16. YÜZYIL ŞAİRLERİNDEN FAKÎRÎ VE ŞİİRLERİ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 787 - 844, 27.08.2019

Büşra Çelik

Öz

Osmanlı şairlerinin
en büyük övünçlerinden biri hiç kuşkusuz “sâhib-dîvân” olmaktı. Çoğu Osmanlı
şairi henüz hayatta iken şiirlerini divan hâline getirir ve mültefit olmak
üzere divanını dönemin padişahına sunardı. Bazılarının şiirleri, öldükten sonra
başkaları tarafından toplanıp divan hâline getirilirdi. Bazı şairlerin ise
-özellikle rintmeşrep olanların- “sâhib-dîvân” olma gibi tutkuları yoktu. 16.
yüzyıl şairlerinden Kalkandelenli Fakîrî böyle bir şairdi.

Hayatının büyük bir
kısmını İstanbul’da geçirmiş olan Fakîrî’nin asıl adı ve ailesi hakkında herhangi bir bilgi
bulunmamaktadır. Tezkire yazarları tarafından ittifakla alçak gönüllülüğü, mal
ve mansıba önem vermeyen müstağni yapısı ile öne çıkarılan Fakîrî, orta sınıf
bir şair olarak görünse de seçtiği konu ve türlerle kültür tarihimiz açısından
özgün bir şair olarak değerlendirilmektedir.

Fakîrî’nin Risâle-i Ta῾rîfât, Letâ’if
ve İstanbul Şehrengizi adlı üç eseri
ve yüzden fazla şiiri günümüze ulaşan eserlerindendir. 200’e yakın şiir
mecmuasının taranması sonucunda şairin Pervane Bey’in Mecmû῾a-i Nezâ῾ir’i ve Edirneli
Nazmî’nin Mecma῾u'n-Nezâ’ir’inde yer alan 65 gazeli ve bir matlası hariç; bir murabbası, 46 gazeli,
8 matlası ve üç müfredi tespit edilmiştir.

Yazıda, şairin eserleri temel alınarak hayatına dair sunulan deliller Fakîrî’nin hakkında
yazılanları güncelleyecek niteliktedir. Fakîrî’nin hayatı, eserleri ve edebî şahsiyeti ile ilgili değerlendirilmeler
verildikten sonra “hurûf-ı hecâ” sırasına göre dizilen şiirleri çalışmanın
sonunda sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fakîrî, Risâle-i Ta῾rîfât, Osmanlı Şiiri, Nazire Mecmuaları

