OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE İZMİR KAHVEHANE KÜLTÜRÜNDEN KESİTLER

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 55 - 82, 18.07.2019

Hülya Gölgesiz Gedikler Saadet Tekin

https://doi.org/10.18354/esam.555596

Cited By: 2

Öz

Kültürümüze
dört yüz yılı aşkın bir süre önce girmiş olan ilk toplumsal din dışı mekânlardan
biri olan kahvehane, zaman içerisinde değişim göstermekle birlikte bazı
geleneksel yönlerini de koruyarak günümüze kadar gelebilmiştir. Niceliksel
olarak hiç azımsanmayacak bir sayıda olmasının yanı sıra gördüğü yoğun talep
ile de hemen her dönemde kültürümüzde önemini korumuş ve çok farklı
disiplinlerin araştırma konusu olmuştur. Bu araştırmanın amacı, Osmanlı
İmparatorluğu’ndan günümüze kadar uzanan İzmir kahvehane kültürünü kentin
ticari kimliğiyle ilişkisi; zaman geçirme ve oynanan oyunlar; okuryazar ve
aydın kesimlerin edebi ve sanatsal sohbetlerine ortam oluşturması; siyasetle
ilişkisi ile eğlence yaşamındaki yeri bağlamında tarihsel olarak
incelenmesidir. Araştırmada arşiv belgeleri, seyahatnameler, anılar, süreli
yayınlar ve ikincil kaynakların yanı sıra, sözlü tarih çalışması ile eski İzmir
kahvehanelerinde yapılan görüşme ve gözlemlerden yararlanılmıştır. Araştırma
sonucunda belirlenen alt başlıklar doğrultusunda İzmir kahvehane kültürüne
ilişkin ağırlıklı olarak 19. yüzyıldan başlayarak 2000’li yıllara kadar uzanan
dönemden örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İzmir, İzmir kahvehaneleri, kıraathane, kahvehane kültürü

COFFEEHOUSE CULTURE IN IZMIR FROM OTTOMAN TO THE PRESENT

Öz

The coffeehouse, which was one of the first non-religious places that
entered our culture more than four hundred years ago, has been able to survive
to the present day by changing some of its traditional aspects while preserving
others. In addition to existing in considerable numbers, due to the intense
demand it has received, it has maintained its importance in our culture in
almost every period, and has become a research topic for many different
disciplines. The aim of this study is to determine the historic relationship
between the Izmir coffeehouse culture and the city's commercial identity dating
back to the Ottoman Empire; the time spent there and the games played; the
creation of an environment for the literary and intellectual segments of
society to discuss art and literature; its relationship with politics, and its
place in the context of entertainment life. In addition to archival documents,
travelogues, memoirs, periodicals, and secondary sources, oral history studies
as well as interviews and observations made in old Izmir coffeehouses were used
in this study. In line with the subheadings determined as a result of the
research, examples of coffeehouse culture have been presented, mainly from the
period beginning with the 19th century through to the present day.

