İRAN TÜRKLERİNİN MASALLARIYLA İLGİLİ İRAN'DA YAPILAN ÇALIŞMALAR ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 56 - 69, 20.07.2018

Seçkin Sarpkaya

Öz

Bu makalede İran Türklerinin masal çalışmaları incelenmiştir. İlk olarak
Türkiye’de yapılmış İran/Fars ve İran Türklerinin masalları üzerine çalışmalara
kısaca değinilmiştir. Ardından İran Türklerinin masallarına dair Azerbaycan’da
yapılan çalışmalara ve İran’da yapılan İran/Fars masal çalışmalarına kısaca
değinilip ardından İran’da yapılan ve İran Türklerinin masallarını içeren belli
başlı çalışmalar incelenmiştir. Söz konusu kaynaklar “Tebriz Türk Masalları
Üzerinde Bir İnceleme” başlıklı doktora tezi ve 2017 Kasım ayında tamamlanan
“Tebriz Türk Masallarının Tespiti, Derlenmesi ve Yazıya Geçirilmesi” başlıklı
Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında 04 Haziran 2016 Cumartesi-06 Haziran 2016
Pazartesi ve 6
Ağustos 2016 Cuma-09 Eylül 2016 Cuma tarihlerinde İran’ın Tebriz, Zencan, Erdebil
gibi şehirlerinde yaptığımız alan araştırması kapsamında tespit ve temin
edilmiştir. Sonuç olarak İran Türklerinin masal çalışmalarının ne durumda
olduğu ve hangi özellikleri gösterdiği açıklanıp bu konuda yorumlar ve
önerilere yer verilmiştir. Bu kısımda yukarıda ismi anılan alan araştırması
kapsamında yapılan gözlemler ve tespitler de yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

