HACI BEKTAŞ VELAYETNAMELERİNE BİLİNMEYEN BİR HALKA: HAMDÎ’NİN MANZUM VELÂYETNÂMESİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 828 - 847, 23.12.2025

Süleyman Solmaz

https://doi.org/10.58659/estad.1822953

Öz

Aslen Nevşehirli olan ve XIX. yüzyıl tekke şairleri arasında yer alan Hamdi, 1231 (Hicrî) yılında doğmuştur. Kâdirî şeyhlerinden Kuddusî Baba’ya bağlıdır. Şair hakkında edebiyat tarihlerinde fazla bilgi yoktur. Bu çalışma kapsamında ele aldığımız Velayetname-i Hacı Bektaş Veli adlı manzum eser Millî Kütüphane’de 06 Mil Yz A 3315/1 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Müellif hattı olabileceği düşünülen nüshanın sonunda, Hamdi evlatlarının doğum tarihlerini bizzat kaydetmiştir. Mesnevî nazım şeklinde kaleme alınan eser tevhid ile başlar; Hacı Bektaş Veli’nin doğumundan vefatına uzanan hayatı, mücadelesi ve kerametleri bölümler hâlinde aktarılır. Ardından müellifin Hacı Bektaş’ı rüyasında görmesi ve ondan istimdâd dilemesi; halifelerin durumları, bazı nutuk ve nefesler ile “Bektaşiler” redifli, zümrenin hasletlerini anlatan bir şiir yer alır. Metin, Hacı Bektaş Veli’nin rûhâniyetine “el-aman” redifli bir arz-ı hâl ile son bulur. Velayetname, mensur velayetnamelerden birinin nazma geçirilmiş bir hâlidir. Toplam 6528 beyitten oluşan eser, 95 bölümden müteşekkildir. Velayetname oldukça sade bir dille kaleme alınmıştır. Eserin dikkat çeken özelliklerinden biri İç Anadolu ağızlarının özelliklerini göstermesidir. Bu da Hacı Bektaş Veli’nin ve müellif Hamdi’nin yaşadığı bölge olması açısından ayrı bir önemi haizdir. Mensur Velayetname nüshalarından ve diğer manzum Velayetnamelerden farklı olarak müellifin gerek Hacı Bektaş Veli gerekse Bektaşiler hakkında yazdığı şiirler bakımından orijinallik arz etmektedir. Söz konusu Velayetname, ilk kez bu çalışmayla bilim dünyasına tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hamdî , Hacı Bektaş Velî , Velâyetnâme , Tasavvuf , Tekke Edebiyatı , Dîvan Edebiyatı.

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

AN UNKNOWN LINK TO HACI BEKTAŞ'S VELAYETNAMES: HAMDI'S VERSE VELAYETNAME

Öz

Hamdî, a nineteenth-century Sufi (tekke) poet originally from Nevşehir, was born in 1231 (AH) and is known to have been affiliated with the Qādirī sheikh Kuddusî Baba. Absent from standard literary histories, the poet is briefly mentioned only in Mehmed Nâil Tuman’s Tuhfe-i Nâilî. In his Münâcât ve Arz-ı Hâcât – A Verse Commentary on the Asmāʾ al-Ḥusnā, Hamdî states that he authored five or six volumes, some of which he gave to a friend while others were lost; two of these previously lost works have since been recovered and studied. Based on Pendiyye-i Hamdiyye – Dîvân-ı Hamdî, his date of birth and Nevşehir origin have been determined.
In this study, we prepare for publication Hamdî’s Velâyetnâme-i Hacı Bektaş Velî. The manuscript is likely authorial (müellif hattı); at its end the poet records the birth dates of his own children. Composed in the mesnevî style and opening with a monotheistic prelude (tevhid), the work narrates the life, struggles, and miracles of Hacı Bektaş Velî from birth to death in discrete sections. It further recounts the author’s visionary encounter with Hacı Bektaş and his plea for intercession, provides notes on the khalīfas, includes several nutuk and nefes poems, and features a poem with the refrain “Bektaşiler” describing the virtues of the Bektashi order. The text concludes with a petition (arz-ı hâl) to the saint’s spirituality marked by the refrain “el-aman.”
Orthographically, the author exhibits little concern for standardization: Arabic-origin words are often spelled phonetically (e.g., baʿzı/bağzı); regional vocabulary is freely employed (e.g., sokranmak, pıçaklan); diacritical dots are inconsistently applied; and dual spellings are common (e.g., Tuz/duz; dağ/tağ; pıçak/bıçak). This Velâyetnâme is here introduced to scholarship for the first time.

Anahtar Kelimeler

Hamdî , Hacı Bektaş Velî , Velâyetnâme , Sufism , Tekke Literature , Ottoman Divan Poetry.

Kaynakça

• Akbayar, Nuri, S. Ali Kahraman (hzl.) (1996). Sicill-i Osmânî. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Türkiye Ekonomi ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay.
• Akkuş, Mehmet, A. Yılmaz (hzl.) (2011). Sefine-i Evliyâ I-V. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Bizim Büro Basımevi.
• Bülbül, Tuncay (2011) Biyografik Kaynaklara Göre Osmanlı Yönetim ve Aydınlanmasında Nevşehir, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, 1. Baskı Nisan, 2012 / Ankara
• Doğan, Ahmet (hzl.) (2002). Kuddûsî Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Duran, Hamiye ve Gümüşoğlu, Dursun (2010). Hünkâr Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları Araştırma Dizisi.
• Durkaya, Hayriye (2017) Hamdi’nin Divân-ı Hamdi/Pendiyye-i Hamdiyye’sinde Yer Alan İkitür/Tarz Örneği: Tövbe-Name, İcazet-Name, Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences Sayı / Number 58, Haziran / June 2017, 239-249
• Erbay, Nazire. "Dîvân-ı Hamdi / Pendiyye-i Hamdiyye (Hamdi)".Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-Hamdi-pendiyye-i-Hamdiyye-Hamdi.
• Erbay, Nazire (2015) Dîvân-ı Hamdi/Pendiyye-i Hamdiyye İnceleme-Metin, Erzurum, Fenomen Yayıncılık.
• Hamdi Efendi (1295). Manzûm Münâcât ve Arz-ı Hâcât-Manzûm Esmâ-i Hüsnâ Şerhi. Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. 06 Mil Yz A 2559.
• Köksal, M. Fatih (2018a). Uzun Firdevsî Manzum Vilâyet-nâme, Vilâyet-nâme-i Hâcî Bektaş Veli-i Horasanî (Tenkitli Metin). Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları.
• Kurtoğlu, Orhan (2015). Yozgatlı Nihânî Velâyet-nâme-i Hâcı Bektaş-ı Veli. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları Araştırma Dizisi.
• Kurnaz, Cemal, M. Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Özgül, Kayahan (hzl.) (2000). Son Asır Türk Şairleri I-IV (Kemâlu’ş-Şuârâ). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Tenik, Ali (2011). Ahmed Kuddûsi. Kahramanmaraş: Ukde Yay.
• Uludağ, Süleyman, M. Asım Köksal (2002). “Kuddûsî Ahmed Efendi”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 315-316.
• Yılmaz, Oğuz (2014), Hamdi Efendi (d. 1232/1816 - ö. ?/?) https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/Hamdi-efendi