Anahtar Kelimeler

Izmir, Izmir Coffeehouses

Kaynakça

• Referans1 B.O.A. C.İKTS, 9/ 436, H-18.03.1234 Referans2 B.O.A. C.İKTS 11/507, H-14.04.1234 Referans3 B.O.A. DH.MUİ., 92/14, H-26.04.1328 Referans4 Ahenk 24 Kânunusani 1312. Referans5 Anadolu 10 Kânunusani 1932. Referans6 Anadolu 27 Kânunuevvel 1933, “Sinemalar, Kahveler Niçin Erken Kapatılıyor”. Referans7 Anadolu 25 Şubat 1935 “Kahvehaneler. Azaltılmalı ve Asrileştirilmeli”. Referans8 Halkın Sesi 21 Aralık 1933. Referans9 Hizmet 25 Kânunuevvel 1930, “Mahalle Kahveleri”. Referans10 Hizmet 26 Kânunuevvel 1930” Referans11 Hizmet 11 Ocak 1932” Referans12 Hizmet 8 Kânunusani 1933, “Karagözle Hacivat Tilkilik Kahvesinde” Referans13 Resmi Gazete 27 Kânunusani 1938, “Oyun Aletleri Resmi Hakkında Kanun”, 3819. Referans14 Resmi Gazete 19 Ocak 2008, “Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda Referans15 Yapılması Hakkında Kanun”, s. 26761. Referans16 Yeni Asır 14 Kânunuevvel 1932 Referans17 Yeni Asır 25 Şubat 1935, “Kütüphaneli Kahve”. Referans18 Aktaş K. (27 Aralık 1933) “Karagöz Oyununu Vaktile Niçin Çok Seviyorduk”, Anadolu. Referans19 Aktaş, K. (25 Şubat 1935) “Palavra Kulübü”, Anadolu. Referans19 Alçın, S. (2002)19. Yüzyılda Osmanlı Kahvehanelerinin Eğitim Açısından Fonksiyonu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Referans20 Svoboda A.S., Bedford, F., Rubelin, Sebah, P., Joallier, P., Bonfils, F. Ve Bonfils, A. ve (1997) 19. Yüzyıl İzmir Fotoğrafları, (Metin Yazarı: M. Çınar Atay), İstanbul: Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayını. Referans21 Alparslan, H. İ. (2007), “20. Yüzyılın Başında Kemeraltı Kahvehaneleri”, Ege Mimarlık Dergisi, 62, s. 24 -27, http://www.izmimod.org.tr/egemim/62/24-27.pdf Erişim Tarihi: 20.01.2019. Referans 22 Bauden, F. (2003), İzmir Gezisi Antoine Galland’ın Bir Elyazması (1679), (Çev. Erol Üyepazarcı), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Referans 22 Berber, E -Serçe,E. (2011) Karşıyaka Tarihi, İzmir: Karşıyaka Belediyesi Kültür Yayını. Referans23 Beyru, R. (2000), 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam. İstanbul: Literatür Yayınları. Referans24 Beyru, R. (2011), 19. Yüzyılda İzmir Kenti. İstanbul: Literatür Yayıncılık. Referans25 Birsel, S. (1975), Kahveler Kitabı, Sel Yayıncılık. Referans26 Birsel, S. (1987), Salah Birsel, “Eskiden İzmir’de” Çağdaş Şehir Kent Kültürü Dergisi, Nisan:17 -28. Referans27 Büyüköztürk, Ş. Kılıç- Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2016), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 21. Basım, Ankara: Pegem Yayınları. Referans28 Çağlayan, S. (2001), Enformasyon Toplumu: İnternet Cafelerin ve Kahvehanelerin Karşılaştırmalı Araştırması. Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Referans29 Desmet –Grégoire, H. (1999), Doğuda Kahve ve Kahvehaneler. Ed. Hèlene Desmet Grégoire –François Georgeon, Çev. Meltem Atik –Esra Özdoğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Referans30 M. Kamil Dursun, M. K. (1994), İzmir Hatıraları, (Yay. Haz. Ünal Şenel), İzmir: Akademi Kitabevi. Referans31 Ediz, İ. (2008), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kahvehaneler ve Sosyal Değişim”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 8/1, s. 179-189. Referans32 A. Şahabettin Ege, A.