DÎVÂN ŞAİRLERİNİN GÖZÜYLE YAVUZ SULTÂN SELÎM’İN ADALETİ

Yıl 2025, , 202 - 232, 30.03.2025

Havva Aşı

https://doi.org/10.58659/estad.1638892

Öz

Osmanlı Döneminde şairler, padişahları methetmek amacıyla özellikle kaside nazım biçiminde şiirler yazıp padişahlara sunmuşlardır. Bu padişahlardan biri de aynı zamanda kendisi de şair olan Yavuz Sultân Selîm’dir. Selîmî mahlasıyla şiirler kaleme alan padişaha terkib-bend, muamma, müseddes, tarih, kaside gibi farklı nazım biçimlerinde çok sayıda şiir takdim edilmiştir. Şiirlerde padişahın cesaretli, kahraman, cömert, adaletli olma özelliklerinin methedildiği görülür. Bu çalışma kapsamında 15.yüzyılın sonu ve 16.yüzyılda yazılmış 72 dîvân ve dîvânlarda bulunmayan şiirlerin yayımlandığı bazı makaleler, Yavuz Sultân Selîm’in adaleti bağlamında incelenmiştir. Muhtelif dîvân ve makalelerde 14 şairin Yavuz Sultân Selîm’e yazdıkları şiirlerinde padişahın adaletini konu edindikleri tespit edilmiştir. Buna göre dîvân şairlerinden Revânî, Tâcîzâde Cafer Çelebi, Ahmed-i Rıdvan, Nihânî, Lâmi‘î Çelebi, Mesîhî, Üsküplü İshak Çelebi, Remzî, Zâtî, Şem‘î, Meâlî, Basîrî, Celîlî ve Zaîfî’nin yazdığı toplam 30 şiirin 65 beytinde/bendinde padişah adaletiyle methedilmiştir. Dîvân edebiyatında Yavuz Sultân Selîm’in adaleti, sadece şiirlere değil mensur metinlere de konu olmuştur. Padişahın adaletini konu edinen bir risale, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Türkçe Yazmaları Yz. A 142 nolu mecmua içinde yer almaktadır. Nicel ve nitel araştırma yöntemlerinden yararlanılarak hazırlanan bu çalışmada dîvân şairlerinin Yavuz Sultân Selîm’in adaletini şiirlerinde nasıl ele aldıkları örnek beyitlerle açıklanmış; bu konuda yazılmış bir risale örneği de giriş bölümünde tanıtılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yavuz Sultân Selîm, Padişah, Adalet, Dîvân Şiiri, Risale.

