ELAZİZ KADILARINDAN ABDULLAH HULÛSİ EFENDİ VE KIZI FEVZİYE ABDULLAH TANSEL

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 684 - 715, 23.12.2025

Ahmet Karataş

https://doi.org/10.58659/estad.1821016

Öz

Pazarcıklı (Bulgaristan) Abdullah Hulûsi Efendi Osmanlı’nın son devir kadılarındandır. Meşihat Arşivi’ndeki vesîkalardan işinin ehli biri olduğu, memleketin en çalkantılı yıllarında irâdesi dışında gönderildiği vilâyetlerde kadılığın yanında vâli vekilliğini de üstlendiği, mahallî idâreciler ve halk tarafından takdir gördüğü anlaşılmaktadır. Fakat, onun adını bugünlere taşıyan asıl husus Türk kültür ve edebiyatının XX. asırdaki mühim simâlarından Fevziye Abdullah Tansel’in babası olmasıdır. Tansel, Ord. Prof. Dr. Mehmed Fuad Köprülü gibi müşkilpesend bir ilim adamının kızı gibi sevdiği, değer verdiği, yetiştirip yönlendirdiği talebesi olması bakımından ayrıca ehemmiyeti hâizdir. Yazdığı pek çok ilmî edebî makale, kitap ve şiire rağmen edebiyat dünyası tarafından yeterince ele alınmayan Fevziye Abdullah Tansel bu makale vâsıtasıyla yeniden hatırlanmaya çalışılmış, çalışma hayatı ve disiplini yanında bilhassa edebî tarafı üzerinde durulmuştur. Abdullah Hulûsi Efendi ve eşi Sâre Hanım’ın Elazığ’da vefât edip oraya gömülmeleri o sıralar küçük bir çocuk olan Fevziye Abdullah Hanım’ın üzerinde büyük bir tesir bırakmıştır. Buna binâen hayatı boyunca Elazığ’ı unutmamış, orası için şiir yazmış; âhir ömründe bir sempozyum vesilesiyle oraya gidip anne ve babasının mezarlarının izini aramıştır. Fevziye Abdullah Hanım’ın Elazığ’da geçirdiği çocukluk yılları, talebeliği, üstlendiği vazifeler, öğretmenliği, öğrencileriyle münâsebeti, Türk İslâm edebiyatı literatürüne sağladığı katkılar, sosyal yönüne işâret eden Ülkü Mecmuası imtiyaz sahipliği ve çeşitli kurumlardaki üyelikleri bu çalışmanın muhtevâsını oluşturan konu başlıkları arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Hulûsi , Fevziye Abdullah Tansel , Maʻmûretü’l-azîz/Elaziz , şiir , Türk İslâm Edebiyatı.

Abdullah Hulûsi Efendi, one of the Judges of Elaziz, and his daughter Fevziye Abdullah Tansel

Öz

Abdullah Hulûsi Efendi, from Pazarcık (Bulgaria), was one of the judges who lived in the last period of the Ottoman Empire. One of the things that made him important was that he fulfilled his duties properly in the cities to which he was sent against his will during the most difficult years of the country. Another important aspect was that he was loved by the local administrators and the people. However, the main factor that carries the name of Abdullah Hulûsi Efendi to the present day is that he is the father of Fevziye Abdullah Tansel, one of the important figures of Turkish culture and literature in the 20th century. Tansel is also the student loved, valued and trained by a picky scientist like Fuad Köprülü; in this respect, she is a figure worthy of study. Fevziye Abdullah Tansel, who has not been sufficiently addressed by the literary world despite the many scientific and literary articles, books and poems she has written, has been tried to be remembered again through this article, and her literary side has been particularly emphasized, as well as her working life and discipline. The deaths of Abdullah Hulûsi and his wife Sare in Elazığ and their burial there had a profound impact on Tansel, who was a young child at the time. For this reason, she never forgot Elazığ throughout her life, wrote poem about it, and in the last years of her life, she went there on the occasion of a symposium and searched for the graves of her parents. The content of this article includes Tansel’s childhood years in Elazığ, her student life, the duties she undertook, her teaching, her relations with her students, her contributions to the field of Turkish Islamic literature, her management of Ülkü Magazine and her memberships in various institutions.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Hulûsi , Fevziye Abdullah Tansel , Maʻmûretü’l-azîz/Elaziz , poem , Turkish Islamic Literature

