LUTHERİZM VE TÜRK DİN REFORMU

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 45 - 65, 03.06.2020

Yilmaz Topcu

Öz

Bu makalede, 1920’li ve 1930’lu yıllarda Türkiye’de gerçekleştirilen dini reformları ile Martin Luther’in gerçekleştirdiği Hıristiyan din reformunun benzerlikleri üzerinde çalışılmıştır. Hıristiyan dünyasında Martin Luther tarafından İncil tercümeleriyle oluşan reform hareketi, İslam dünyasında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türkiye’de gerçekleştirilmiştir Luther, İncil’i halk diliyle çevirmiş ve Katolik Kilisesi’nin dini tahakkümünü kırmıştır. Luther, bu hareketiyle düşüncelerini yaymış ve Hıristiyanlığın farklı bir yorumu olan Protestan reformunu oluşturmuştur. Onun gerçekleştirdiği bu tercümeler, Alman dilinin ulusal kimliğine zemin hazırlamıştır. Türkiye’de Tanzimat’tan, Cumhuriyet’e kadar olan süreçte anadilde ibadet meselesi tartışılmış ve Atatürk tarafından uygulanmaya konulmuştur. Atatürk, Luther gibi halkın anlayacağı dilde bir Kur’an-ı Kerim tercümesi yaptırarak, dinde reformun Türkiye’de gerçekleşmesini sağlamıştır. Atatürk’ün, milli din oluşturma gayesi ile anlaşılır bir İslam dini tatbiki, dini reformun çerçevesini belirlemiştir. Onun bu çabası nedeniyle kendisi ‘’Türk Luther’’ benzetmesi ile anılmasına sebep olmuştur. Ulus – devlet oluşumundaki yenilikçi söylemler içinde Atatürk’ün bu benzetmeye layık görülmesi, dini alanda yapmış olduğu yeniliklerle değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadilde ibadet, dini reform, Luther, reform, tercüme

Kaynakça

• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1918 – 1937 ), Cilt:3 TTK Basımevi, 5. Baskı Ankara, 1997. Atay,Hüseyin, ‘’ Dinde Reform’’, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 43, Sayı 1, 2002.. Bozkurt,Mahmut Esat, Atatürk İhtilali 3, Yeni Gün Yay., 2000. Cündioğlu, Dücane, Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1998. Çelik, Hüseyin, Ali Suavi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993. Erbaş, Ali, ‘’Protestan Reformu ve Martin Luther’’ Dinler Tarihi Araştırmaları – III. Sempozyum (2000. Yılında Hıristiyanlık), 09-10 Haziran 2001, Dinler Tarihi Yayınları, Ankara, 2002. Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi V, Eser Matbaası, İstanbul, 1977. Gökalp, Ziya, Yeni Hayat Doğru Yol, Haz: Müjgan Cunbur, Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları:3, Ankara, 1976. Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Hazırlayan: Mehmet Kaplan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1976. Hobsbawm , E. J., 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik “Program, Mit, Gerçeklik”, çev: Osman Akınhay, 4. Baskı, İstanbul, 2010. Jaschke, Gotthard, Yeni Türkiye’de İslamlık, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972. Karal, Enver Ziya, ‘’ Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu’’, Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, TTK Yayını, Ankara, 1978. Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayıncılık, İstanbul, 1996. Luther, Martin, Doksan Beş Tez, çev: C.Cengiz Çevik, 3.Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019. Manaz, Abdullah, Atatürk Reformları ve İslam, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2.Baskı, İstanbul. Aralık 2010, Mardin, Şerif, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, 4. Baskı, İstanbul, 1990. Olgun, Hakan, ‘’Reformasyon ve İslâm Reformu Tasnifleri’’, Milel ve Nihal, cilt: 5 sayı: 2, İstanbul, 2008. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D: 1, C: 18, ( 1 Mart 1922). Özyurt, Cevat, Osmanlı’da Resmi Ulusçuluk ve Dil Politikası, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, Cilt 3, Sayı 3,2004. Parla, Taha, Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1993. Sevim, Acar, ‘’Martin Luther'in İncil Çevirisinin Ortak Alman Dilinin Oluşmasındaki Rolü’’, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, ,Cilt:1, sayı:1, 2001. Sherrill, General, Üç Adam- Kemal Atatürk Roosevelt, Mussolini, çev: Cemal Bükerman, İstanbul Cumhuriyet Matbaası, 1937. Sormunen, Eıno, Martın Luther - Kutsal İnanç Adamı, Çev: Pekka Karvanen, GDK Yayınları, İstanbul, Kasım 2011. Şimşir, Bilal N., Türk Yazı Devrimi, 2. Baskı, TTK Yayını, Ankara, 2008. Uçman, Abdullah, "ALİ SUÂVİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, 1989. Uğurlu, Seyit Battal, “Ulûm Gazetesinin Tematik İncelemesi”, , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1992. Vatan Gazetesi, 10 Haziran 1340 (1921). Yetim, Fahri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Düşüncesinde Arayışlar, Tezkire Yayınları, İstanbul, 2017.