Spor Merkezlerinin Erişilebilirlik ve Evrensel Tasarım Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 53 - 69, 30.06.2025

Zeynep Yeter Altan

Öz

Sağlık ve spor hareketi, dünya çapında hızla büyüyen bir endüstridir. Bu endüstrinin önemli bir parçası olan spor merkezi planlamalarında “insan odaklı tasarım” fikri benimsenmeli, yeni ve mevcut spor merkezleri tasarlanırken “erişilebilirlik” teması ön planda tutulmalıdır. Erişilebilir spor merkezleri, geniş bir kullanıcı kitlesine hitap eden ve farklı fiziksel ihtiyaçlara sahip bireylerin kullanımına uygun olarak tasarlanması gereken kompleks yapılar olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, evrensel tasarım ilkeleri, engelli ve yaşlı bireylerin de rahatlıkla kullanabileceği mekanlar yaratmak adına önemli bir kılavuzdur. Ayrıca, spor merkezlerinde kullanılan tasarım unsurları, yalnızca fiziksel düzenlemeleri değil, aynı zamanda güvenlik, estetik ve işlevselliği de içermelidir. Spor merkezlerinin tasarımında, evrensel tasarım ilkelerinin ve TS 9111-2011(Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri) gibi erişilebilirliği sağlamak amacıyla yapılması gereken fiziksel düzenlemelere dair kılavuz ve kuralları içeren ulusal standartların rehber alınması hem fiziksel hem de sosyal eşitliği sağlanması için önemlidir. Bu çalışmanın amacı, spor merkezlerinde erişilebilirliğin sağlanabilmesi için iç mekân tasarım stratejilerini değerlendirmek ve erişilebilir spor merkezlerinin planlanmasında dikkate alınması gereken temel unsurları belirlemektir. Evrensel tasarım ilkelerinin ve ulusal standartların, spor merkezlerinin kullanıcı dostu hale getirilmesindeki rolü vurgulanarak, farklı fiziksel ihtiyaçlara sahip bireylerin rahatlıkla kullanabileceği mekanların yaratılması hedeflenmektedir. Araştırma, konu ile ilgili literatür taraması ile başlamış, erişilebilirlik ve evrensel tasarım ilkeleri bağlamında spor merkezlerindeki farklı fonksiyonel alanlar gözetilerek erişilebilirlik gereksinimleri ve tasarım stratejileri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erişilebilirlik , Sağlık ve Spor , Spor Merkezleri , Mekan organizasyonu , Herkes İçin Tasarım , Evrensel Tasarım

Destekleyen Kurum

MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ

EVALUATION OF SPORTS CENTERS IN THE CONTEXT OF ACCESSIBILITY AND UNIVERSAL DESIGN

Öz

The health and sports movement is a rapidly growing global industry. In the planning of sports centers, which constitute a significant part of this industry, the concept of human-centered design should be adopted, and the theme of accessibility should be prioritized when designing new or existing sports facilities. Accessible sports centers are complex structures that must cater to a wide range of users and be designed to accommodate individuals with diverse physical needs. In this context, universal design principles serve as an essential guide for creating spaces that can be easily used by individuals with disabilities and the elderly. Moreover, design elements in sports centers should not only focus on physical arrangements but also incorporate aspects of safety, aesthetics, and functionality.

In the design of sports centers, it is crucial to consider universal design principles alongside national standards such as TS 9111-2011 (Accessibility Requirements in Buildings for Persons with Disabilities and Individuals with Restricted Mobility), which provide guidelines and regulations for ensuring accessibility. Adhering to these standards is essential for promoting both physical and social equity.

This study aims to evaluate interior design strategies for achieving accessibility in sports centers and to identify the key factors that should be considered in the planning of accessible sports facilities. By emphasizing the role of universal design principles and national standards in making sports centers more user-friendly, this research seeks to contribute to the creation of environments that can be comfortably used by individuals with different physical needs. The study begins with a literature review on the subject, followed by an assessment of accessibility requirements and design strategies for various functional areas in sports centers within the framework of accessibility and universal design principles.

