BİR EHL-İ BEYT MUHİBBİ MEHMED LEBÎB EFENDİ VE KERBELÂ MERSİYELERİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 85 - 122, 25.02.2021

Seydi Kiraz Selim Ümütlü

Öz

Hz. Peygamber’in torunu Hz. Hüseyin’in H. 10 Muharrem 61/M. 10 Ekim 680 tarihinde katledilmesi her Müslüman’ın kalbinde derin yaralar açmıştır. Bu hadise, İslâm ümmeti içinde, etkileri bugüne değin uzanan kimi ayrılıklar oluşturmuş lakin katliamdan duyulan derin üzüntü İslâm’ın bütün yorumlarında ortak bir duygu olarak varlığını korumuştur. Her büyük tarihî hadisede olduğu gibi Kerbelâ vakası da çeşitli boyutlarıyla edebî eserlere yansımış, İslâm milletlerinin edebiyatlarında Hz. Hüseyin ve beraberindekilerin şehadetini konu alan çok sayıda edebî eser ortaya çıkmıştır. Bu ortak acı, Türk edebiyatında “Maktel, Muharremiyye, Kerbelâ Mersiyesi” gibi farklı isimlerle anılan manzumelere konu olmuş; muhtevası Kerbelâ hadisesi olan şiirler yazmak yüzyıllar içinde bir geleneğe dönüşmüştür. Bu geleneğin 19. yüzyıldaki temsilcilerinden biri de Encümen-i Şuarâ üyelerinden Mehmed Lebîb Efendi’dir (ö. 1867). O, her yıl muharrem ayı geldiğinde Kerbelâ konulu mâtemnâmeler yazmayı ve bunları neşretmeyi âdet hâline getirmiş bir şairdir. Şairin samimi duygularla kaleme

aldığı bu uzun manzumelerde, asıl amaç sanat yapmaktan ziyade Kerbelâ hadisesini yâd etmektir. Bu çalışmada ilk olarak tür ve müellifle ilgili genel bilgiler verilmiş, ardından Mehmed Lebîb Efendi’nin H.1 Muharrem 1280/M.18 Haziran 1863 tarihinde neşrettiği Kerbelâ mersiyeleri biçim, muhteva ve dil özellikleri bakımından incelenmiştir. Çalışmanın sonunda metin, çeviri yazı hâlinde takdim edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Hüseyin,, Lebîb,, Kerbelâ Mersiyesi,, muharrem,, Türk-İslam edebiyatı

A LOVER OF AHL AL-BAYT MEHMED LEBÎB EFENDI AND HIS KARBALA ELEGIES

Öz

Prophet Muhammed’s grandson Hussein's assassination in 10 Muharrem 61/10 Ekim 680 inflicted deep wounds on every Muslim's heart. This event has created some divisions within the Islamic ummah whose effects have continued until today, but the deep sorrow over the massacre has remained a common feeling in all interpretations of Islam. As in every great historical event, Karbala has been reflected in literary works with its various dimensions, and in the literatures of Islamic nations, many literary works about the martyrdom of Hussein and his family have emerged over time. This common pain has been the subject of poems known by different names such as "Maktel, Muharremiye, Kerbelâ Mersiyesi" in Turkish literature, and writing poems with the content of Karbala has become a tradition over the centuries. One of the representatives of this tradition in the 19th century was Mehmed Lebîb Efendi (d.1867), a member of Encümen-i Şuarâ. He is a poet who has made it a custom to write and publish elegies about Karbala at the month of Muharrem every year. In these long poems written by the poet with sincere feelings, it can be said that the main purpose is to memorialize the Karbala incident rather than making art. In this study, firstly, general information about the genre and the author was given, and then the Karbala elegies published by Mehmed Lebîb Efendi on 1 Muharram 1280/18 June 1863 were examined in terms of form and content characteristics. At the end of the study, the text was presented by transcription.