Kaynakça

• Akarsu, Kâmil (1989). Za’ifi Divanı Metin, Tahlil ve Sistematik Endeks, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Albayrak, Nurettin (1993). “Cem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.7, 279-280. https://islamansiklopedisi.org.tr/cem--efsanevi-hukumdar (E.T.: 18.01.2025).
• Alışık, Cevdet Eralp (1986). Revani ‘İşretname (Metin-Tercüme), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Argunşah, Mustafa (2009). “Türk Edebiyatında Selimnameler”, Turkish Studies, 4, 8, 31-47.
• Arslan, Mustafa (2020). Muhyî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-640, ISBN: 978-975-17-4721-1.
• Aslan, Murat (2019). “Zâtî, Revânî ve Sürûrî Örneğinde Yavuz Sultan Selim’e Yazılan Kasideler”, Türk Dili, 48-58.
• Avşar, Ziya (2017). Revânî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-428, ISBN: 978-975-17-3552-8.
• Ay, Ümran ve Top, Yılmaz (2019). “16. Yy.ın İlk Yarısındaki Divanlarda Yavuz Sultan Selîm’e Sunulmuş Şiirler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 40, 339-400.
• Aydemir, Yaşar (2002). “Türk Edebiyatında Kaside”, bilig, (24), 133-168.
• Aydemir, Yaşar (2004). “Methiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 29, 410-411. https://islamansiklopedisi.org.tr/methiye#3-turk-edebiyati (E.T.: 26.02.2025).
• Bayram, Yavuz (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ile Anlam Çerçeveleri, Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Bayram, Yavuz (2007). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Electronic Turkish Studies, 2(4), 209-219.
• Bayram, Yavuz (2021). “Klâsik Türk Şiiri”, Türk Edebiyatı Tarihi, (Ed: Öztürk Emiroğlu), İstanbul: İdeal Kültür Yay.
• Bayram, Yavuz ve Yeşilbağ, Semih (2020). “Bir Sultân Şâir: Yavuz Sultan Selim”, Trabzon'un Kültürel Yüzü-1 100 Biyografi Birinci Kitap (ss.583-595), (Ed: Muhsin Kalkışım, Yavuz Bayram vd.), İstanbul: Buhara Yayınları.
• Bilgin, Emrah ve Yıldırım, Ali (2017). “Devlet Yönetiminde Hizmetkâr Liderlik Özelliklerine Göre Yavuz Sultan Selim”, Kesit Akademi Dergisi, (10), 463-483.
• Bulukgiray, İsa (2019). Basîrî’nin Farsça Divanı’nın Türkçe Çevirisi, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Burmaoğlu, Hamit Bilen (1983). Lâmi‘î Çelebi Dîvânı (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Erzurum.
• Canım, Rıdvan (2021). “İşret-nâme”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/isret-name (E.T.: 14.01.2025).
• Ceylan, Ömür (2015). Kuşlar Dîvânı, İstanbul: Kapı Yay.
• Coşkun, Vildan S. (2013a). “Zaîfî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.44, 103-104. https://islamansiklopedisi.org.tr/zaifi (E.T.: 30.01.2025).
• Coşkun, Vildan S. (2013b). “Zâtî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 44, 150-151. https://islamansiklopedisi.org.tr/zati (E.T.: 25.01.2025).
• Çağbayır, Yaşar (2017). Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1992). “Basîrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.5, 105-106. https://islamansiklopedisi.org.tr/basiri (E.T.: 30.01.2025).
• Çeltik, Halil (2017). Ahmed-i Rıdvan Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-3535, ISBN: 978-975-17-3963-6.
• Dursun, Mesut (1990). Nihânî Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eflatun, Muvaffak (2015). “Meâlî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4(10), 91-124.
• Emecen, Feridun (2009). “Selim I”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.36, 407-414. https://islamansiklopedisi.org.tr/selim-i (E.T.: 12.02.2025).
• Erkal, Abdulkadir (2024). “Klasik Türk Şiirinde Masnû’ Kasideler ve Lâmi’î Çelebi’nin ‘Kaside-i Masnû’ası”, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 24/Ağustos, 65-81.
• Erünsal, İsmail E. (2008). “Revânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.35, 30-31. https://islamansiklopedisi.org.tr/revani (E.T.: 13.01.2025).
• Erünsal, İsmail E. (2010). “Tâcîzâde Câfer Çelebi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.39, 353-356. https://islamansiklopedisi.org.tr/tacizade-cafer-celebi (E.T.: 18.01.2025).
• Erünsal, İsmail E. (2018). Tâcî-zâde Cafer Çelebi Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-589. ISBN: 978-975-17-4052-6.
• İsen, Mustafa (2003). “Meâlî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.28, 201-202. https://islamansiklopedisi.org.tr/meali (E.T.: 29.01.2025).
