ŞEMSEDDÎN-İ SİVÂSÎ’NİN MENÂKIB-I İMÂM-I ÂZAM ADLI MESNEVÎSİ (İNCELEME)

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 311 - 341, 25.02.2021

Okan Doğan

Öz

Çalışmamızın konusunu teşkil eden eser, Şemseddîn-i Sivâsî tarafından kaleme alınan Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı mesnevîdir. Bu mesnevî, dinî-tasavvufî mesnevîlerin alt kategorisinde yer alan “din uluları ve evliya menkabeleri” kısmına dâhil edebileceğimiz bir eserdir. Eser, yer yer dinin temel erkânına temas eden, yer yer ahlakî öğütler veren bir eser ve ayrıca İmâm-ı Âzam’ın hayatından kesitler sunan biyografik mahiyette bir eser özelliği de göstermektedir. Eserin beyit sayısı, daha önce yapmış olduğumuz tenkitli metin çalışmasıyla 2968 beyit olarak tespit edilmiştir. Eser, on bir bâb ve bir hatimeden meydana gelmektedir. Şemseddîn-i Sivâsî-eserlerinin birçoğunda olduğu gibi-yalın, açık ve anlaşılır bir dili tercih etmiştir diyebiliriz.
Çalışmamızın giriş bölümünde menâkıb kelimesinin anlamı üzerinde durularak menâkıbnâme türünün tarihî gelişim süreci ile bu türe kaynaklık eden ilk dönem eserleri dikkate sunulmuştur. Ayrıca bu türde ele alınan eserler ile İmâm-ı Âzam hakkında kaleme alınan menâkıbnâmelerin listesi verilmiştir. Sonraki bölümlerde Şemseddîn-i Sivâsî’nin hayatı hakkında bilgiler verilerek, eserleri ve edebî kişiliği üzerinde durulmuştur. Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı mesnevî çeşitli yönleriyle


tanıtılmış ve eser tarafımızca hazırlanan tenkitli metne dayalı olarak hem muhteva hem de şekil unsurları yönünden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Menâkıb, manzum menâkıbnâme, Şemseddîn-i Sivâsî, Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam, mesnevî

