KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE MAVİ GÖZ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 845 - 868, 27.08.2019

Reyhan Çorak

Öz

Sevgili ve onun şahsiyetini
aksettiren güzellik unsurları klasik Türk şiirinin temel yapısını teşkil
etmektedir. Âşığı cezbedici özelliklere sahip bu unsurların en muteber
olanlarından biri de gözdür. Gelenek içerisinde rengi, şekli ve fiiliyatı,
değişik benzetmelerle beraber kullanılmıştır. Göz, renk itibariyle yaygın
olarak siyahtır ve siyahın somut-soyut bütün çağrışımları şiire konu
edilmiştir. Bunun dışında elâ kelimesi de göz rengini niteleyen sıfatlar
arasındadır. Genel olarak bakıldığında mavi renk hiç kullanılmıyormuş gibi
görünse de özellikle gazellerde, göz için bu rengin tercih edildiği beyitler
bulunmaktadır. Bu makalede şiirde kullanılan ve tespit edilebilen bütün mavi
göz beyitleri bir araya getirildi. Benzetme yönü dikkate alınarak tasnif edildi
ve îzaha çalışıldı. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Gazel, Göz, Mavi Göz

Kaynakça

• ARSLAN, Mehmet (2004). Antepli Ayni Divanı, İstanbul: Kitabevi.
• ARSLAN, Mustafa (2012). “Şeyh Gâlib İle Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Gazelleri Arasında Nazire İlişkisi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 7/1, p. 251-282.
• AYDEMİR, Yaşar (2000). Behiştî Dîvânı, Ankara: MEB Yayınları.
• AYPAY, İrfan (1998). Lale Devri Şairi İzzet Ali Paşa, Hayatı-Eserleri-Edebi Kişiliği, Divan-Tenkitli Metin, Nigâr-nâme-Tenkitli Metin, İstanbul.
• AYVERDİ, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BEKTAŞ, Ekrem https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 (E.T.: 07.15. 2019).
• BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı, İstanbul: MEB Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet; TANYERİ, M. Ali (1987). Zatî Divanı Edisyon Kritik ve Transkripsiyon, Gazeller Kısmı, III, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (2001). Necati Bey Divanı’nın Tahlili, İstanbul: Kitabevi.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1998). “Kültür ve Edebiyatımızda Ay”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: MEB Yayınları, s. 677-689.
• COŞKUN, Menderes (2010). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar, İstanbul: Dergah Yayınları.
• ÇORAK, Reyhan (2002). Klasik Edebiyat’ta Sevgilide Göz, Kirpik ve Kaş Üzerine Benzetmeler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• DEMİR, Hiclal https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0 (E.T.: 07.15. 2019).
• DOĞAN, Muhammet Nur (1997). Şeyhülislâm Es’ad Efendi ve Dîvânı, İstanbul: MEB Yayınları.
• ERDOĞAN, Mehtap (2007). Fatin Divanı, İstanbul: Kitabevi.
• ERDOĞAN, Mehtap (2013). Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili, İstanbul: Kitabevi.
• ERGİN, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GÖNEL, Hüseyin (2010). 15.-16. Yüzyıl Divanlarına Göre Divan Şiirinde Sevgili, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• GÜREL, Rahsan (1999). Enderunlu Vâsıf Divanı, İstanbul: Kitabevi.
• İNCE, Adnan (1994). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı, Ankara: Kurulu Matbaası.
• İPEKTEN, Haluk (1973). Na’il-i Kadim: Hayatı ve Edebi Kişiliği, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• KÖKSAL, M. Fatih (2002). “Eski Şiirimizin Nadide Güzelleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: 11, ss.161- 168.
• KURNAZ, Cemal (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli,İstanbul: MEB Yayınları.
• KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 (E.T.: 07.15. 2019).
• MACİT, Muhsin (1997). Nedîm Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MERMER, Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• OKCU, Naci (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı Hayatı-Edebî Kişiliği-Eserleri-Şiirlerinin Umûmî Tahlîli,Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• OKCU, Naci https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0 (E.T.: 07.15. 2019)
• OKUR, Mustafa (2006). Dîvân-ı Vâlî-i Amedî Hayatı-Eserleri-Edebi Kişiliği, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar: Kocatepe Üniversitesi.
• PALA, İskender (1990). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 273.
• SARAÇ, Mehmet A. Yekta, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (E.T.: 07.15. 2019).
• SEFERCİOĞLU, Nejat (2001). Nev'î Divanı'nın Tahlili, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞAHİN, Ebubekir Sıddık (2004). Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Divanları:Bahâr-ı efkâr ve Hazân-ı Âsâr, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• ŞENTÜRK, Atilla (1999). Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TANÇ, Nilüfer (2006). Sâlim Dîvânı’nda (Gazellerde) Edebî Sanatların Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TAŞ, Ayşe Işıl (2013). Şeyh Gâlip Dîvânı’nda Güzellik Unsurları, Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• TOLASA, Harun (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TURAN, Lokman (1998). Yenişehirli Avni Bey Divanı’nın Tahlili (Tenkitli Metin), Encümen-i Şu’arâ ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ULUDAĞ, Süleyman (1998). “Hırka”, İslam Ansiklopedisi, C.17, s.s. 373-374.
• ÜSTÜNER, Kaplan (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf (14.-15. Yüzyıllar), Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• YAZICI, Tahsin (1993). “Çeşm”, İslam Ansiklopedisi, C.8, s.s. 276.
• YENİKALE, Ahmet https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 (E.T.: 07.15. 2019).