• Kaplan, Yunus (2020). “Nihânî, Nacak Fâzıl”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nihani-nacak-fazil (E.T.: 23.01.2025).
• Karavelioğlu, Murat Ali (2010). “Şem‘î, Prizrenli”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 38, 505-506. https://islamansiklopedisi.org.tr/semi-prizrenli (E.T.: 27.01.2025).
• Karavelioğlu, Murat Ali (2014). Şem‘î Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 27, ISBN: 978-975-17-3728-1.
• Kazan Nas, Şevkiye (2018). Celilî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü-3602, ISBN: 978-975-17-4055-7.
• Keklik, Murat (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divan (Metin-Çeviri-Açıklama-Dizin), Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bişkek.
• Keklik, Murat (2021). “Klasik Türk Şiirinde Hızır”, Yılmaz Önay Armağan Kitabı, (Ed: Doç. Dr. Murat Öztürk ve Doç. Dr. İrfan Polat), İstanbul: Kitabevi Yay., 385-424.
• Köksal, M. Fatih (2019). “Yavuz Sultan Selîm’in Türkçe Şiirleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 40, 267-326.
• Kur’ân-ı Kerîm (İnfitâr Suresi 13. ayet) https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C4%B0nfit%C3%A2r-suresi/5842/13-16-ayet-tefsiri (E.T.: 16.01.2025).
• Kur’ân-ı Kerîm (Kasas Suresi 83 ayet) https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Kasas-suresi/3335/83-ayet-tefsiri (E.T.: 11.02.2025).
• Kur’ân-ı Kerîm (Tâhâ Suresi 132. ayet) https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/T%C3%A2h%C3%A2-suresi/2477/129-135-ayet-tefsiri (E.T.: 11.02.2025).
• Kurnaz, Cemal (1998). “Hilâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 18, 11-13. https://islamansiklopedisi.org.tr/hilal (E.T.: 14.01.2025).
• Kurt, Bahadır (2017). Remzî Dîvânı (İnceleme-Metin), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• Kurtoğlu, Orhan (2017). Zâtî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi – 552, ISBN: 978-975-17-3978-0.
• Kut, Günay (2003). “Lâmiî Çelebi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.27, 96-97. https://islamansiklopedisi.org.tr/lamii-celebi (E.T.: 17.01.2025).
• Mehmed, Çavuşoğlu ve Tanyeri, M. Ali (1989). Üsküplü İshâk Çelebi Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yay. No. 15.
• Mengi, Mine (2020). Mesîhî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri Dizisi-633. ISBN: 978-975-17-4614-6.
• Millî Kütüphane Veri Tabanı, https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/list (E.T.: 11.01.2025)
• Özgeriş, Mutlu Melis vd. (2022). “Servi Ağacının Türk Kültürü ve Peyzajında Kazandığı Anlamların Hayâlî’nin “Serv” Redifli Kasidesindeki Yansımaları”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 273-287.
• Pala, İskender (2020). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
• Savaş, Hamdi (2000). “İshak Çelebi, Kılıççızâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.22, 528-529. https://islamansiklopedisi.org.tr/ishak-celebi-kiliccizade (E.T.: 21.01.2025).
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2016). Osmanlı Şiir Kılavuzu 1. İstanbul: OSEDAM.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2017). Osmanlı Şiir Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2020). Osmanlı Şiir Kılavuzu 4. İstanbul: OSEDAM DBY Yay.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2022). Osmanlı Şiir Kılavuzu 6. İstanbul: OSEDAM DBY Yay.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2023). Osmanlı Şiir Kılavuzu 7. İstanbul: OSEDAM DBY Yay.
• Tanyıldız, Ahmet (2014). “Selîmî, Yavuz Sultân Selîm, Sultân Selîm-i Evvel, I. Selîm”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/selimi-yavuz-sultan-selim-sultan (E.T.: 10.01.2025).
• Tarlan, Ali Nihad (1946). Yavuz Sultan Selim Divanı. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.
• Topaloğlu, Bekir (1993). “Cennetin İsimleri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.7, 376-386, https://islamansiklopedisi.org.tr/cennet (E.T.: 15.01.2025).
• Ünver, İsmail (1986). “Ahmed-i Rıdvân”, Belleten, 50(196), 73-126.
• Ünver, İsmail (1989). “Ahmed Rıdvan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.2, 123-124. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-ridvan (E.T.: 15.01.2025).
• Yavuz, Kemâl (1998). “Nihânî’nin Sultan I. Selim Adına Yazdığı Muammalı Kasidesi ve Çözümü”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 28: 547-583.