Kaynakça

• “Fevziye Abdullah Tansel TYB Ankara Şubesinde Anıldı”, https://www.tyb.org.tr/fevziye-abdullah-tansel-tyb-ankara-subesinde-anildi-59495h.htm [E.T.: 18.08.2025].
• “İstanbul Nezlesi Sıhhiye Müdîriyeti’nin Beyânnâmesi” (28 Kânûn-ı Evvel 1335), Anadolu’da Yenigün, 2.
• “Şehitler Mezarlığında Hayvanların Otlatılması Umumi Teessür Âmilidir” (7 Mayıs 1953), Uluova Gazetesi, 1.
• AKÜN, Ömer Faruk (1967). “Abdülhak Hâmid’in Basılı Eserleri Hakkında Yeni Bilgiler”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XV, 107-159.
• AKÜN, Ömer Faruk (1972). Nâmık Kemal’in Mektubları, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası. ATATÜRK, Kemal (1969). Nutuk: Vesikalar, İstanbul: MiIIIî Eğitim Basımevi.
• BİNARK, İsmet (1988). “Memleketimizin Acı Kaybı: Fevziye Abdullah Tansel”, Türk Kültürü Aylık Dergisi, sy. 305, s. 610-612.
• BİNARK, İsmet- SEFERCİOĞLU, Nejat (1975). Fevziye Abdullah Tansel Bibliyografyası, Ankara: Güven Matbaası.
• BOA, 110-9-1-11/Atatürk Koleksiyonu (1905-1980), nr. 21/0/96.
• BOA, DH.KMS., nr. 51-1/3.
• CBA, 30-18-1-2/ Kararlar Daire Başkanlığı, nr. 155-6-15.
• CBA, 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi, nr. 383-1618-4.
• Çiftçigüzeli, Mehmet Cemal, “Fevziye Abdullah Hanımefendi”, https://kocaeliaydinlarocagi.org.tr/fevziye-abdullah-hanimefendi/ [E.T.: 05.10.2025].
• ERDAL, Kelime (2006). Benim Küçük Dostlarım, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XIX/1, s. 118.
• ERİNÇ, Fevziye A. (1935). “Gönülden Kopan Sesler”, Duyuşlar, Konya: Ekekon Basımevi.
• F.A. (1937), “Hayat Bir Aldanıştır”. Ülkü Mecmuası, sy. 49, s. 10.
• Fevziye Abdullah (Birinci Teşrin 1937), “Devir Nazariyesi”, Ülkü Mecmuası, sy. 56, s. 159.
• Fevziye Aptullah (Kânûn-ı Evvel 1931). “Günün Son Işıkları”, Yeni Muhit: Resimli Aylık Aile Mecmuası, sy. 38, s. 3.
• Fevziye Aptullah (Temmuz 1931). “Bir Ölünün Hatırlanışı”, Yeni Muhit: Resimli Aylık Aile Mecmuası, sy. 33, s. 50.
• Fevziye Aptullah (Teşrîn-i Evvel 1931). “Seneler”, Yeni Muhit: Resimli Aylık Aile Mecmuası, sy. 36, s. 20.
• Feyziye Abdullah (İkincikânun 1937). “Düşünceler”, Ülkü Mecmuası, sy. 47, s. 392.
• Feyziye Aptülhak (Mart 1931). “Gönlümün Sesi”, Yeni Muhit: Resimli Aylık Aile Mecmuası, nr. 29, s. 12. İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi, Abdullah Hulûsi Efendi’nin Sicil Dosyası, nr. 0693-01 (Sicil Defteri III/157).
• KARACA, Nesrin T. (1990). “Ölümünün II. Yıldönümünde Fevziye Abdullah Tansel (23.02.1912-04.08.1988)”, Türk Edebiyatı, sy. 204, s. 44-46.
• KARATAŞ, Ahmet (2022). Şark İstiklâl Mahkemesi’nde Bir Müftü: Harputlu Kemâleddin Efendi ve El Konulan Âile Mektupları, Ankara: Desen Basım Yayın.
