BASIRI HALIL EFENDI AND ITS FIRST HUNDRED MATLAS (THE FIRST COUPLET OF GHAZEL) OF HIS DIVAN

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 58 - 89, 28.02.2020

Bünyamin Tetik

Öz

Classical Turkish
poetry is a remarkable literature which date back to very early times and
extend to a large area. Although the general lines and important points of
Classical Turkish literature are largely illuminated, today there are still
missing / incomplete works, unstudied poets/writers and controversial topics.
In this wide variety, the presence of the same pseudonyms creates ambiguity as
some infamous poets carrying the same pseudonym with well-known poets are
shadowed by the famous ones and confusion about who wrote the works actually.

Scientific
studies on Basiri Halil Efendi are very limited and his Divan is not be a
subject of a scientific work. He remains in the shadow of the famous Alaca
Mehmed Basîrî. It can be asserted that living in a remote region like Mosul and
being visually impaired restrains his becoming a significant and famous poet.

This study aims
to introduce Halil Efendi of Musul who is one of the poets using pseudonym of
Basiri to the academy. Therefore, the information given about him in the
tezkires has been compiled and discussed. The only known copy of the only known
work of the poet is registered in number A.E. Mnz 55 at Millet Manuscript
Library. The manuscript is named as Diwan of Basiri, but it consists of only
ghazels and contains 321 poems. In this paper, the diwan and its poet was
introduced with general lines and its first hundred matlas (the first couplet
of ghazel) in his manuscript was transcripted into Latin letters because of
introducing general lines of poems.

Anahtar Kelimeler

Basîrî, Halil Efendi, Divan, Ghazeliyat, Manuscript

BASÎRÎ HALİL EFENDİ VE DİVANININ İLK YÜZ MATLAI

Öz

Klasik Türk şiiri, kökleri oldukça geçmişe dayanan
ve çok geniş bir coğrafyada meydana getirilmiş büyük bir edebiyattır. Genel
hatları ve önemli noktaları büyük ölçüde aydınlatılmış olsa da günümüzde hala
kayıp/eksik eserler, çalışılmamış şairler/yazarlar ve tartışmalı konular
bulunmaktadır. Bu geniş çeşitlilik içerisinde aynı mahlaslı şairlerin de
bulunması, tanınmış bir şairle aynı mahlası taşıyan diğer şairlerin gölgede
kalmasına ve eserlerin kimin yazdığı
konusunda karışıklık çıkmasına yol açmaktadır.

Basîrî Halil Efendi (öl. 1768) hakkında yapılan bilimsel çalışmalar çok
sınırlı olup divanı üzerine bilimsel
bir yayın yapılmamış ve oldukça meşhur olan Alaca Mehmed
Basîrî’nin gölgesinde kalmıştır. Musul gibi uzak bir coğrafyada yaşamasının ve
görme engelli olmasının da büyük ve meşhur bir şair olmasını engellediği
söylenebilir.

Bu çalışma ile Basîrî mahlasını kullanan
şairlerden biri olan Musullu Âmâ Halil Efendi’nin bilim alemine tanıtılması amacıyla tezkirelerde
kendisi hakkında verilen bilgiler derlenmiş ve tartışılmıştır. Mahlas ortaklığından kaynaklanan karışıklık
aydınlatılmaya çalışılmıştır. Şairin bilinen tek eserinin tespit edilebilen tek
nüshası Millet Yazma Kütüphanesi AE Mnz 55 numarada kayıtlıdır. Eser Basîrî Divanı olarak
adlandırılan bu eser yalnızca gazellerden oluşmakta ve 323 şiir içermektedir.
Çalışmada yazar ve eseri genel hatları ile tanıtılmış ve şiirlerin genel
hatlarını göstermek amacıyla ilk yüz matlası
transkripsiyon harflerine aktarılarak araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Halil Efendi, Basîrî, Divan, Gazeliyat, Yazma

