Mimari Tasarımın Mekân Organizasyonu Üzerindeki Etkisinin Kırklareli Geleneksel Konutları Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 15 - 34, 31.12.2024

Onur Şuta

Öz

Mekânsal organizasyon, yapı içerisindeki mekanların sahip olduğu tüm özellikleri ve bu mekanların birbirleri ile olan ilişkilerini ifade eder. Her mekânın yaşanılabilir, kullanılabilir ve algılanabilir olması ilkesinin gözetildiği mimari tasarım süreci, aynı zamanda mekanları organize etme sürecidir. Soyut bir anlam taşıyan mekân fikrinin somut bir dile dönüşerek mekânın kullanıcı tarafından deneyimlenebilir hale gelmesi, mekân organizasyonunun sonuç ürünüdür. Kullanıcının fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarına göre biçimlenen mekânsal organizasyona yön veren en önemli parametre insan davranışları olduğundan, mekân ve insan arasında güçlü bir ilişki olduğu bilinmektedir. İçerisinde sadece yaşama, dinlenme, yemek yeme, uyuma eylemlerinin gerçekleştirilmediği, kullanıcıların sahip olduğu tüm inanç, alışkanlık, dünya görüşü, gelenekler, ilişki biçimi ve ahlaki değerlerin bir yansıması olan mekân, bir çok anlamı bünyesinde barındırır ve tüm bu özelliklerin sonucunda biçim kazanır. Çalışmada, kültürel birikimi ve tarihsel değeri ile geçmişten günümüze toplumun sahip olduğu sosyokültürel özelliklerin ve yaşam biçiminin tüm izlerini taşıyan geleneksel konutların mekânsal organizasyonunu, Kırklareli geleneksel konutları üzerinden değerlendirerek, konutların plan şemalarındaki farklılığın mekân kurgusuna olan etkisini tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, daha önce Kırklareli özelinde tamamlanmış akademik yayınlardan, Kırklareli Belediyesi ve Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü arşivinden elde edilen konut planlarının mekânsal analizleri Space Syntax yönteminde kullanılan Syntax 2D yazılımı ile analiz edilmiştir. Analizlerden elde edilen sayısal ve görsel veriler aracılığıyla mekanların anlaşılabilirliği, kullanılabilirliği ve kullanıcı mekân arasındaki etkileşim net bir biçimde ortaya konmuştur. Kırklareli geleneksel konutlarının mekânsal organizasyonunun, sayısal bir yöntem ile mekân analizlerinin yapılması açısından makale özgün bir niteliğe sahiptir. Çalışmanın sonuçları kullanıcının yaşam biçimi ve sosyokültürel deneyimlerinin konutların tasarımında ve mekânsal organizasyonu üzerinde etkili olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Space syntax, mekansal organizasyon, Geleneksel konut, insan-mekan etkileşimi

Examining the Effect of Architectural Design on Space Organization through Kırklareli Traditional Houses

Öz

Spatial organization refers to all the features of the spaces within the building and the relationships of these spaces with each other. The architectural design process, in which the principle of making every space liveable, usable and perceptible is taken into account, is also the process of organizing spaces. The result of space organization is that the idea of space, which has an abstract meaning, turns into a concrete language and the space becomes experienceable by the user. It is known that there is a strong relationship between space and people, as human behaviour is the most important parameter that directs the spatial organization shaped according to the physical and psychological needs of the user. The space, in which not only living, resting, eating and sleeping activities are carried out, but also a reflection of all beliefs, habits, worldview, traditions, relationship style and moral values of the users, contains many meanings and takes shape as a result of all these features. In the study, it was aimed to evaluate the spatial organization of traditional houses, which carry all the traces of the socio-cultural characteristics and lifestyle of the society from past to present, with their cultural accumulation and historical value, through Kırklareli traditional houses, and to determine the effect of the difference in the plan schemes of the houses on the spatial structure. For this purpose, spatial analyses of housing plans obtained from previously completed academic publications specific to Kırklareli and the archives of Kırklareli Municipality and Edirne Cultural Heritage Preservation Regional Board Directorate were analysed with Syntax 2D software used in the Space Syntax method. Through the numerical and visual data obtained from the analysis, the understandability and usability of the spaces and the interaction between the user and the space have been clearly demonstrated. The article has a unique quality in terms of analyzing the spatial organization of Kırklareli traditional houses with a numerical method. The results of the study showed that the user's lifestyle and sociocultural experiences have an impact on the design and spatial organization of residences.