Kaynakça

• Ahterî Mutafa Efendi (2009). Ahterî-i Kebîr, (Haz: Ahmet Kırkkılıç vb.), Ankara: TDK Yay.
• AKKAYA, Hüseyin (1997). Osmanlı Türk Edebiyatında Süleyman Peygamber ve Şemseddîn Sivâsî'nin Süleymâniyyesi: İnceleme Tenkidli metin ve Tıpkıbasım. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• AKKAYA, Hüseyin (2003). “Şemseddîn Sîvâsî’nin Terceme-i Ecvibe-i Alî bin Ebî Tâlib İsimli Eseri”, Journal of Turkish Studies, 27/1, s.47-58, Harvard.
• AKSOY, Arif Edib (2018). Ahmed Hâlis Dede Tufeylü Menâkıbi'l-Kibâri'l-Mevlevî fî-Menkabeti Hazreti'ş-Şeyhi's-Sâkıbi'l-ma‛nevî (İnceleme-tenkitli metin), Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• AKSOY, Hasan (2015). Gülşen-âbâd (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı 2), Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• AKSOY, Hasan (1980). Şemseddîn Sivâsî, Hayatı, Eserleri ve Mevlîdi, Yüksek İslâm Enstitüsü Öğretim Üyeliği Tezi, İstanbul.
• AKSOY, Hasan (2005). “Şemseddîn Sivâsî, Hayatı, Şahsiyeti, Tarikatı, Eserleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 9, S.2.
• AKSOY, Hasan (2010). “Şemseddîn-i Sivâsî”, DİA, C.XXXVIII İstanbul: TDV Yay., s.523-526.
• AKSOY, Hasan (2015). Mevlîd (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı 3), Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• Ali Nazîmâ- Faik Reşad (2009). Mükemmel Osmanlı Lügati, (Haz: Necat Birinci vb.), İstanbul: TDK Yay.
• Andrews, Walter G. (2012). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, (Çev: Tansel Güney), İstanbul: İletişim Yay.
• ARSLAN, Mehmet (2015). Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyatı). Sivas: Sivas Belediyesi Yay.
• AŞKAR, Mustafa (2015). Tasavvuf Tarihi Literatürü. İstanbul: İz Yay.
• ATEŞ, Ahmet (1970). “Menâkıb”, İA, C. VII İstanbul: MEB Yay., s.701-702.
• AVCI, Casim (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.297-299.
• BARKAN, Ömer Lütfi (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, S 2, s. 279-304.
• BULUZ, Nermin (1997). Şemseddîn Sivâsî’nin Heşt Bihişt Mesnevîsi (İnceleme Karşılaştırmalı Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• BURSALI, Mehmed Tahir Efendi (1972), Osmanlı Müellifleri C.1.(Haz: A.Fikri Yavuz, İsmail Özen), İstanbul: Meral Yayınevi.
• CANIM, Rıdvan (2010). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yay.
• CEYLAN, Ömür (2010). Böyle Buyurdu Sûfî: Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kapı Yay.
• Chittick, William (2019). Tasavvuf: Kısa Bir Giriş, (Çev: Turan Koç). İstanbul: İz Yay.
• ÇAPAN, Pervin (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyi (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’lEş’ar) İnceleme-Metin- İndeks, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• ÇEKER, Huzeyfe (2018). “Ebû Hanîfe Menâkıblarının Yazma Nüshaları”, Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 1/1 (Haziran / June 2018): 269-300.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (1994). Kanûnî Sultan Süleymân Devri Türk Edebiyatı. Ankara: MEB Yay.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (2018). Türk Mesnevî Edebiyatı/ Sultan İkinci Murad Devri. İstanbul: Dergâh Yay.
• ÇINAR, Fatih (2020). Halvetî–Şemsî Şeyhi Receb-i Sivâsî: Şems-i Sivâsî Menâkıbnâmesi (Necmü’l-Hüdâ fî Menâkıbı’ş-Şeyh Şemsüddîn Ebi’s-Senâ). İstanbul: Büyüyenay Yay.
• ÇİÇEKLER, Mustafa (2004). “Mesnevî”, DİA, C XXIX Ankara: TDV Yay., s.320-322.
• ÇÖM, Erol (2010). Şemseddîn-i Sivâsî’nin İbret-Nümâ Mesnevîsi (İnceleme-Metin). Ankara: TDV Yay.
• ÇÖM, Erol (2007). 16. Yüzyıl Ahlâkî Mesnevîleri ve Şemseddîn-i Sivâsî’nin İbret-Nümâ Adlı Mesnevîsi (İnceleme- Metin). Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• DAĞLAR, Abdülkadir (2019). Mir’âtü’l-Gaybi’l-Hâkânî, İstanbul: DBY Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1997). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• DURMUŞ, İsmail (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.288-290.
• Eşrefoğlu Rûmî (ts.). Müzekki’n Nüfûs (Ruhlara Âb-ı Hayat). İstanbul: Saadet Yayınevi.
• ELİAÇIK, Mustafa (1996). Şemsüddin-i Sivâsî'nin Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam (Manzum) Mesnevîsi (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• GÖZTEPE, Yüksel; YILDIRIM, Yusuf (2017) Menâzilü’l-Ârifîn (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyatı). Sivas: Sivas Belediyesi Yay.
• GÜZEL, Abdurrahman (1999). Kaygusuz (Alâeddin Gaybî) Abdal Menâkıbnâmesi. Ankara: TTK Basımevi.
• HARMAN, Ömer Faruk (1991). “Aziz”, DİA, C. IV Ankara: TDV Yay., s.332.
• HUNKAN, Ömer Soner (2009). “Satuk Buğra Han”, DİA, C. XXXVI Ankara: TDV Yay., s.181-182.
• Hücvirî (2016). Keşfü’l- Mahcûb (Hakikat Bilgisi), (Haz: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yay.
• KARA, Mustafa (2010). Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları: Tarikatlar-Tekkeler- Şeyhler. İstanbul: Dergâh Yay.
• KARTAL, Ahmet (2013). Doğu’nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.
• KARTAL Ahmet ve ŞENTÜRK Ahmet Atillâ (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yay.
• KAYA, Doğan (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• KAYA, Eyyüp Said (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.292-294.
• Kelâbâzî (2016). Ta‘arruf (Doğuş Devrinde Tasavvuf), (Haz: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yay.
• KILIÇ, Mahmut Erol (2012). Sûfî ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan Yay.
