KAZAKİSTAN’DA LEVON İ. MİRZOYAN DÖNEMİNDE İDARİ KADROLARIN YAPILANMASI (1933-1936)

Yıl 2025, Sayı: 77, 61 - 86, 16.05.2025

Nurullah Çetin

Öz

Levon İsayeviç Mirzoyan, Kazakistan’da Sovyet yönetiminin yapılandırılması ve güçlendirilmesinde önemli rol oynayan Ermeni devlet adamıdır. Mirzoyan, 1933 yılında Kazakistan Komünist Partisi’nin Birinci Sekreteri olarak atanmasıyla, Kazakistan’da siyasal ve ekonomik yapılanma sürecinin önemli bir figürü olmuştur. Mirzoyan, selefi Filipp İsayeviç Goloşyokin’in (1925-1933) uyguladığı Sovyetleştirme ve kolektifleştirme politikalarının yarattığı derin toplumsal ve ekonomik sorunları hafifletmek amacıyla, reformlara ve yerel idarelerin yeniden düzenlenmesine öncülük etmiştir. Mirzoyan döneminde, Sovyetler Birliği’nin merkezi politikalarıyla uyumlu, ancak Kazakistan’ın yerel koşullarına duyarlı bir yönetim modeli geliştirilmiştir. Bu reformlar, Kazakistan’ın sosyal yapısında ve devlet mekanizmalarında önemli dönüşümlere yol açmış, ekonomik ve siyasal istikrarın sağlanmasına katkı sağlamıştır. Mirzoyan’ın reformları, yalnızca Kazakistan için değil, Sovyetler Birliği genelinde bölgesel yönetim modellerine örnek teşkil etmiş ve bu dönem, bölgesel yönetim yaklaşımlarının tarihsel dönüşümünü değerlendirmek açısından büyük önem taşımaktadır.
Bu çalışma, Sovyet Kazakistan’ında Ermeni lider Mirzoyan’ın Komünist Parti içindeki tasfiyeleri ve kadro politikalarını analiz etmektedir. Çalışma, Mirzoyan’ın uyguladığı politikaların sosyalist sistemin Kazakistan’daki dönüşüm sürecine etkilerini daha iyi anlamak için bir temel sunmayı hedeflemektedir. Arşiv belgelerine dayanan bu çalışma, Kazakistan tarihine ve Sovyet dönemi politikalarına özgün bir katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca çalışma, bu dönemde uygulanan yerlileştirme (korenizatsiya) politikalarını ve bu politikaların toplumsal yansımalarını ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Levon İ. Mirzoyan , Kazakistan , İdari Yapılanma , Tasfiye Politikaları , Kadro Yerlileştirme

THE STRUCTURING OF ADMINISTRATIVE CADRES IN KAZAKHSTAN DURING LEVON I. MIRZOYAN’S ERA (1933–1936)

Öz

Levon Isayevich Mirzoyan was an Armenian statesman who played a significant role in the establishment and consolidation of Soviet governance in Kazakhstan. Appointed as the First Secretary of the Communist Party of Kazakhstan in 1933, Mirzoyan became a key figure in the political and economic restructuring process of the region. Mirzoyan led reforms and the reorganization of local administrations to alleviate the deep social and economic problems caused by the Sovietization and collectivization policies implemented by his predecessor, Filipp Isayevich Goloshchyokin (1925–1933). During Mirzoyan’s tenure, a governance model that aligned with the central policies of the Soviet Union while remaining sensitive to Kazakhstan's local conditions was developed. These reforms led to significant transformations in Kazakhstan’s social structure and state mechanisms, contributing to economic and political stability. Mirzoyan’s reforms not only shaped Kazakhstan’s trajectory but also served as a model for regional administration across the Soviet Union, marking an important phase in the historical evolution of regional governance approaches.
This study analyzes the purges and cadre policies within the Communist Party under the Armenian leader Mirzoyan in Soviet Kazakhstan. It aims to provide a foundation for better understanding the impact of Mirzoyan’s policies on the transformation of the socialist system in Kazakhstan. Based on archival documents, this research offers a unique contribution to the history of Kazakhstan and Soviet-era politics. Additionally, the study examines the indigenization policies (korenizatsiia) implemented during this period and their social implications.

Anahtar Kelimeler

Levon I. Mirzoyan , Kazakhstan , Administrative Structuring , Purge Policies , Cadre Indigenization