Anahtar Kelimeler

Space syntax, Spatial organizatıon, Traditional housing, Human-space ınteractıon

Kaynakça

• Akın, S.E., ve Ercan, K. A. (2022). Türkiye’de 1930-1950 yılları arasında kadının toplum ve konut içindeki yeri: ev-iş dergisi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 7(2), (525-557). https://doi.org/10.26835/my.1083035
• Aksoy, E. (1963). Orta mekân: Türk sivil mimarisinde temel kuruluş prensibi. Mimarlık ve Sanat, 7(8),39-92.
• Algül, Ç, L., Uraz, U, T., Türker, O, Ö. (2022). Spatial change in vernacular house: Büyükkonuk Village (Kom-i Kebir), Northern Cyprus case. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 37(3),1655-1672. https://doi.org /10.17341/gazimmfd.785812
• Arel, A. (1982). Osmanlı konut geleneğinde tarihsel sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Arseven, E.C. (1928). Türk san’atı. İstanbul: Akşam Matbaası.
• Atak, Ö. (2009). Mekânsal dizim ve görünür alan bağlamında geleneksel Kayseri evleri. Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Azsöz, G.P. (2021). Kırklareli̇ geleneksel konut mi̇mari̇si̇. Yıldız Journal of Art and Design,8 (1),12-22. https://doi.org/10.47481/yjad.846501
• Bektaş, C. (2013). Türk evi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Büyükçam, F.S., ve Zorlu, T. (2018). Güneydoğu Anadolu bölgesi geleneksel konutlarında mahremiyet. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 8 (2), 422-436. https://doi.org/ 10.7456/10802100/019
• Dönmez, Y., Özyavuz, M., ve Gökyer, E. (2015). Safranbolu kentinin konut ve site alanlarının yeşil alan durumlarının saptanması. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(11), 1-12.
• Edgü, E., ve Ünlü, A. (2003). Relation of domestic space preferences with Space Syntax parameters. 4th International Space Syntax Symposium Bildiri Kitabı, London .81.1-81.16.
• Eldem, H. S. (1984). Türk evi Osmanlı dönemi.İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayınları.
• Ergün, R., ve Özyılmaz, H. (2022). Mahremiyet kavramının geleneksel bina tasarımına etkisinin karşılaştırılması: Diyarbakır ve Erzurum konutları. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26, (3), 466-478.
• Eyüboğlu, E, A., ve Vatansever, N. (2007). Kırklareli kentsel sit alanı yerleşimi koruma sorunları ve öneriler. 3. Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu Bildiri Kitabı, Edirne.
• Güleryüz, M. (2019). Kırklareli Yayla Mahallesi geleneksel konutlarının sürdürülebilir yenileme kapsamında değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Hillier, B., Hanson, J. (1984). The social logic of space. London: Cambridge University Press.
• Hillier, B. (1996). Space is the machine. London: Cambridge Universty Press.
• Hafızoğlu, E. (2003). Kırklareli’nin mevcut geleneksel konut çevresinin kültür bağlamında incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Golshan, H. H. (2019). Exploring traditional Iranian house and culture using Space Syntax theory and methods, Case Study: Brojerdiha Mansion, Kashan, IRAN. Creative City Design, 2, (2),9-14
• Göğebakan, Y. (2015). Karakteristik bir değer olan geleneksel Türk evinin oluşumunu belirleyen unsurlar ve bu evlerin genel özellikleri. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1),1,41-55
• Kabakçı, B, B. (2013). 19.yy ortalarında Kırklareli (kırkkilise) de sosyal ve ekonomik hayat Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karaman, F., ve Erman, O. (2014). From tradıtıonal to modern: changes ın the spatıal structure of sıngle famıly houses ın Turkey. International Journal of Academic Research Part A, 6(5), 64-74. https://doi.org/ 10.7813/2075-4124.2014/6-5/A.10
• Kazmaoğlu, M., ve Tanyeli, U. (1979). Anadolu Konut Mimarisinde Bölgesel Farklılıklar. Yapı Dergisi, 33, 29-41
• Kuban, D. (2002). Mimarlık kavramları. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kuban, D. (2017). Türk ahşap konut mimarisi 17. -19. yüzyıllar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kurtişoğlu, A.G. (2014). Kırklareli geleneksel evlerinde cephe düzenlemesi. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12, 187-219
• Küçükerman, Ö, (1985). Kendi mekânının arayışı içinde Türk evi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Küçükerman, Ö. (1991). Kendi mekânının arayışı içinde Türk evi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Özcan, U., ve Güngör, S. (2019). Geleneksel Türk evi ile geleneksel Japon evinin yapısal açıdan karşılaştırılması. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 16,646-661
• Sıramkaya, B. S. (2018). Geç Osmanlı dönemi geleneksel Konya evlerinin sentaktik analizi. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 4(23),4520-4533
• Sıramkaya, B, S., Yaldız, E., ve Aydın, D. (2018). 17. ve 18. yüzyıl geleneksel Bursa evleri mekânsal konfigürasyonunun tipolojiler üzerinden analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,11(61),444-451 http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2934
• Şahin, S, S. (2000). Kırklareli’nin tarihsel gelişimi içinde Yayla Mahallesi’nin çözümlenmesi ve koruma önerileri Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tandoğan, E. (2000). Kırklareli konut yerleşimi üzerine bir inceleme. Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Toker, U., ve Toker, Z. (2003). Family structure and spatial configuration in Turkish house form in Anatolia from late nineteenth century to late twentieth century. 4th International Space Syntax Symposium Bildiri Kitabı, London:55.1-55.16
• Yeler, M.G. (2021). İki Rum konutunun işlevsel dönüşümünün mekânsal ve çevresel bağlamda değerlendirilmesi: Kırklareli Yayla mahallesi örneği. Mimarlık Ve Yaşam Dergisi,6(2),615-635
• Yüksek, İ. (2004). Kırklareli’nin mevcut sivil mimarisinde pencerelerin analizi. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne
• Yüksek, İ., ve Esin, T. (2005). Kırklareli geleneksel konut örneklerinin enerji etkinliğinin değerlendirilmesi. IX. Tesisat Mühendisliği Kongresi, İstanbul.
• Zolfagharkhani, M., ve Ostwald, J. M.(2021). The spatial structure of Yazd courtyard houses: a space syntax analysis of the topological characteristics of the courtyard, Buildings, 11, 262.https://doi.org/10.3390/buildings11060262
• URL 1: https://kirklarelienvanteri.gov.tr/arama (Erişim Tarihi:10.07.2024)
• URL2: http://cografyaharita.com/haritalarim/4o-kirklareli-ili-lokasyon-haritasi.png (Erişim tarihi:23.12.2023)