Anahtar Kelimeler

Accessibility , Health and Sports , Sports Centers , Spatial Organization , Design for All , Universal Design

Kaynakça

• Acırlı, Z., & Kandemir, Ö. (2021). Mekân tasarımı için erişilebilirlik kavramı ve boyutları. GRID- Architecture Planning and Design Journal, 4(2), 225-248. https://doi.org/10.37246/grid.824581
• Ağgön, E., Çakmak-Yıldızhan, Y., & Ağırbaş, Ö. (2021). Spor ve Sağlık Araştırmaları. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Aksal, T. (2019). İstanbul’daki havalimanlarının evrensel tasarım kavramı ışığında incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İç Mimarlık Ana Bilim Dalı, İç Mimarlık Bilim Dalı.
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2017). Erişilebilirlik izleme ve denetleme Formları. [Online]. Erişim: https://www.aile.gov.tr/media/5615/erisilebilirlik-izleme-denetleme-form-kitaplari.pdf
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2020). Erişilebilirlik kılavuzu. Erişim:https://webdosya.csb.gov.tr/db/meslekihizmetler/menu/erisilebilirlik_kilavuzu_2021_20231122101955.pdf
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2019). Hissedilebilir yürüme yüzeyi işaretleri (Sayı: 96413503-330.99-E.1804495).
• Başak, Y. (2014). Alışveriş merkezleri spor alanları iç mekân tasarımında temel ilkeler (Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İçmimarlık Anabilim Dalı, İçmimarlık Programı.
• Bekar, İ. (2021). Kütüphane iç mekânlarının evrensel tasarım ilkeleri bağlamında değerlendirilmesi: Karadeniz Teknik Üniversitesi Faik Ahmet Barutçu Kütüphanesi. Journal of Architectural Sciences and Applications, 6(1), 178-194. https://doi.org/10.30785/mbud.875137
• Belir, Ö. (2018). Evrensel Tasarım ve İlkeleri. Soydaş Çakır, H., Belir, Ö. (Ed.), Evrensel Tasarıma Farklı Bakışlar (ss. 1-18). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Belir, Ö. Ve Soydaş Çakır, H. (2018). “Evrensel tasarıma farklı bakışlar”, Ankara: Nobel akademik yayıncılık.
• Cengiz, R., & Taşmektepligil, M. Y. (2016). Spor üzerine sosyolojik bir çözümleme: Spor merkezleri (Samsun örneği). Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi(56), 220-240.
• Çetin, B. (2023). Dijital erişilebilirlik: Kapsam, kavramlar, standartlar, yasalar. Tasarım Mimarlık ve Mühendislik Dergisi, 3(1), 57-68. https://doi.org/10.59732/dae.1246531
• Demir, M., & Filiz, K. (2004). Spor egzersizlerinin insan organizması üzerindeki etkileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 109-114.
• Dikel, Y. Z. (2019). Evrensel tasarım kapsamında kullanıcıların iç mekân donatılarına erişebilirliğinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İç Mimarlık Anabilim Dalı. Erişim Adresi (17.01.2021): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Durhan, M., & Erdem Atılgan, L. (2023). Beylikdüzü Spor Kompleksi için enerji etkin aydınlatma tasarımı (İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Fakültesi, Elektrik Mühendisliği Bölümü). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Erten, Ş., & Aktel, M. (2020). Engellilerin erişebilirlik hakkı: Engelsiz kent yaklaşımı çerçevesinde bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(28), 898-912. https://doi.org/10.21076/vizyoner.691690
• Holmes-Seidle, J. (1996). Barrier-free design: A manual for building designers and managers. Architectural Press.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi. (2020). Cemal Kamacı Spor Kompleksi erişilebilirlik raporu. https://genclikspor.ibb.istanbul
• İBB (İstanbul Büyükşehir Belediyesi). (2023). Cemal Kamacı Spor Kompleksi'ne Erişilebilirlik Belgesi. Erişim adresi: https://genclikspor.ibb.istanbul/cemal-kamaci-spor-kompleksine-erisilebilirlik-belgesi/