İran, İran Türkleri, masal çalışmaları

Kaynakça

• AGHDAM, Akbar Anvarian, (2015), İran Anlatı Geleneğinin Kaynakları Üzerine Bir İnceleme, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• AKDEM, Meleke Nelbendi, (2016), Biri Var İdi, Biri Yoh İdi (Nağıl Toplusu), Tebriz: İntişarate Azer Türk.
• Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (2008), Tebriz.
• Azerbaycan Nağılları 1, (2007), Göçüren: Ali İbadi, Tebriz: Ahter.
• Azerbaycan Nağılları 2, (2007), Göçüren: Ali İbadi, Tebriz: Ahter.
• Azerbaycan Nağılları 3, (2008), Göçüren: Ali İbadi, Tebriz: Ahter.
• Azerbaycan Nağılları 4, (2008), Göçüren: Ali İbadi, Tebriz: Ahter.
• Azerbaycan Nağılları 5, (2011), Göçüren: Ali İbadi, Tebriz: Ahter.
• AZEREFŞAR, Ahmed, (1988), Efsanehaye Azerbaycan (Çihil Gesse), Tahran: İntişarate Di.
• BEHRENGÎ, S. ve B. DEHKANİ, (1978), Efsanehayi Azerbaycan, Tahran: Nakşe Cihan.
• BEHRENGÎ, S. ve B. DEHKANİ, (2014), Azerbaycan Nağılları (Tebriz Varyantları). (Hazırlayan ve Ön Söz: Sirius Meddi), Tahran: Dönya-ye Nev.
• BEHRENGÎ, Samed (2002), Samed-i Behrengî Behreng Masalları, (Çeviren: Mehmet Kanar), İstanbul.
• BEHRENGÎ, Samed, (2013), Azeri Masalları, (Çeviren: Mehmet Kanar), Ankara: SAY Yayınları.
• BEHRENGÎ, Samed, (2014), Samed Behrengî Toplu Masallar, (Çeviren: İldeniz Kurtulan), İstanbul: Büyülü Fener Yayınları.
• BERAZENDEH, Ali, (2016), Dastane Selim Cevahirfuruş, Tebriz: İntişarate Yaşar Kalem.
• BİLALZADE, Nadir, (2009), Biri Var İdi Biri Yoh İdi (Nağıllar), Tebriz: Danyal.
• BLAGA, Rafael, (1997), İran Halkları El Kitabı, İstanbul: Yeni Zamanlar Dağıtım.
• CAFERİ, Mehemmed, (2007), Kısseha ve Efsanehayi Ez Kuçe ve Kenari İran, Tahran: İdaregel Pervehşhaye Radyo Vahid Ferhenge Merdom.
• CAFERZADE, Hassan M., (2013), Şahsiyyethaye Gessehaye Amiyaneye Azerbaycan, Tebriz: Somer Neşr.
• CAFERZADE, Hassan M., (2013), Tufargan Nağılları, (Yayın Yeri bilinmemektedir. Kitap PDF formatında yayınlanmıştır.)
• CAVİD, Selamullah, (1979), Azerbaycan Folklorundan Numuneler I-II, Tebriz: İntişarate Ferzane.
• DARABİ, İbrahim, (2009), Efsanehaye Azerbaycan Nuraldin Seydag, Tahran: Dönyaye Nev.
• DERVİŞYAN, A. Ş. ve R. HANDAN, (1999), Ferhengi Efsanehayi Merdomi İran, Tahran: Ketab ve Ferheng.
• EKBERZADE, S. A. ve H. SEPEHRFER, (2007), Nağıllar (Gessehaye Ez Azerbaycane Garbi), Urmiye: Şirkete Taavni İntişarate Dünyaye Ketabvajeye Urmiye.
• ENCEVİ ŞİRAZİ, Seyyid Ebülkasım, (1974), Kıssehayi İrani, Tahran: Şirkete Ofset (Sihami Has) Çaphane Bist va Pencom Şehriyar.
• GÜLMEZ, Gülcan, (2008), Güney Azerbaycan Erdebil Bölgesindeki Türk Halk Masalları (Metin-İnceleme), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Anabilim Dalı Türk Dünyası Edebiyatları Bilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Güney Azerbaycan Folkloru I. Kitab (Tebriz, Yekanat ve Hemedan Arazilerinden Toplanmış Folklor Örnekleri), (2013), Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü.
• Güney Azerbaycan Folkloru II. Kitab, (2014), Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü.
• Güney Azerbaycan Folkloru III. Kitab (Samed Behrengi ve Behruz Dehkani’nin Ana Dilinde Topladığı Nağıllar), (2014), Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü.
• Güney Azerbaycan Folkloru V. Kitab, (2015), Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü.
• GÜNEYLİ, Hüseyin Muhammedhani, (2009), Nağıllar (Güney Bölgesi Rivayetleri Üzre), Tahran: İntişarate Endişeye Nev.
• HAMİNE, Abdülkerim Menzuri, (2004), Azerbaycan Muhabbet Nağılları, Tebriz: Yaran Yayınları.
