BOSNALI SABİT’İN “DERENÂME”SİNDE MİZAH

Yıl 2024, , 747 - 768, 30.06.2024

Erdoğan Uludağ

https://doi.org/10.58659/estad.1493523

Öz

XVII. Yüzyıl klâsik Türk edebiyatında İran etkisinden kurtulmak isteyen divan şairleri değişik ve o zamana kadar işlenmemiş yeni ve yerli konular arayışı içine girerler. Bu bir nevi klasik konulardan millî değerlere dönüş olarak nitelenebilir. İşte bu amaçla XVII. yüzyıl şairlerinin birçoğunda yerlilik ve yenilik söz konusudur. Bosnalı Sâbit, yerlilik ve yeniliği halka yaklaşmada bulur. Şiirlerini atasözleri ve deyimler üzerine kurar. Ancak bununla da yetinmeyerek, halkın günlük yaşantısından küçük olayları mesnevilerine konu yapar. Sâbit, herkesçe bilinen ifade ve tabirleri öyle açık ve mizahî bir üslûpla sunar ki şiirlerini okurken tebessüm ettirir. Sâbit bu üslûpla beraber konuşma dilini şiir dili potasında eriterek yeni bir dil ortaya çıkarmıştır. Türk şiirine mizahî konuları taşıyan Sâbit’in Derenâme’si klasik hikâyelerden farklı küçük bir mesnevidir. Eser; dil ve ifade açısından yerlilik ve yenilik, enteresan tip ve sahneleriyle dikkat çekicidir. Mahallî hayatın gündelik olayları etrafında teşekkül eden mizah ve şehevî duygular eserin odağını oluşturur. Bu çalışmada konusu yerel hayattan alınma bir rivayete dayanan mizahî bir hikâye olan Derenâme incelenmiş ve Sâbit’in mizah anlayışını ortaya koymak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Mesnevi, Bosnalı Sabit, Derename

Kaynakça

• AĞAOĞLU, A. G. (2013). Mecmû’a-i Nefîse (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYDIN, G. (2017). “Dîvân Şairinin Dünyasına Zamanın Kadranından Bakmak: Bosnalı Sâbit’in Eserlerinde Saat Çeşitleri ve Koyun Saatinin Gizemi”, Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, 3, (1), 8-23.
• BANARLI, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.:2, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• BİLKAN, A. F. (2007) “Mahallî Üslûp”. Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 282-284.
• BUDAK, A. (2022). “XVII. Yüzyılda Gelenek Yıkıcı Bir Şair Olarak Bosnalı Sâbit”, Kün: Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 22-37.
• BUDAK, A. (2021). Metin Esaslı Bir Yaklaşımla Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Yayınevi.
• ÇATOVİÇ, A. (2012). “Bosnalı Divân Şairlerinde Mahallîleşme”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (Balkan Özel Sayısı-II), 2, 160-169.
• ERKAL, A. (2009). 17. Yüzyıl Divan Şiiri Poetikası, Doktora Tezi; Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERKAL, A. (2014).“Divan Şiirinde Cemre ve Bosnalı Sâbit’in Cemreviyye’si” TÜBAR-XXXVI, 131-150.
• GİBB, E. J W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi I-V, (çev. Ali Çavuşoğlu), Ankara: Akçağ Yay. III-V: 276-286.
• HALİLLİ, Ş. (2019). “Alâaddin Sâbit Bosnalı“Külliyatı”nın Yazma Nüshalarının Karşılaştırmalı İncelenmesi”, TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; 11, (41): 354-359.
• KALAYCI SEVİNÇ, D. (2007).18. Yüzyıl Şairlerinden Sünbülzade Vehbi (Lutfiyye), Bosnalı Sâbit, Enderunlu Vâsıf ve Nedîm’in Divân ve Mesnevilerinde Atasözleri ve Deyimler, Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARACAN, T. (1991) Bosnalı Alâeddin Sâbit, Divân, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• KARACAN, T. (1990) Sâbit, Derenâme (Ya da) Hâce Fesâd ve Söz Ebesi, Sivas, Dilek Basımevi.
• KARACAN, T. (1981) XVII. Yüzyıl Şairlerimizden Sâbit ve Edisyon Kritikli Divân Metni, Doktora Tezi; Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KELEŞ, R. (2015). “Bosnalı Sâbit’in (ö. 1124/1712) Mi‘râciyesine Hasan Servet’in (ö. 1285/1868) Yazdığı Tahmis”, İLTED, 44, 147-176.
• KOCATÜRK, V. M. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• KOÇ, B. (2020). XVII. Yüzyıl Osmanlı Şairlerinin Divanlarında (Nâbî, Sâbit, Sâbir Pârsâ, Rehâyi, Kâmî) Osmanlı – Rus Savaşlarının Görünümü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• KOÇ, M. "Dere-nâme/Hâce Fesâd ve Söz Ebesi (Sâbit)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dere-name-tees-1345. [Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024].
• KÜLEKÇİ, N. (1999). Mesnevi Edebiyatı Antolojisi, C.2, Erzurum.
• MEHMEDOVA, A. (1961). “Alaeddin Sâbit’in Otograf Külliyatı”, Azerbaycan SSR El Yazmaları Fondu, nr. M-25/9942, Bakü.
• OENER, L. (2019). Bosnalı Aleaddin Sâbit Divânı’nın Tahlili, Doktora Tezi; Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖKMEN, S. (2021). “Bosnalı Alaaddin Sȃbit Divânı’nda Hayvanlar Üzerine Bir İnceleme”, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 275-291.
• ÖZYILDIRIM, A. E. (2021). “Sâbit’in Türk Edebiyatındaki Yeri Üzerine Bazı Sorular”, Türk-bilig, 23, 1-10.
• YARDIM, L. (2015). Bosnalı Alȃeddin Sȃbit Divânı’nda Dinȋ Muhtevalı Kasideler, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, K. (2016). “Klâsik Türk Edebiyatında Mizah: Harnâme-Şikâyetnâme Örneği” Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], (Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı), 5, 198-203.