Anahtar Kelimeler

Hazrat Hussein,, Lebîb,, Karbala elegies,, muharram,, Turkish-İslamic literature,

Kaynakça

• AKDOĞAN, Eyüp (2017). Hacı Nûreddin Efendi ve Hüseyn’in Makteli Adlı Eseri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi: Ankara.
• AKSU, Ali (2010). “Kerbela Literatürü”, Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Tarih Bilimleri) Bildiriler Kitabı, Ed. Âlim Yıldız, C. I: s.s. 341-376, Sivas: Asitan Yayınları.
• AKTAŞ BAYCAR, Yüksel (2006). II. Mahmud’un Kızı Mihrimah Sultan’ın Sûr-ı Hümâyûnu, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ARSLAN, Mehmed (2014). “Lebîb”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lebib-mehmed-lebib-efendi-istanbullu, Erişim Tarihi: 04.01.2021.
• ARSLAN, Mehmet; Erdoğan, Mehtap (2009) Kerbelâ Mersiyeleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
• BURSALI MEHMED TAHİR (2016), Osmanlı Müellifleri C. 2 (Haz. Mehmet Ali Yekta Saraç, Ed. Mustafa Çiçekler), Ankara: TÜBA Yayınları.
• ÇAĞLAYAN, Bünyamin (1997). Kerbelâ Mersiyeleri, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• ÇAĞRICI, Mustafa (1992). “Beddua”, DİA, C. 5, s.s. 297-298.
• ÇİFTÇİ, Cemil (2008). Kerbelâ Ağıtları, İstanbul: Kevser Yayınları.
• DEMİRCAN, Adnan (2015). Kerbelâ Keder ve Belâ, Ankara: Beyan Yayınları.
• Fatîn Davud (2017). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). (Haz. Ömer Çiftçi). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 24.12.2020).
• FİDAN, İbrahim (2017). “Kerbelâ’yı Yaşamış Şiirler: ‘Hz. Hüseyin’ ve ‘Öteki’ Portreleri Yönüyle Kerbelâ Olayının Arap Şiirindeki İlk Yankıları”, Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, C.4, S. 7, s.s. 99-123.
• FUZÛLÎ (2018). Ruhun Yolculuğu-Ruhnâme, Sıhhat ü Maraz-Hüsn ü Aşk (Haz. M. Kaçar, A. Naim Çiçekler), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• GIYNAŞ, Kamil Ali (2013). “Bir Hz. Hüseyin Âşığı: Son Asrın Meçhul Şairlerinden Bahreddîn ve Dîvânındaki Kerbelâ Mersiyeleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.67, s.s. 121-148.
• GÜNGÖR, Şeyma (2008). “Tarihî Olaydan Menkıbeye, Menkıbeden Şahesere [Kerbelâ olayı ve Hadikatü’s-Süeda]”, 38. ICANAS, Bildiriler, II. Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, s. 769-788.
• GÜNGÖR, Şeyma (2003). “Maktel-i Hüseyin”, DİA, C. 27, s.s. 456-457.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri C.2, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• İSEN, Mustafa (2012). Dile Duran Ölüm Klasik Türk Edebiyatında Mersiyeler, İstanbul: Kapı Yayınları.
• İSLAMOĞLU, Abdulmecit (2010). “Hacı Nureddin Efendi ve Hüseyn’in Makteli Adlı Eseri”, Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ Sempozyumu Bildirileri Kitabı (Edebiyat), Ed. Âlim Yıldız, C.II: 17-42, Sivas: Asitan Yayınları.
• KANDEMİR, M. Yaşar (1994). “Ebû Türâb”, DİA, C. 43, s. 243.
• KARAGÖZ, Halil (2014). Mehmed Lebîb Efendi, Dîvân-ı Eşâr-1, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• KAYAOKAY, İlyas (2020). “Seyyid Fevzî’nin Manzum Kerbelâ Mersiyesi: Taziye-nâme”, Kalemname, 5 (9), s.s. 119-134.
• KILIÇ, Ünal (2010). “Kerbela Vakası (Tarihi Süreç)”, Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ Sempozyumu Bildirileri Kitabı (Tarih Bilimleri), Ed. Âlim Yıldız, C.I: 15-48, Sivas: Asitan Yayınları.
• KILIÇ, Ünal (2013). “Yezîd I”, DİA, C. 43, s.s. 513-514.
• KİRAZ, Seydi (2018). Süleyman Giryânî Necmü’l-Kulûb (İnceleme-Metin), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2010). “Bir Şiir Mecmuasından Hareketle Kerbelâ Literatürüne Ekler”, Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ Sempozyumu Bildirileri Kitabı (Edebiyat), Ed. Âlim Yıldız, C.II: 351-376, Sivas: Asitan Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Fuat (2018). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, İstanbul: Alfa Yayınları.