Kaynakça

• Arkhive Prezidenta Respubliki Kazakhstan (APRK)
• APRK. F. 141, Op. 1, D. 5877.
• APRK. F. 141, Op. 1, D. 8155.
• APRK. F. 141, Op. 1, D.10599.
• Tsentralnyy Gosudarstvennyy Arkhiv Respubliki Kazakhstan (TGARK) TGARK. F. 44, Op. 14, D. 17.
• TGARK. F. 44, Op. 14, D. 869.
• Rossiyskiy Gosudarstvennıy Arkhiv Sotsialno-Politicheskoy Istorii (RGASPI) RGASPI. F. 82, Op. 2, D. 670.
• Akopyan, Viktor Zavenoviç. “Bakinskiy Period v Deyatelnosti Levona Mirzoyana- Pervogo Rukovoditelya Kazakhskoy SSR.” Elektronnyy Zhurnal “Kavkazologiya” no. 3 (2022): 105-123.
• Altımışova, Zuhra. “Sovyetler Birliği’nde Kolhozlaştırma Hareketlerine Dair Bazı Tespitler: ‘Kırgızistan Örneği’.” XVII. Türk Tarih Kongresi, 15–17 Eylül 2014, Ankara: Kongreye Sunulan Bildiriler. Cilt 2, II. Kısım, 555-572. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Asılbekov, A. “O Khode Korenizatsii Apparata.” Bolshevik Kazakhstana no. 11–12 (1933): 15-35.
• Bushkovitch, Paul. A Concise History of Russia. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
• Conquest, Robert. The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine. New York: Oxford University Press, 1986.
• Çetin, Nurullah. “Filipp İ. Goloşyokin’in Kazakistan’da ‘Küçük Ekim’ Fikrinin Uygulanması ve Kolektifleştirme Politikası (1925–1933).” İran ve Turan Tarihi Araştırmaları Dergisi 6, no. 10 (2023): 28-43.
• Çetin, Nurullah. “Arşiv Belgelerine Göre Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Kazakistan’daki Repressiya Siyaseti (1930–1940).” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Çetin, Nurullah ve İlyas Topsakal. “Sovyetler Birliği’nin Kazakistan’da Büyük Tasfiye Dönemi (1937–1938).” Avrasya İncelemeleri Dergisi- Journal of Eurasian Inquiries 12, no. 1 (2023): 1–18.
• Davies, R. W., M. B. Tauger, ve S. G. Wheatcroft. “Stalin, Grain Stocks and the Famine of 1932–1933.” Slavic Review 54, no. 3 (1995): 642-657.
• Kaganoviç, Lazar Moiseyeviç. Pamyatnye Zapiski Rabochego, Kommunista-Bolshevika, Profsoyuznogo, Partiinogo i Sovetsko-Gosudarstvennogo Rabotnika. Moskva: Vagrius, 1997.
• Kakınç, Halit. Kızıl Cebe: Rıskulov. İstanbul: Destek Yayınları, 2013.
• Kapaeva, Aizhan Tokanovna, and Didar Beysengalievna Kasymova. “Formirovanie Kadrov v Sovetskom Kazakhstane: Stil Zhumabaya Shayakhmetova.” Otan Tarikhy 1, no. 97 (2022): 120-130.
• Kazakstan K IX Sezdu Sovetov 1931–1934 gg.: Materialy k Otchetu Pravitelstva KazASSR IX Kraevomu Sezdu Sovetov. Gos. Planovaya Komissiya Kaz.ASSR. Alma-Ata: Kazahskoe Kraevoe izd-vo, 1935.
• Kaziev, Sattar Sharniyazoviç. “Politika Korenizatsii i Problemy Mezhetnicheskikh Otnoshenii v Sovetskom Kazakhstane (1923–1936 gg.).” Omskiy Nauchnyy Vestnik 2 (136) (2015): 29-32.
• Kommunisticheskaya Partiya Kazakhstana v Rezolyutsiyakh i Resheniyakh Syezdov, Konferentsiy i Plenumov: Sb. Dokumentov i Materialov. Tom 2, 1928–1937 gg. Alma-Ata: Kazakhstan, 1988.
• Levon Mirzoyan v Kazakhstane: Sbornik Dokumentov i Materialov (1933–1938 gg.). Edited by L. D. Degitaeva. Almatı: Kazakhstan, 2001.
• O Korenizatsii. Sbornik Rukovodyashchikh Materialov. Edited by Kh. Amrin and E. I. Knyazev. Alma-Ata: Kazkraizdat, 1934.
• Ovhannisyan, A. Yu. “Fundamental'nyy Vklad Levona Mirzoyana v Protsess Stanovleniya i Razvitiya Kazakhstanskoy Gosudarstvennosti v Period SSSR.” Region i Mir no. 2 (2019): 38-43.
• Özdemir, Burcu. “Rusya’nın Kırsal Kesiminde Komünist Gençler Birliği’nin (Komsomol) Kuruluşu ve Sovyet İktidarının Güçlenmesindeki Rolü: 1918–39.” Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 3, no. 1 (2016): 19-30.
• Pianciola, Niccolò. “Famine in the Steppe: The Collectivization of Agriculture and the Kazak Herdsmen, 1928–1934.” Cahiers du Monde Russe 45, no. 1–2 (2004): 154-182.
• Pushkarev, Sergey G. Dictionary of Russian Historical Terms from the Eleventh Century to 1917. New Haven: Yale University Press, 1970.
• Spravochnik Zhurnalista Kazakhstana. Almaty: Sanat, 2002.
• Turan, Menaf. “SSCB’de Toprak Mülkiyeti.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 66, no. 3 (2011): 307-332.
• Yıldırım, Seyfi ve Mirzahan Egamberdiyev. “Taşnakçı Ermeni Levon İ. Mirzoyan’ın Kazakistan’daki Faaliyetleri (1933–1938).” bilig no. 101 (2022): 31-56.
• Zenkoviç, N. A. Vozhdi i Spodvizhniki: Slezhka. Ogovory. Travlya. Moskva: Olma-Press, 2004.