atfedilen Ermeni alfabesi Ermeni kültürel kimliğinin korunması açısından son derece önemli bir unsur olarak görülmektedir.
Alfabenin oluşturulmasından sonra Ermeni edebiyatında ani bir uyanış dönemi başlamıştır. Ermenilerin “Altın Çağ” olarak değerlendirdiği bu dönemde Ermeni tarih yazıcılığına da başlanmıştır. Bu dönemde ortaya çıkan en önemli tarih yazarı Ermeniler tarafından “Tarihin Babası” olarak anılan Movses Khorenatsi’dir. Khorenatsi’nin kitabı Ermeni tarihini pagan dönemden itibaren ele alan ilk kitaptır ve yüzyıllar boyunca Ermeni tarih yazıcılığına kaynaklık etmiştir.
Hristiyanlığı benimsemek Ermenileri bir din çatısı altında birleştirerek asimilasyon tehdidine karşı koymuş, alfabenin oluşturulması bu dini Ermenileştirmenin yanı sıra Ermeni halkına bir edebiyat vermiş, Movses Khorenatsi’nin Ermeni Tarihi adlı kitabı ise onlara çok eski zamanlara dayanan bir geçmiş vererek kimliklerini yaratmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ermenilerin Hristiyanlığı benimsemesi, Mesrop Maştots, Ermeni alfabesi, Movses Khorenatsi, Ermeni tarihi

Kaynakça

• Bournoutian, George A. Ermeni Tarihi, Ermeni Halkının Tarihine Kısa Bir Bakış, çev: Ender Abadoğlu, Ohannes Kılıçdağı. İstanbul: Aras Yayıncılık, 2016.
• Bedikian, Antranig A. The Golden Age. New York: Armenian Missionary Association of America, 1963.
• Chakmakjian, Hagop A. Armenian Christology and Evangelisation of Islam. Leiden: E. J. Brill, 1965.
• Conybeare, F. C. “The Date of Moses of Khoren”. Erişim: 23.08.2024. https://ia902901.us. archive.org › items › mxcont.
• Dunn, Geoffrey D. Tertullian. New York: Routledge, 2004.
• Eusebios. Kilise Tarihi, İncil’den Dördüncü Yüzyıla Hristiyanlık, çev: Furkan Akderin. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi, 2011.
• Fordham University. “The Edict of Milan 313 AD”. Erişim 28.08.2024. https://sourcebooks. fordham.edu/source/edict-milan.asp.
• Garsoïan, Nina. “The Emergence of Armenia”, Armenian People From Ancient to Modern Times içinde, ed. Richard G. Hovhannisian, 37-62. New York: St. Martin, 2004.
• Gregory, Timothy E. Bizans Tarihi, çev: Esra Ermert. İstanbul: YKY, 2008.
• Hacikyan, Agop J. The Heritage of Armenian Literature: From the oral tradition to the golden age. Detroit: Wayne State University Press, 2000.
• Խորենացի, Մովսես. Հայոց Պատմություն. Երևան: Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն, 1981.
• Կորյուն. Վարք Մաշտոցի. Erişim: 15.10.2020. https://media.grqaser.org/media/pdf/1f/67/84/ Varq_Mashtoci-Koryun.pdf.
• Küçük, Abdurrahman. “Gregoryen Ermeni Kilisesinin Oluşması ve Konsil Kararları Karşısında Tutumu.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35, 1-4 (1996): 117-154.
• La Crose, Mathurin Veyssière de. Thesaurus epistolici Lacrosiani. Leipzig: Bib. Iordaniana, 1742. Erişim: 23.08.2024. https://books.google.com.tr/books?id=q5pXAAAAcAAJ& printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false Mahé, Annie et Mahé, Jean-Pierre. Moïse de Khorène, Histoire de l’Arménie. Paris: Gallimard, 1993.
• Morgan, Jean Jacques de. Histoire du peuple arménien depuis les temps les plus reculés de ses annales jusqu’à nos jours. Paris: Berger-Levrault, 1919.
• Sarkissian, A. O. “On the Authenticity of Moses Of Khoren’s History”. Erişim: 23.08.2024. https://www.azargoshnasp.net/history/Armenian/armenianmoses.pdf.
• Strabon. Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), çev: Adnan Pekman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1993.
• Tanrıverdi, Eyyüp. “Süryanî Dili”, Süryaniler ve Süryanilik içinde, ed. Ahmet Taşğın, Eyyüp Tanrıverdi, Canan Seyfeli, 1-19. Ankara: Orient Yayınları, 2005.
• Տեր–Մկրտչյան, Գ. և Կանայանց, Ս., աշխատ. Ագաթանգեղայ Պատմութիւն Հայոց. Երևան: Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1909.
• The Eastern Diocese of the Armenian Church of America. “St. Santoukhd, the First Martyr”. Erişim 14.08.2020. https://armenianchurch.us/the-saints/st-santoukhd-the-first-martyr/
• Tevrat. “Süleyman’ın Meselleri”. Eskişehir: Dorlion Yayınevi, 2020.
• Tuğlacı, Pars. Ermeni Edebiyatından Seçkiler. İstanbul: Cem, 1992.