Tarihöncesi Dönemde Sayı Taşları

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 1, 24 - 36, 16.10.2023

Doğa Yeşilbaş

https://doi.org/10.18354/esam.1334586

Öz

Neolitik Dönem buluntularından biri olan “Sayı taşları”, oldukça uzun bir zamandır arkeoloji literatüründe gerek işlev gerekse tanımı açısından tartışmalı bir buluntu grubu olarak dikkat çekmektedir. Söz konusu buluntular yaklaşık olarak Neolitik Dönem’de MÖ 10 binlerden Asur Devleti’nde MÖ. 1. binyıla kadar oldukça uzun bir süre boyunca kullanım görmüş ve ilk olarak Bereketli Hilal bölgesi olmak üzere, çok sayıda yerleşimde tespit edilmiştir. Kilden yapılmış bu küçük boyutlu nesneler, birçok farklı biçimde, bezemeli / bezemesiz hazırlanmıştır. Sayı taşları bu denli sık görülmesine rağmen literatürde sınırlı sayıda yayın ve öneri mevcuttur. Yakındoğu, Anadolu ve Balkanlara kadar uzanan geniş bir coğrafi alanda tespit edilmiştir. Batı Anadolu coğrafyasında da farklı yönlerden değerlendirilebilecek Neolitik Dönem’e ait kil “sayı taşları” ortaya çıkarılmıştır. Tarih Öncesi Dönemde Sayı Taşları başlıklı bu makalede, söz konusu buluntu grubunun işlevlerine dair arkeolojik veriler sunulacaktır. Buna ek olarak tipoloji ve yayılım alanlarına değinilecektir ve halihazırda literatürde üzerine birçok tartışmanın mevcut olduğu buluntu grubu güncel veriler ve güncel yöntemler üzerinden tekrar değerlendirilecektir. Neolitik Dönem’den itibaren sıkça görülen bu buluntuların tanımı ve işlevine yönelik literatürde yer alan öneriler ve var olan problemler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Neolitik Dönem, Anadolu, Yakındoğu, Sayı Taşları