• KURTULUŞ, Rıza (2002). “Arap Edebiyatında Kerbelâ”, DİA, C. 25, s.s. 272-274.
• KURTULUŞ, Rıza (2002). “Fars Edebiyatında Kerbelâ”, DİA, C. 25, s.s. 272-274.
• LEBÎB EFENDİ (2014). Cevâhir-i Mültekata Keşfedilen Cevherler C.1-2 (Haz. Hasan Karayiğit vd.), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• LEBÎB EFENDİ (2019). Değişmedi Rengi Gecenin, Şerh-i Lâmiyyetü’l-Acem (Haz. Uğur Boran, Leyla Yakuboğlu Boran), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• LEBÎB EFENDİ (H. 1275/M. 1858), Mersiye, 7 sayfa (Basım yeri yok).
• LEBÎB EFENDİ (H. 1276/M. 1859), Mersiye, 11 sayfa (Basım yeri yok).
• LEBÎB EFENDİ (H. 1280/M. 1863), Mersiye, 12 sayfa (Basım yeri yok).
• LEBÎB EFENDİ, (H. 1281/M. 1864), Mersiye, 9 sayfa, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• LEBÎB EFENDİ (H. 1282/M. 1865), Mersiye, 12 sayfa, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• LEBÎB EFENDİ (H. 1283/M. 1866), Mersiye, 16 sayfa, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• LEBÎB EFENDİ (H. 1284/M. 1867), Mersiye, 31 sayfa, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• LEBÎB EFENDİ, Mersiyeler, 13 sayfa (Basım yeri ve tarihi yok).
• LEBÎB EFENDİ, Mersiyeler, 10 sayfa (Basım yeri ve tarihi yok).
• LEBÎB EFENDİ. Dîvân-ı Eş’âr (Mecmualar), Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, Demirbaş No: 1987-1998.
• MACİT, Muhsin (2016). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, İstanbul: Kapı Yayınları.
• MEHMED SÜREYYA (1996). Sicill-i Osmânî C.3 (Haz. Nuri Akbayar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ÖZÇELİK, Kenan (2008). Yûsuf-ı Meddâh ve Maktel-i Hüseyn (İnceleme-Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• ÖZÇELİK, Kenan (2015). Âşık Çelebi Terceme-i Ravzatü’ş-Şühedâ (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• ÖZDEMİR, Burçin (2020). “Hadîkatü’s-Süedâ Tesirinde Bir Maktel-i Hüseyin: Tuhfetü’ş-Şuhedâ”, Mukaddime, 11(1), s.s. 18-46.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (1995). “Encümen-i Şuarâ”, DİA, C. 11, s.s. 179-181.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2012). XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli Olarak Encümen-i Şuarâ, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• ÖZKAN, Mustafa (2007). “Osmanlı Türkçesi”, DİA, C. 33, s.s. 483-485.
• ÖZTÜRK, Mahmut (2014). Câmî-i Rûmî’nin Saadet-Nâme Adlı Eseri (Metin-Sözlük) [50b-100a], Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• ÖZTÜRK, Tuncay (2012). “Lebîb Efendi’nin Tuhfe ve Nuhbe’ye Tazmînâtı”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.10, S.1, ss. 197-220.
• PALA, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayıncılık. SİNAN PAŞA (2011), Yakarışlar Kitabı (Tazarru’nâme), Haz. Mertol Tulum, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• ŞADİ MEDDAH. (2015), Maktel-i Hüseyn Kerbelâ Hadisesi (Giriş-Metin-Tıbkıbasım) (Haz. Erdoğan Erbay, Selahattin Tozlu), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1978), Kâmus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ŞENER, H. İbrahim; YILDIZ, Âlim (2016). Türk İslâm Edebiyatı, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• TOPRAK, M. Faruk (2004). “Mersiye”, DİA, C.29, s.s. 215-217.
• UZUN, M. İsmet (2002). “Türk Edebiyatında Kerbelâ”, DİA, C. 25, s.s. 274-275.
• UZUN, M. İsmet (2006). “Muharremiye”, DİA, C. 31, s.s. 8-9.
• YÜKSEL, A. Turan (2012). “Ubeydullah b. Ziyâd”, DİA, C. 42, s.s. 29-30.