• KOÇAK, Mehmet Faruk (2018). “1919 Meclis-i Mebusan Seçimlerinin ‘Kurucu Meclis Oluşturucu’ Niteliği”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXII/2, s. 185-213.
• KÖPRÜLÜ, Orhan F. (Eylül 1988). “Fevziye Abdullah Tansel İçin”, Türk Dili, sy. 441, s. 123-125.
• NAZİKİOĞLU, Alpay (2004). Eylülde Gel: Anılar, İstanbul: Doğan Kitap.
• NECATİGİL, Behçet (1975). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, İstanbul: Varlık Yayınları.
• OLPAK KOÇ, Canan (2023). “Fevziye Abdullah Tansel (İlk Edebiyat Eleştirmenimiz”, 100 Kadın Kaleminden 100 Öncü Kadın [ed. Hatice Bahtiyar-Esra Alkan], İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, s. 225-231.
• PEKİN, Nermin Suner (Eylül 1988). “Fevziye Abdullah Tansel”, Türk Edebiyatı, sy. 179, s. 21.
• SARI, Tunahan (2017). Fevziye Abdullah Tansel’in Hayatı ve Eserleri, yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• SERT, Tuğba (2004). Fevziye Abdullah Tansel’in Hayatı ve Eserleri, lisans tezi, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Türk İslam Edebiyatı Anabilim Dalı.
• SUBAŞI, Muhsin İlyas (Kasım 1988). “Fevziye Abdullah Tansel”, Türk Edebiyatı, sy. 181, s. 48-51.
• SÜSLÜ BERKTAŞ, Zeynep - YILMAZ YILDIRIM, Asiye (2011). Ay Dolanır Günler Geçer: Fevziye Abdullah Tansel’in Günlükleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TANSAL, Fevziye A. (Ocak 1943). “Bibliyografya: Namık Kemal Hakkında”, TTK Belleten, VII/25, 203-212.
• TANSAL, Fevziye Abdullah (1949). “Beliğ”, İslâm Ansiklopedisi (MEB), II, 489-491.
• TANSAL, Fevziye Abdullah (Kasım 1943), “Muallim Naci ve Tercüme”, Tercüme Dergisi, IV/22, 238-245.
• TANSEL, Fevziye Abdullah (1949). Hususî Mektuplarına Göre Namık Kemal ve Abdülhak Hâmid, Ankara: Güneş Matbaası.
• TANSEL, Fevziye Abdullah (1967). Namık Kemal'in Husûsî Mektupları I: İstanbul, Avrupa ve Magosa Mektupları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• TANSEL, Fevziye Abdullah (Nisan 1987). “Memleketimizde Gençler İçin Kurulan İlk Dernekler, Gazete ve Dergiler (1913-1920)”, Türk tarih Kurumu Belleten, LI/19, 281-304.
• TANSEL, Fevziye Abdullah (Temmuz 1975). “Fuad Köprülü’nün Armağan Ettiği ve Kendisine Armağan Edilen Eserler”, Kubbealtı Akademi Mecmûası, sy. 3, s. 39-50.
• TEVETOĞLU, Fethi (14 Ağustos 1988). “Bir Veli Göçdü”, Tercüman Gazetesi, s. 8.
• TEVETOĞLU, Fethi (Eylül 1988). “Fevziye Abdullah Tansel”, Türk Dili: Aylık Dil Dergisi, sy. 441, s. 117-122.
• UÇMAN, Abdullah (2010). “Tansel, Fevziye Abdullah”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIX, 576.
• YAKIT, İsmail (2016). Hatıralarıyla İz Bırakanlar, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• ZORLUTUNA, Halide Nusret (2012). Benim Küçük Dostlarım, İstanbul: Timaş Yayınları.