Kaynakça

• KAYNAKÇA Akkermans, P., Bruning, M., Hammers, N., Huigens, H., Kruijer, L., Meens, A., ... & Visser, E. (2012). Burning down the house: the burnt building V6 at Late Neolithic Tell Sabi Abyad, Syria. Analecta Praehistorica Leidensia, 43, 307-324.
• Amiet, P. (1966). “Il y a 5000 ans les Elamites inventaient l’écriture”, Archeologia 12, 20- 22.
• Arslan, A (2022) Shaping Clay, Transmitting Knowledge: Division of Labor in the 7th and 6 th Millennia inWestern Anatolia. Doctoral Dissertation. Koç University.
• Arslan, A. (2023). Studying Fingerprints in Archaeology: Potentials and Limitations of Paleodermatoglyphics as an Archaeometric Method. Turkish Journal of Archaeological Sciences, (3), 1–16.
• Bennison-Chapman, L. E. (2014). The Role and Function of “Tokens” and Sealing Practices in the Neolithic of the Near East: The question of early recording systems, symbolic storage, precursors to writing, gaming, or monitoring devices in the world’s first villages. The University of Liverpool (United Kingdom).
• Bennison-Chapman, L. E. (2016). Geometric Clay Objects from Çatalhöyük East. Çatalhöyük 2015 Archive Report, 172.Oppenheim, A. L. (1959). On an operational device in Mesopotamian bureaucracy. Journal of Near Eastern Studies, 18(2), 121-128.
• Bennison-Chapman, L. E. (2018). Clay objects as ‘tokens’? Evidence for early counting and administration at Late Neolithic Tell Sabi Abyad, Mesopotamia. Levant, 50(3), 305-337.
• Bennison-Chapman, L. E., & Hager, L. D. (2018). Tracking the division of labour through handprints: Applying Reflectance Transformation Imaging (RTI) to clay'tokens’ in Neolithic West Asia. Journal of Archaeological Science, 99, 112-123.
• Bennison-Chapman, L. E. (2019). Reconsidering ‘tokens’: the Neolithic origins of accounting or multifunctional, utilitarian tools?. Cambridge Archaeological Journal, 29(2), 233-259.
• Bennison-Chapman, L. E. (2019): Clay objects as ‘tokens’? Evidence for early counting and administration at Late Neolithic Tell Sabi Abyad, Mesopotamia, Levant, DOI: 10.1080/00758914.2019.1658501
• Boroneant ve Mirea (2020). Clay Labrets Of The Early Neolithic A Study Case From Măgura Buduiasca (Romania). Beauty and the eye of the beholder: Personal adorments across the millennia. Romania.
• Bozbay, H. (2009). Neolitik Dönem Akarçay Tepe Yerleşmesinde Küçük Buluntular Işığında Zanaat Ürünleri.
• Budja, M. (1998). Clay tokens-accounting before writing in Eurasia. Documenta praehistorica, 25, 219-35.
• Budja, M. (2003). Seals, contracts and tokens in the Balkans Early Neolithic: where in the puzzle. Documenta Praehistorica, 30, 115-130.
• Dedeoğlu, F., Temür, B., Konakçı, E., & Ozan, A. (2019). Ekşi Höyük 2015-2019: Yukarı Menderes Havzası’nın Neolitik Dönemine İlişkin İlk Sonuçlar ve Gözlemler. Arkeoloji Dergisi.
• Dedeoğlu, F., Ozan, A., Konakçı, E., Temür, B., Boz, B., Milić, B., ... & Erdalkıran, M. (2023). Archaeological And Analytical Investigation Of A New Neolithic Site In Western Anatolia: Ekşi Höyük (Denizli, Turkey). Mediterranean Archaeology & Archaeometry, 23(1).
• Duru, R. (2008). MÖ 8000’den MÖ 2000’e Burdur-Antalya Bölgesi’nin Altıbin Yılı, Antalya.
• Esin, U. (1994). 1992 Aşıklı Höyük (Kızılkaya-Aksaray) Kurtarma Kazısı. 15. Kazı Sonuçları Toplantısı C. 1 içinde (s.77-96). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Günbattı, C. (2012), Kültepe- Kaniş Anadolu’da İlk Yazı, İlk Belgeler, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No:89
• Kodaş, E., Çiftçi, Y., Kodas, C. L., & Özkan, K. (2020). Boncuklu Tarla'da Ele Geçen Neolitik Çağ Kulak Tıkaçları, Küpeler Ve Düğmeler Üzerine Bazı Gözlemler: Tipoloji Ve İşlev. Arkeoloji Dergisi, (25), 69-79.
• Králík, M., Novotný, V. (2003). Epidermal Ridge Breadth: An Indicator of Age and Sex in Paleodermatoglyphics. Variability and Evolution 11(October), 5-30.
• Lieberman, S. J. (1980). Of Clay Pebbles, Hollow Clay Balls, and Writing: A Sumerian View. American Journal of Archaeology, 84(3), 339–358. https://doi.org/10.2307/504711
• Maiocchi, M. (2019). writing in early mesopotamia. The Historical Interplay of, Technology, Cognition, and Environment
• Netz, R. (2002). Counter Culture: Towards a History of Greek Numeracy. History of Science, 40(3), 321–352. doi:10.1177/007327530204000303
• Oppenheim, A. L. (1959). On an operational device in Mesopotamian bureaucracy. Journal of Near Eastern Studies, 18(2), 121-128
• Palka, J.W. (2020), Not Just Counters: Clay Tokens and Ritual Materiality in the Ancient Near East. Journal of Archaeological Method and Theory (2021) 28: 414-445.
• Schmandt-Besserat, D. (1977). An archaic recording system and the origin of writing. Syro-Mesopotamian Studies, 1.
• Schmandt-Besserat, D. (1978). The earliest precursor of writing. Scientific American, 238(6), 50-59.
• Schmandt-Besserat, D. (1982). The emergence of recording. American anthropologist, 84(4), 871-878.
• Schmandt-Besserat, D. (1992). Before writing, vol. I: from counting to cuneiform (Vol. 1). University of Texas press.
• Schmandt-Besserat, D. (2007). From tokens to writing: The pursuit of abstraction. Bull. Georg. Natl. Acad. Sci. vol, 175(3).
• Schmandt-Besserat, D., & Erard, M. (2009). Origins and forms of writing. In Handbook of research on writing (pp. 7-26). Routledge.
• Schmandt-Besserat, D. (2014). The evolution of writing. International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, 1-15.
• Schmandt-Besserat, D. (2019). The invention of tokens. Tokens, culture, connections, communities, 11-18.
• Şeker, F. (2021). “Neolitik çağdan erken tunç çağı sonuna kadar Anadolu'da Token olarak tanımlanan buluntular” Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi.
• Stein, G.J ve Mısır, A. (1995a). Excavations At Hacınebi Tepe 1993. 16. Kazı Sonuçları Toplantısı C.1 içinde (s.121-140). Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.