• Kınalı, G. (2020). Rehabilitasyonda topluma katılımın iki anahtarı: Erişilebilirlik ve evrensel tasarım. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(38), 105-118. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.818685
• Kızar, O., Savucu, Y., Yücel, A. S., & Kargün, M. (2018). Türkiye’deki spor tesislerinin engelliler için yeterlilik düzeylerinin incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 13(26).
• Kurak Açıcı, F. (2015). İç mekânda sınır öğeleri. Akademisyen Kitabevi.
• Preiser, W. F. E., & Smith, K. H. (Eds.). (2010). Universal design handbook (2nd ed., s. 58). McGraw Hill.
• Seo, S., & Lee, H. (2017). What makes restaurateurs adopt healthy restaurant initiatives? British Food Journal, 119(12), 2583-2596.
• Selvi, Ö., & Altan, S. (2014). Popüler kültür ve spor ilişkisi üzerine bir araştırma. Erciyes İletişim Dergisi, 3(3). https://doi.org/10.17680/akademia.v3i3.1005000210
• Serim Dinç, İ. O. (2020). Salgın Döneminde Erişilebilirlik Çalıştay Raporu. Türkiye Omurilik Felçlileri Derneği. ISBN: 978-605-06463-1-3. Erişim adresi: https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2020- 10/erisilebilirlik-calistay-raporu.pdf
• Solmaz, D. B., & Aydın, B. (2012). Popüler kültür ve spor merkezlerine yönelik bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 1(4).
• Sport England. (2008). Design Guidance Note, Fitness and Exercise Spaces, 2008. Londra.
• Sözen, M., & Tanyeli, U. (1994). Sanat ve kavram terimleri sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Tan, M. Ş., & Tunçbilek Karakaya, A. G. (2023). Kültür merkezlerinin erişilebilirliği; Ankara’da bir araştırma. Akademik Sanat, 18, 1-20.
• Tel, M. (2020). İyilik ve spor. Spor Eğitim Dergisi, 4(2), 42-52.
• TS 9111, (2023). “Engelliler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler için Binalarda Erişilebilirlik Gerekleri”, TSE, Ankara.
• Turaç, G. (2024). Spor odaklı rekreasyon alanlarının toplumsal sağlık ve sosyal etkileşim üzerindeki rolü. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 18(3), 621-636.
• Tufan, M. Z., & Özel, C. (2018). Sürdürülebilirlik kavramı ve yapı malzemeleri için sürdürülebilirlik kriterleri. Uluslararası Sürdürülebilir Mühendislik ve Teknoloji Dergisi, 2(1), 6-13.
• Tulukcu, D. A., & ARAT, Y. (2020). LEED sertifikalı yapıların evrensel tasarım ve sürdürülebilirlik kriterleri arakesitinde sorgulanması: Konya örneği. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR, 7(56), 1993–2012. https://doi.org/10.26450/jshsr.1927
• United States Access Board. (1996). Accessible design for hospitality: ADA guidelines for planning accessible hotels, motels, and other recreational facilities. United States Government Printing Office.
• Yarış, A., & Şahin, N. (2023). Fit yiyecek-içecek hizmeti yeniliğinin benimsenmesi: Spor salonları üzerine bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 15(3), 1985–1996. https://doi.org/10.20491/isarder.2023.1692
• Yeler, G. (2021). Sağlık ve spor için mekânlar: Fitness merkezleri ve salonları. GSI Journals Serie A: Advancements in Tourism Recreation and Sports Sciences, 4(2), 147-162. https://doi.org/10.53353/atrss.960543
• Zeyrek Çepehan, İ., & Güller, E. (2020). Evrensel tasarım kapsamında herkes için erişilebilir tasarım. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi(383-410). https://doi.org/10.21560/spcd.vi.818236
• URL-1: https://genclikspor.ibb.istanbul/cemal-kamaci-spor-kompleksine-erisilebilirlik-belgesi/ , Erişim tarihi: 27.06.2025