COLLOQUIAL STYLE AND CONTENT IN NÂBÎ’S GHAZALS

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 769 - 802, 23.12.2025

İsrafil Babacan

https://doi.org/10.58659/estad.1823169

Öz

Nâbî is known in our literary tradition as a poet of wisdom, morality, and counsel. His ghazals are to a great extent didactic in character. In addition, there are also some that are, in places, under the influence of a locally inflected vernacular style and of the so-called Indian style. He successfully makes use of the admonitory quality of the didactic style and the recourse to spoken language that characterizes the vernacular style. Consequently, he assigns a special place to colloquial style and content in his ghazals. However, this colloquiality does not mean vulgarity or mere ordinariness. The basic elements that produce the colloquial style in his ghazals are his use of spoken language, slang expressions and idioms, unconventional similes, reduplications, and repetitions. The factors that give rise to colloquial content are his inclusion, in his ghazals, of social customs and beliefs, concrete elements of life, and at times obscene descriptions. What makes these features colloquial in Nâbî’s ghazals is their being situated within the traditional structure of Divan poetry. Such features, for instance, would not by themselves be regarded as colloquial in the case of a folk poet or a modern poet. We have limited our study to Nâbî’s ghazals, which constitute a large corpus. His poems in other verse forms and his narrative poems in rhymed couplets have been left outside the scope of our analysis, since they were produced under conditions of their own. Moreover, the fact that the ghazal is the verse form that best reflects an individual style has also influenced this choice. In this article, we treat questions of style and content separately and provide numerous examples for each feature we identify. Our aim is not only to identify colloquial style and content in Nâbî’s ghazals, but also, as far as possible, to determine the reasons why colloquial qualities are present in his poetry. Based on the results we have obtained, we can say that Nâbî successfully reflects real life and colloquial style within an artistic conception that adheres closely to the tradition from which it springs, namely Divan poetry, and to the rules of rhetoric

Anahtar Kelimeler

Eighteenth Century , Didactic Style , Colloquial Style , Nâbî , Ghazal , Slang

NÂBÎ’NİN GAZELLERİNDE ÂMİYÂNE ÜSLUP VE İÇERİK

Öz

Nâbî, edebiyatımızda, hikmet, ahlak ve öğüt şairi olarak bilinir. Gazelleri büyük oranda hikemîdir. Bunun yanında yer yer Mahallî üslup ve Sebk-i Hindî’nin tesirinde olanlar da vardır. O, hikemî üslubun öğüt verme ve Mahallî üslubun konuşma dilinden istifade etme özelliklerini başarıyla kullanmıştır. Dolayısıyla âmiyâne üslup ve içeriğe, gazellerinde özel bir yer ayırmıştır. Ancak bu âmiyânelik, bayağı ve sıradan demek değildir. Onun gazellerindeki âmiyâne üslubu sağlayan temel unsurlar, konuşma dilini, argo tabir ve deyimleri, alışılmamış benzetmeleri, ikilemeleri ve tekrarları kullanmasıdır. Âmiyâne içeriği sağlayan etkenler ise, toplumsal gelenek ve inançlara, somut hayat unsurlarına, kimi zaman da müstehcen tasvirlere gazellerinde yer vermesidir. Nâbî’nin gazellerinde bunları âmiyâne kılan şey, Divan şiirinin geleneksel yapısı içinde yer almalarıdır. Adı geçen özellikler, örneğin, bir halk şairi ya da modern dönem şairi için tek başına âmiyâne sayılmaz. Çalışmamızı, Nâbî’nin büyük yekûn tutan gazelleriyle sınırlandırdık. Onun mesnevîleri ve diğer nazım şekillerindeki şiirleri kendine has şartlar içinde oluştuğundan, incelememizin dışında kaldı. Ayrıca gazelin, şahsî üslubu en iyi yansıtan nazım şekli olması da, bu tercihimizde etkilidir. Makalede, üslup ve içerik konusunu ayrı ayrı ele aldık. Bulduğumuz her bir özelliğe, bol sayıda örnek verdik. Bu makaledeki amacımız, Nâbî’nin gazellerinde âmiyâne üslup ve içeriği yalnızca tespit etmek değil, âmiyâneliğe dair niteliklerin onun şiirinde yer alma nedenlerini de mümkün olduğunca belirlemektir. Nitekim ulaştığımız sonuçlara dayanarak, Nâbî’nin, Divan şiiri gibi geleneğe ve belagat kurallarına sıkı sıkıya bağlı bir sanat anlayışıyla, gerçek hayatı ve âmiyâne üslubu başarıyla yansıttığını söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