• KİREMİTÇİ, Tuna (2018). “Türk İslam Edebiyatında Manzum Menâkıbnâmeler”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S 82, s.198-240.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (2016). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi- Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2012). Türk edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2012). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1943). “Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları”. Belleten C VII S 27, s.329-523.
• Kuşeyrî (2014). Kuşeyrî Risâlesi [Sûfîlerin İnanç ve Ahlâkları]. İstanbul: Semerkand Yay.
• KÜLEKÇİ, Numan (1999). XI-XX, Yüzyıllar El Yazması Metinler ve Özetleriyle Mesnevî Edebiyatı Antolojisi, 1 ve 2. Erzurum: Aktif Yayınevi.C., Erzurum. Mesnevî Edebiyatı Antolojisi.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi, C. I. Ankara: TTK Basımevi.
• Muallim Nâcî (2009). Lügât-ı Nâcî, (Haz: Ahmet Kartal), Ankara: TDK Yayınları.
• Mustafa Nazmi Efendi (2005). Hediyyetü’l-İhvân. (Hazırlayan: Osman Türer) Osmanlılarda Tasavvufî Hayat. İstanbul: İnsân Yayınları.
• NICHOLSON, Reynold A. (2014). İslâm’ın Sûfîleri. (Çev. Kemal Işık, Ruhi Fığlalı vb.). İstanbul: Büyüyenay Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2012). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri XV.- XVII. Yüzyıllar, İstanbul: Timaş Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2012). Türk Sufîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2014). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Kaynaklar-Doktrin-Âyin ve Erkân-Tarikatlar- Edebiyat- Mimari- İkonografi- Modernizm) (Haz: Ahmet Yaşar Ocak). Ankara: TTK Basımevi.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2015). Osmanlı Sufîliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2015). Türkiye Sosyal Tarihinde İslamın Macerası. İstanbul: Timaş Yay.
• ÖNGÖREN, Reşat (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.295-296.
• ÖNGÖREN, Reşat (2012). “Tezkiretü’l-Evliyâ”, TDV DİA, C. XLI Ankara: TDV Yay., s.74-75.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (Ed.) (2013). Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış: Eski Türk Edebiyatı, Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• PALA, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• PAUL, Jürgen (2002). “Hagiographic Literature in Persia and Central Asia”, Encyclopaedia Iranica, C XI, S 5, s. 536-539.
• REDHOUSE, James W. (2009). Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye. (Haz. Recep Toparlı vb.). Ankara: TDK Yay.
• SCHIMMEL, Annemarie (2012). İslamın Mistik Boyutları, (Çev: Ergun Kocabıyık), İstanbul: Kabalcı Yay.
• SÜER, Fatih Ramazan (2015). Şemseddîn-i Sivâsî Dîvânı (İnceleme-Metin, Doktora Tezi Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• ŞAHİN, Haşim (2004). “Menâkıbnâme”, DİA, C. XIX Ankara: TDV Yay., s.112-114.
• ŞAHİN, Haşim (2017). Dervişler ve Sufi Çevreler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• ŞANLI, İsmet (2015). “Şemseddîn-i Sivâsî ’nin Menâkıb-ı İmâm-ı A’zam’ı, Devirleri Aydınlatan Meş’ale”, İmâm-ı A‘zam Ulusal Sempozyum Tebliğler Kitabı, S.479-490
• Şemseddîn Sâmi (2011). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Kapı Yayınları.
• TAKÇI, Yakup (1999). Şemseddîn Sivâsî’nin Zübdetü’l-Esrar fî Şerhi Muhtasari’l-Menâr Adlı Eserinin Tahlil ve Tahkiki, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• TOKER, Birgül (2003). Şemseddîn-i Sivâsî’nin Mir‘âtü’l-Ahlâk Adlı Mesnevîsinin Tenkitli Metni ve İncelenmesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• TOKER, Birgül (2015). Mir‘âtü’l-Ahlâk (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı ). Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• TOKER, Birgül (2010). Şemseddîn-i Sivâsî / Mir’âtü’l – Ahlak. Ankara: TDV Yay.
• TOKER, Mustafa (2009). “Şemseddîn Sivâsî’nin Menâsikü’l-Huccâc veya Umdetü’l-Huccâc Adlı Eseri”, Turkish Studies, 4(2), 993–1006.
• TOPARLI, Recep (2015). Dîvân, (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı). Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• TOPARLI, Recep; ARSLAN, Durmuş (2017). Nakdü’l-Hâtır (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı). Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• TOSUN, Necip (2017). Doğu’nun Hikâye Kuramı. İstanbul: Büyüyenay Yay.
• ULUDAĞ, Süleyman (2013). “Velî”, DİA, C. XLIII Ankara: TDV Yay., s.25-28.
• ULUDAĞ, Süleyman (2002). “Kerâmet”, DİA, C. XXV Ankara: TDV Yay., s.265-268.
• ULUDAĞ, Süleyman (2006). “Nefeḥâtü’l-Üns”, DİA, C. XXXII Ankara: TDV Yay., s.521-522.
• ÜNVER, İsmail (1986). “Mesnevî”, Türk Dili Türk Şiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415-417, s. 430.
• YAVUZ, Yusuf Şevki (2002). “Kerâmet”, DİA, C. XXV Ankara: TDV Yay., s.268-270.
• YAZICI, Tahsin (2004). “Menâkıbü’l-Ârifîn”, DİA, C. XXIX Ankara: TDV Yay., s.114-115.
• YILDIRIM, Yusuf (2017). Umdetü’l-Edîb fi’t- Ta‘allümi ve’t-Te’dîb (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı ). Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• YILDIRIM, Yusuf (1995). Şemseddîn-i Sivâsî ve Nakdü’l-Hatır Adlı Eserinin Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• YILDIZ, Âlim (2015). Heşt Bihişt (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı 4), Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• YILDIZ, Alim (2015). “Şemseddîn-i Sivâsî ’nin Bilinmeyen Bir Eseri: Pendnâme.” Erdem / S 69 Aralık 2015, s. 101-112.
• YILDIZ, Âlim (2013). “Şemseddîn Sivâsî’nin Abdülvehhâb Gâzi Menâkıbı”, C.Ü. İlahiyat.Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Sayı: 2, s.5-10.
• YILDIZ, Âlim (2017). Abdülvehhâb-ı Gâzi Menâkıbı, (Şemseddîn-i Sivâsî Külliyâtı). Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.