Ş. (2002), Eski İzmir’den Anılar, (Yay. Haz. Erkan Serçe), İzmir: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Referans33 Eldem E., Goffman, D. ve Masters, B. (2003), Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep İzmir ve İstanbul, (Çev. Sermet Yalçın) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Referans34 Erdöl, N. (19 Aralık 1954), Horoz Dövüşleri Yeniden Hayat Buluyor, Demokrat İzmir. Referans35 Faroqghi, S. (1998), Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağ’dan Yirminci Yüzyıla, (Çev. Elif Kılıç). II. Basım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Referans36 Gelibolulu Mustafa Ali (1956), Mevaidün –Nefa’is fi-Kava’idi’l-Mecalis, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası Referans37 Genç, G. (2007), “Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Doku: 20. Yüzyılın Başlarında İzmir.” İşgalden Kurtuluşa İzmir. İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Cumhuriyet Gazetesi Yayını, s. 10 -13. Referans38 Georgeon, F. (1999), Doğuda Kahve ve Kahvehaneler. Ed. Hèlene Desmet Grégoire – François Georgeon, Çev. Meltem Atik –Esra Özdoğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Referans39 Göksu, E. (2003), 1929 Dünya Ekonomik Buhran yıllarında İzmir ve Suç Coğrafyası, İzmir: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Referans40 Hülya Gölgesiz - Gedikler, H. (2012), 1950’li Yıllarda İzmir, İzmir: Şenocak Yayınları. Referans41 Halikarnas Balıkçısı (1988), Şehir Kent Kültürü Dergisi, 18:4- 5. Referans42 Hattox, R. S. (1998), Kahve ve Kahvehaneler – Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Referans43 Hazar, Ö. (1988), “İzmir’i Neden Severim”, Şehir, 18:74 -76. Referans44 Hazar, Ö. ve Aksoy, Y. (1988), “Tıngır Mıngır Bir Kemeraltı”, Şehir, 18, s. 53–58. Referans45 Huyugüzel, Ö. F. (2004), İzmir’de Edebiyat ve Fikir Hareketleri Üzerine Araştırmalar. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Referans46 İbrahim Cavid (2010), Aydın Vilayet Salnamesi R. 1307/H. 1308. Yay Haz. Murat Babuçoğlu, Cengiz Eroğlu ve Abdülkerim Şahin, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi Referans47 İlhan, A. (20 Mart 1955), “Kahve”, Demokrat İzmir. Referans48 İnalcık, H. (2014), Devlet-i’ Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Referans49 İnalcık, H. (2015), Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Araştırmalar- III Köprülüler Devri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Referans50 İzmir Life (2001), “Kemeraltı Projesi”, İzmir Life, Ekim, s. 26 -31. Referans51 Kahveci Dünyası (2007), “Her Kahvehaneye Bir Kitaplık”, Kahveci Dünyası, 6:8. Referans52 Kaygusuz, N. B. (2002), Bir Roman Gibi, Yay Haz. Erkan Serçe, İzmir: Büyükşehir Belediyesi Yayını. Referans53 Kayın, E. (2015), “Kemeraltı’nda Yeme-İçme ve Eğlence Kültürünün Tarihsel / Mekânsal Yansımaları”, Ege Mimarlık Dergisi, Ekim, s.20 -25. Referans54 Kırlı, C. (2000), Cengiz Kırlı, “Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19. yüzyıl Ortalarında Osmanlı’da Sosyal Kontrol” Toplum ve Bilim, 83:58 -79. Referans55 Maruflu, S. (2007), “Ramazan Kültürdür, Yaşatalım” (20.09.2007). İzmir’in Haber – Bilgi Sitesi, http://www.kentyasam.com/index.php/2015/04/ramazan-kulturdur-yasatalim- yhbrdty-1224.html Erişim Tarihi: 09.03.2019. Referans56 Muşkara, T. (1998), Turan Muşkara, İzmir ve Karşıyaka Anıları “Hayal Olan O Güzel Günler”, (Yay. Haz. Ahmet. Mehmetefendioğlu) İzmir: Tükelmat Matbaası. Referans57 Örs, M.