18. Yüzyıl , Hikemî Üslup , Âmiyâne Üslup , Nâbî , Gazel , Argo

Kaynakça

• AFÎFÎ, Rahîm (1376/1999). Ferhengnâme-i Şi‘rî I. Cilt, Tahran: İntişârât-ı Surûş.
• AKSAN, Doğan (2003). Türkçenin Gücü, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AKSAN, Doğan (2006). Anadilimizin Söz Dizininde, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AKSOY, Ömer Asım (1981). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I. Cilt, Ankara: TDK Yayınları.
• AKTUNÇ, Hulki (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• AKYALÇIN, Necmi (2023). Türkçe İkilemeler Sözlüğü, İstanbul: Alfa Yayınları.
• BABACAN, İsrafil (2012). Klâsik Türk Şiiri’nin Sonbaharı-Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu), Ankara: Akçağ Yayınları.
• BİLKAN, Ali Fuat (2002). “XVII. Yüzyılda Gelişen Hikemî Tarz ve Nâbî’nin Hayrî-Nâmesi, Türkler Ansiklopedisi, C. 11, ss. 1424-1434.
• BİLKAN, Ali Fuat (2012). “Nâbî’nin Klâsik Şiire Getirdiği Yenilik”, Şâir Nâbî, (Ed: Ali Fuat Bilkan), Ankara: KTB Yayınları.
• BİNGÖLÇE, Filiz (2011). (Tanıklarıyla) Osmanlı Argosu Sözlüğü, Ankara: Alt Üst Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1980). Türk Argosu-İnceleme ve Sözlük, Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİZDAROĞLU, Hikmet (1976). Tümce Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• ENVERÎ, Hasan (1382/2003). Ferheng-i Bozorg-ı Suhan C. IV, Tahran: İntişârât-ı Suhan.
• GİBB, E.J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi III. Cilt, (Çev: Ali Çavuşoğlu), Ankara: Akçağ Yayınları.
• HENGİRMEN, Mehmet (2007). Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınları.
• KAPLAN, Mahmut (2012). Hikmet Şairi Yûsuf Nâbî, Ankara: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• KARAHAN, Abdülkadir (2012). “Nâbî’nin Sanatı ve Şahsiyeti”, Şâir Nâbî, (Ed: Ali Fuat Bilkan), Ankara: KTB Yayınları.
• MACİT, Muhsin (1996). Divân Şiirinde Âhenk Unsurları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MEHMED TÂHİR (1333/1917). Osmanlı Müellifleri V. Cilt, İstanbul: Mehmed Bey Matbaası.
• MENGİ, Mine (1991). Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, Ankara: AKM Yayınları.
• MENGİ, Mine (2016). “Nâbî Alışılmamışı Şiirinde Kullanan Şairdir”, Ölümünün 300. Yılında Nâbî’ye Armağan, (Ed: Çetin Derdiyok-H. Dilek Batislam), Ankara: TDK Yayınları.
• MUALLİM NÂCİ (1995). Osmanlı Şairleri, (Haz: Cemâl Kurnaz), İstanbul: MEB Yayınları.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (2004). Türkçenin Argo Sözlüğü, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• SÖZER, Vural (2013). Şekerlemeler, Türkçeye Tat Katan İkilemeler, İstanbul: Ofset Yapımevi.
• ŞEMSEDDÎN SÂMÎ (1316/1899). Kâmûsu’l-A‘lâm IV. Cilt, İstanbul: Mihrân Matbaası.
• TANYERİ, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YİĞİT, Ahmet Selman (2018). Nâbî Divanı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• YORULMAZ, Hüseyin (1996). Divan Edebiyatında Nâbî Ekolü -Eski Şiirde Hikemiyat-, İstanbul: Kitabevi Yayınları.