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (2017). Riyazi Muhammed Efendi Riyâzü’ş-Şuara, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap). [Erişim tarihi: 16.06.2019]
• AKBAYAR, Nuri (1996). Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmanî, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• AKDAĞ, Ülkü (2011). Milli Kütüphane’deki 06 Hk 436 Numaralı Şiir Mecmuası, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• ALDEMİR, Duygu (2014). Milli Kütüphane No. 1996’ da Kayıtlı Mecmû῾atü’l-Letâyif (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• ALTUN, Kudret (1997). Tezkire-i Mucib (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Sözlük), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• AMBROS, Edith Gülçin (1990). "The Leṭā’if of Faqiri, Ottoman poet of the 16th century." Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes S. 80, ss. 59-78.
• AMBROS, Edith Gülçin (1991). "An Ottoman laṭīfe of the 16th century" Osmanlı Araştırmaları Dergisi = Journal of Ottoman Studies, S. 11: ss. 25-34.
• AMBROS, Edith Gülçin (1992). "Six lampoons out of Faqīrī's Risāle-i ta'rīfāt." Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes S. 82: ss. 27-36.
• AMBROS, Edith Gülçin (1998). “The Image in the 16th Century of Represantatives of Science and Technology: Cameos By the Ottoman Poet Fakîrî”, Essays on Ottoman Civilization in =Archív Orientalní, Supplementa VIII, (Proceeding of the XIIth Congress of the CIEPO, Praha 1996), Praha 1998.
• AMBROS, Edith Gülçin (2015). Life, Love and Laughter: In Search of The Ottomans’ Lost Poetic Language, İstanbul: The Isis Press.
• AMBROS, Edith Gülçin vd. (1998). "Von dichtern, elefanten und oliven." Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes S. 88: ss. 51-64.
• ARSLAN, Mehmet (2012). Sâkî-nâmeler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• AYAN, Hüseyin (2014). Nesîmî: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CANIM, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-Şu῾arâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ÇELİK, Büşra (2015). Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan No: 1969'da Kayıtlı Mecmū'a-ı Eş'ār (vr. 1-168) (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• ÇELİK, Büşra ve KILIÇ, Muzaffer (2018). Derzi-zâde ʻUlvî Dîvân, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• DANKOFF, Robert vd. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• DOKUMACI, Neslihan (2017). Hüdâyî Efendi 1313 Numaralı Mecmû῾a-ı Eş῾âr (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa: Harran Üniversitesi.
• EROL, Muhlis (2019). Mecmû‘a-i Eş‘âr (06 Mil Yz A 4228/2): İnceleme, Metin Ve Mestap’a Göre Tasnif, Yüksek Lisans Tezi, Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• EVECEN, Doğan (2011). 17. Yüzyıldan Üç Mecmua-ı Eş῾âr, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi.
• GIYNAŞ, Kamil Ali (2014). Pervâne Bey Mecmuası, Eskişehir: Akademik Kitaplar Yayınları.
• GÖK, Taner (2016). “Fakîrî’nin İstanbul Şehrengizi” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 21, ss. 233-282.
• GÜNEŞ, Hasan Ali (2015). Mecmûa-i Eş’âr (Houghton Ktp. Ms Turk 59) İnceleme-Karşılaştırmalı Metin, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• İNALCIK, Halil (2014). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KALYON, Abuzer (2011). Peşteli Hisâlî Metâli’ü’n – Nezâ’ir (II. Cilt) İnceleme - Metin. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• KAYA, Bilge (2003). Hisâlî: Hayatı-Eserleri ve Metâliü'Nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme-Metin), Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• KILIÇ, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1963). Saz Şiiri Antolojisi, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• KÖKSAL, M. Fatih (2017). Edirneli Nazmî: Mecma‘u’n-Nezâ’ir, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap). [Erişim tarihi: 16.06.2019]
• KÖPRÜLÜ-ZÂDE, Mehmet Fuad (1926). “Onuncu Asır Hayatına Ait Vesikalar”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 2, ss. 22-23.
• LEVEND, Agah Sırrı (1958). Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul, İstanbul: İstanbul Fetih Derneği, İstanbul Enstitüsü Yay.
• REDHOUSE, Sir James W. (2006). A Turkish And English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SOHRWEIDE, Hanna (1981). Türkische Handschriften, Wiesbaden, Band XIII, 5, nr. 283.
• SUNGURHAN, Aysun (2017a). Kınalı-zâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu῾arâ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap). [Erişim tarihi: 16.06.2019]
• SUNGURHAN, Aysun (2017b). Mustafa (Carullahzâde) Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-Şu῾arâ) Mustafa (Carullahzâde), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap). [Erişim tarihi: 16.06.2019]
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Necatî Beg Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (Tarihsiz). Osmanlı Tarihi II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, Kâşif (1977). Şehrengîz-i Fakîrî – Risâle-i Ta’rîfât. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• YILMAZ, Kâşif (1993). “Fakîrî’nin Kanûnî’ye Sunduğu Risâle-i Ta῾rifât Adlı Eserinin Kültür ve Medeniyet Tarihimiz Açısından Önemi”, Yedi İklim, S: 42: ss. 44-46.
• YILMAZ, Kaşif (1995). “Fakîrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: 12, ss. 131-132.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdayi Efendi Bölümü, No. 1313, vr. 52.
• _______. Mecmû῾a, Harvard Üniversitesi, Houghton Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, No. 59, vr. 93.
• _______. Mecmû῾a, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Hazine Bölümü, No. H. 1067, vr. 146.
• _______. Mecmû῾a, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan Bölümü, No. R. 1969, vr. 164.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr ve Fevâ'id, Ankara Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Bölümü, No. 06 Hk 436, vr. 72.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr ve Fevâ'id, Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Bölümü, No. 34 Sü-Tarlan 68, vr. 56.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr, Ankara Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Bölümü, No. 06 Hk 110, vr. 168.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr, Ankara Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü, No. 06 Mil Yz A 4228/2, vr. 74.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr, Ankara Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü, No. 06 Mil Yz A 2552, vr. 82.
• _______. Mecmû'a-i Eş'âr, Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, No. 387, vr. 55.
• _______. Mecmû'atü'l-Letâ'if ve Sandukatü'l-Ma'ârif, Ankara Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü, No. 06 Mil Yz A 1996, vr. 59.
• _______. Şiir Mecmuası, İBB Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler Bölümü, No. Bl_Yz_K_1565, vr. 127.
• _______. Mecmû῾atür'r-Resâ’il, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, No. 4097, vr. 58v.
• _______ (1979). “Fakîrî” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 33, s. 15.