Ş. (2001), M. Şakir Örs, İzmir: Sesler, Yüzler, Sokaklar, I. Basım, İzmir: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Referans58 Öztürk, S. (2006), Cumhuriyet Türkiye’sinde Kahvehane ve İktidar (1930 -1945), I. Basım, İstanbul: Kırmızı Yayınları. Referans59 Öztürkmen, A. (2002), “Sözlü Tarih: Yeni Bir Disiplinin Cazibesi”. Toplum ve Bilim, 91:115 -121. Referans60 Peçevi İbrahim Efendi (1992), Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi –I. (Haz. Bekir Sıtkı Baykam), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını. Referans61 Pınar, İ. (1994), Gezginlerin Gözüyle İzmir XIX. Yüzyıl –I. İzmir: Akademi Kitabevi. Referans62 Pınar, İ. (1996), Gezginlerin Gözüyle İzmir XIX. Yüzyıl –II. İzmir: Akademi Kitabevi. Referans63 Pınar, I. (1997), Gezginlerin Gözüyle İzmir XX. Yüzyıl. İzmir: Akademi Kitabevi. Referans64 Taşpek , H. B. (2004), Kahvehanelerin Toplumsal İletişimdeki Yeri ve Önemi. Antalya İl Merkezi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Referans65 Tavernier, J.B. (2010), Tavernier Seyahatnamesi. Ed. Stefanos Yerasimos, Çev. Teoman Tunçdoğan, İkinci Basım, İstanbul: Kitap Yayınevi. Referans66 Temizkan, A. ve Akan, M. (2013), Kent ve Seyyah Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi –I, Ed. Metin Ekici ve Turan Gökçe, I. Basım, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. Referans67 Tournefort, J. (2005), Tournefort Seyahatnamesi, Ed. Stefanos Yerasimos, Çev. Ali Berktay, İstanbul: Kitap Yayınevi. Referans68 Uşaklıgil, H.Z. (1991), İzmir Hikâyeleri, (Yay. Haz. Şemsettin Kutlu), İstanbul: İnkılap Kitabevi. Referans69 Ürük, Y. (17 Eylül 2007), Yaşar Ürük, “Ramazan’da Kahvehaneler” Yeni Asır. Referans70 Yaşar, A. (2016), Ahmet Yaşar, “Kahvehane”, İslam Ansiklopedisi kahvehane Erişim Tarihi_ 23.12.2018_ Referans71 Yetkin, S. (16 Ocak 2005), “İzmir’de Kahve Geleneği”, Milliyet Referans72 Yıldız, M. C. (1996), “Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8:157 -194. Referans73 Yuluğ, N. (20 Mart 1955), “Kahveler”, Demokrat İzmir. Referans74 https://www.haberler.com/kahvehanelere-4-bin-kitaplik-kutuphane-10663881-haberi/ (Erişim Tarihi: 08.09.2018) Referans75 Altındere, C.(kahvehane sahibi) 29 Ocak 2008 tarihinde Viraneyi Şahane Kahvesi’nde yapılan görüşme. Referans76 Çetin. M. 28 Ocak 2008 tarihinde Emniyet Kıraathanesi’nde yapılan görüşme. Referans77 Egemen, H. (kahvehane sahibi) 30 Ocak 2008 tarihinde Egemen Kahvesi’nde yapılan görüşme. Referans78 Keskin, R. 28 Ocak 2008 tarihinde Yaylacık Kıraathanesi’nde yapılan görüşme. Referans79 Kırbaç, R. (kahvehane sahibi) 28 Ocak 2008 tarihinde Rüstem’in Yeri’nde (Rüstem Kafe) yapılan görüşme. Referans80 Kırdı, İ. H. (Kahveciler Odası Başkanı) 25 Aralık 2007 tarihinde Kahveciler Odası’nda yapılan görüşme. Referans81 Kulak, H. (kahvehanenin işletme müdürü) 28 Ocak 2008 tarihinde Kutlay Kıraathanesi’nde yapılan görüşme. Referans82 Maruflu, S. (stratejik iletişim ve organizasyon sistem uzmanı, yazar). 12 Ocak 2008 tarihinde ofisinde yapılan görüşme. Referans83 Orhunöz, A. (kahvehanenin işletme müdürü), 24 Ocak 2008 tarihinde Bayciğit Kafe’de yapılan görüşme. Referans84 Soyaşkan, H. (kahvehane müşterisi) 6 Şubat 2008 tarihinde Büşra Kafe’de yapılan görüşme. Referans85 Şenhelvecılar, N. (Kahveciler Odası Başkan Vekili). 25 Aralık 2007 tarihinde Kahveciler Odası’nda yapılan görüşme.