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık (1982). Riyazu'ş-şu'ara Riyazi Mehmed Efendi (Metin-Dizin), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Adıgüzel, Niyazi (2008). Edirneli Ahmet Bâdî'nin "Riyâz-ı Belde-i Edirne" Adlı Eserinin Tezkire Kısmı, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ahdî Bağdatlı (2018). Gülşen-i Şu'arâ, (Haz. Solmaz, S.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0 adresinden alındı
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2017, 10 25). Basiri Md., Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2523 adresinden alındı
• Âlî, & (1994). Künhü'l-ahbâr'ın Tezkire Kısmı, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Âşık Çelebi (2010). Âşık Çelebi Meşâ'irü'ş-Şu'arâ, (Haz. Filiz Kılıç), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Aydıner, Mesut (2017, 12 18). Râgıb Paşa Md. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) (s. 403-406), içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. İslam Ansiklopedisi: http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c34/c340272.pdf adresinden alındı
• Basîrî. (1977). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Devirler, İsimler, Eserler, Terimler (TDEA), içinde İstanbul: Dergâh.
• Basîrî (2006). Basîrî ve Türkçe Şiirleri, (Haz. Kartal, A.), Ankara: Akçağ.
• Beyânî (2008). Tezkiretü'ş-şu'arâ. (Haz. Aysun Sungurhan Eyduran), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Çavuşoğlu, Mehmet (1992). Basîrî md. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) (s. 105-6), içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Erdoğan, Mustafa (2009). Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği, Erdem, 55-81.
• Fâ'izî (1997). Kâf-zâde Fâ'izî'in Zübdetü'l-Eş'âr'ı, (Haz. Bekir Kayabaşı), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hatîbî (2008). Tezkire-i Şuarâ-yı Bağdâd, (Haz. Metin Akkuş) İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• İçli, Ahmet (2016). Basîrî'nin Yeni Türkçe Şiirleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 305-318.
• Karagözlü, Volkan (2017, 12 13). BASÎRÎ, Aynî-zâde Abdülganî Basîrî Bey Md. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4045 adresinden alındı
• Kâtip Çelebi (2013). Keşfü'z-zünûn. (Haz. Rüştü Balcı) İstanbul: Tarih Vakfı.
• Kınalızâde, Hasan Çelebi (2009). Tezkiretü'ş-şu'arâ, (Haz. Aysun Sungurhan Eyduran), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Köksal, Mehmet Fatih (2017, 12 13). Basîrî, Acem, Alaca. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=385 adresinden alındı
• Kurnaz, Cemal (1999). Türkiye-Orta Asya Edebî İlişkileri. Ankara: Akçağ.
• Latîfî (1999). Latîfî Tezkiresi, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: Akçağ.
• Mehmed Süreyya. (1311). Sicill-i Osmani. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mehmed Tevfik; (2017). Kâfile-i Şu’arâ, (Haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz; Müjgân Çakır, Hanife Koncu,), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sehî (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Behişt, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: Akçağ.
• Silahdârzâde (2015). Tezkire-i Silâhdâr-zâde Eleştirel Basım, (Haz. Furkan Öztürk), İstanbul: Dün Bugün Yarın.
• Şefkat (2006). Şefkat ve Tezkire-i Şu'arası, (Haz. Murat Önder), Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şefkat (2017, 12 18). Tezkîre-i Şu'arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî, (Haz. Filiz Kılıç), ekitap.kulturturizm.gov.tr: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,194367/sefkat-tezkiresi-tezkire-i-suara-yi-sefkat-i-bagdadi.html adresinden alındı
• Şemseddin Sami. (1316). Kâmusu'l-'alâm (Cilt VI), İstanbul: Mihran.
• Tuman, M. N. (2009). Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî'si, (Haz. Harun Gündüz), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turan, A. N. (2010, 12 18). Şanlıurfa Md. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) (s. 336-341), içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA): http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c38/c380195.pdf adresinden alındı