• HESARİ, Mir Hidayet, (2000), Gessehaye Şirine Azerbaycan ve Moşabehate Anha Der Urupa, Tahran: İntişarate Taban Bahemkari Neşre Şehriyar.
• HIZIRLI, Furuğ, (2012), Azerbaycan Nağılları (Hoy), Tebriz: Somer Neşr.
• İMANİ, B. ve E. R. Ferci, (2007), Çap Olmamış Nağıllar, Tebriz: Ahter.
• İran Masalları, (2017), (Çeviren: Selvin Sarıyer), İstanbul: Kara Karga Yayınları.
• KABİLNEJAT, Rehim. vd. (2012), Bağe Me’ruf, Tebriz: İntişarate Ayine Dadres.
• KAFKASYALI, Ali, (2002), İran Türk Edebiyatı Antolojisi I, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• KAFKASYALI, Ali, (2009), İran Türk Âşıkları ve Millî Kimlik, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• KAFKASYALI, Ali, (2010), İran Türkleri, Ankara: Bilgeoğuz.
• KANAR, Mehmet, (2010), Periler Şahının Kızı İran Masalları, İstanbul: YKY.
• KANAR, Mehmet, (2013), Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi, 2. Baskı. İstanbul: Say Yayınları.
• KERİMİ, M., (2009), Edebiyate Şifahiye Azerbaycan, Tahran: Kander Hat.
• Konuk, Dönüş, (2008), Fazlullah-i Muhtedî (Subhî) ve Kıssehâ-yi Subhî Adlı Eserinden Çeviri Masalları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• MEDDİ, Sirius, (2015), “Ön Söz Yerine.” Azerbaycan Nağılları (Tebriz Varyantları), 2 Baskı. Samed Behrengi. Bihruz Dehkani, (Hazırlayan ve Ön Söz: Sirius Meddi), Tahran: Dünyaye Nev, 5-13.
• MİR-KİYANİ, Muhammed, (2002), Uzun Gece Masalları-İran Masalları, (Çeviren: Ali Güleryüz), İstanbul: Can Yayınları.
• MÖHACERİ, Zehra, (1992), Mecmueyi Efsanehaye İranî, Meşed: Ostan Kads Rızavi Şirkete Be Neşr.
• Nar Gız, (1978), Tebriz. (Hazırlayan ve YayınYeri bilinmemektedir.)
• ÖZDAMAR, Fazıl, (2014), Tebriz Âşıklık Geleneği ve Tebrizli Âşık Ali, Ankara: Berikan Yayınevi.
• ÖZDAMAR, Fazıl, (2017), “Köroğlu’nu İran Türkleri Anlatmaları Üzerine Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Dünü, Bugünü, Yarını”, Bolu’dan Türk Dünyası’na Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü ve Yarını Uluslararası Çalıştayı Bildiri Kitabı, İstanbul: Kaan Matbaası, 405-428.
• PURHUSEYİN, Feridun, (1996), Paslı Gılınc, Tebriz: Yaran Yayınları.
• RAMSERİ, Leyam Saleh, (2008), Gessehaye Sübhi, Tahran: İntişarate Muayyen.
• RAZİ, Sousan Navadeh, (2015), Annemnen Men (Sıra Nağıllar), Tahran: Yaşmag Araşdırma ve Yayın Evi.
• RESULZADE, Mikayil, (2008), Efsanehaye Bozguş, Zencan: Peynar.
• SALARYAN, İsmail, (2017), Nağıllar Boğçası (Dastanhaye Türki Horasani), Tebriz:İntişarate Behşayiş
• SELHAPUR, Bihruz, (1990), Azerbaycan Nağılları ve Kahramanlık Destanları, Şehir Yok: Neşre Ferheng
• SHAFFER, Brenda, (2008), Sınırlar ve Kardeşler İran ve Azerbaycanlı Kimliği, (Çeviren: Ali Gara, Vüsal Kerimov), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ŞAMLU, Ahmed, (2000), Kıssehayi Kitabi Kuçe, Tahran: İntişarate Mazyar.
• ŞEMSİ, Muhammed Rıza, (2005), Efsanehaye Keçel, Tahran: Mehrab Kalem.
• Tebriz Folklor Örnekleri I. Kitab, (2013), Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü.
• TULU, Sultan, (2009), Horasan Türklerinden Masallar ve Halk Hikâyeleri, Konya: Kömen Yayınları.
• UZUN, Enver, (2007), İran Türk Folkloru, Trabzon: Eser Ofset.
• YILDIRIM, Nimet, (2016), “Fars Edebiyatı Tarihinde Çocuk Edebiyatının Yeri”, İran Kültürü Zerdüşt’ten Firdevsî’ye, Sadî’den Şamlu’ya İran’ın Sözlü ve Yazılı Kaynakları, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 569-589.
• ZAFERHAH, Ali, (2016), Azerbaycan Folklorundan Kadim Nağıllar, Tebriz: Neşre Hadi.
• ZEHHAK, Ali Rıza, (2011), Hoy Nağılları, Yayın Yeri Yok.