Öz
Kökeni harfçiliğe dayanan Hurufilik 14.yy.da Fazlullah-ı Hurufi tarafından kurulmuştur. Hurufiler dili, sayıları, harfleri çok anlamlılığa ve çağrışımlara imkân vermesi nedeniyle tevillerinde kullanmışlar, kâinat kitabı olan Kuran ile insan arasındaki matematiksel uyumu ortaya koymaya çalışmışlardır. İran’da ortaya çıkan ancak iman dairesinde kabul edilmemeleri nedeniyle burada tutunamayan inanış Anadolu’ya yönelmiştir. Hurufilik mensupları Fatih zamanından başlayarak idam edilmeye başlanmış ve sürgüne yollanmışlardır. Bu sebeple farklı dergâhlar içerisinde varlıklarını sürdürmeye ve sürgünler nedeniyle Balkanlara yayılmaya başlamışlardır. Nihayetinde fetihler, sürgünler ve Hurufilik temsilcilerinin öğretilerini yayma gayreti, Osmanlı coğrafyasının sosyolojik manzarasını değiştirmiş, edebiyatını ise şekillendirmiştir. Divan edebiyatında Hurufi kimliği ile öne çıkan önemli şairlerden biri 16.yy. divan şairi Muhîtî’dir. Bu çalışmada divan şiirinin genelinde karşımıza çıkan bazı kavram ve unsurlar Muhîtî’nin divanında bulunan şiirlerden yola çıkılarak incelenecektir. Bu kavram ve unsurların Muhîtî’nin Hurufi kimliğinden kaynaklı olarak ne gibi anlamlarla karşımıza çıktığı üzerinde durulacaktır. Böylelikle hakkında yeterince bilgi bulunmayan Muhîtî’nin kimliği, Hurufilerin İslam’ı algılayış biçimleri ve 16.yy.da Hurufilik inancının edebî temsili hakkında çıkarımlarda bulunulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKSU, Hüsamettin (1995). “Fazlullah-ı Hurûfî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 12, s. 277-279.
- ATALAY, Besim (2015). Bektaşîlik ve Edebiyatı -Cumhuriyet Devrinin İlk Tarikat Araştırması-, (Haz. Gürol Pehlivan), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- BABAYEV, Yakub (2007). Tarikat Edebiyatı: Sufizm, Hurufizm, Bakı: Nurlan.
- BALLI, Hasan Hüseyin (2013). Hurûfiliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurûfî, İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
- BASHİR, Shahzad (2013). Fazlullah Esterabâdî ve Hurufilik, (Çev. Ahmet Tunç Şen), İstanbul: Kitap Yayınevi.
- ÇAĞLAYAN, Bünyamin; BALABAN, Adem. (2013). “Arnavutluk Devlet Kütüphanesindeki (Biblioteka Kombetare) Türkçe Yazma Mecmualar”, Turkish Studies, C.8(1), s. 215-235.
- DUMAN, M. Zeki; ALTUNDAĞ, Mustafa (1998). “Hurûf-ı Mukattaa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.XVIII, s. 401-408.
- EFE, Zahide (2021). “Muhîtî, Muhîtî-i Şâmî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhiti-sami, (E.T.: 22.08.2021).
- GÖLPINARLI, Abdülbâki (1997). Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- GÖLPINARLI, Abdülbâki (1989). Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- İBN ARABÎ (2018). Harflerin İlmi, (Çev. Mahmut Kanık), İstanbul: İnsan Yayınları.
- KAHRAMAN, Bahattin (1989). Arşî Divânı’nın Tenkidli Metni I-II, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
- KARACA, Döndü (2010). Muhiti’nin Kısmet-namesi- İnceleme-Metin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi.
- VİCDÂNÎ, Sadık (2016). Hurûfîlik ve Bektaşîlik- Ne İdiler ve Nasıl Kaynaştılar?, (Haz. İsmail Güleç), İstanbul: İz Yayıncılık.
- KAZANCI, Mehmet Ömer (2019). “Irak-Bağdat El Yazmaları Milli Merkezinde Arap Harfli Türkçe Divanlar Kataloğu”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Cilt: 68, s. 157-180.
- MUHÎTÎ, Divân, Berlin Eyalet Kütüphanesi, Oryantal Bölüm, Ms.or.oct. 2149.
- MUHÎTÎ DEDE (2016). Kısmet-nâme Hurufi Şiirler II, (Haz. Fatih Usluer), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- ÖZTÜRK, Mustafa (2016). Kur’an ve Aşırı Yorum – Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Te’vil Geleneği, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
- SOLMAZ, Süleyman (2018). “Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ’sı (İnceleme- Metin)”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ekitap.ktb.gov.tr/TR-201251/ahdi-gulsen-i-suara.html, (E.T.: 22.08.2021).
- SUNGURHAN, Aysun (2017). “Beyânî Tezkiretü’ş-Şu’arâ”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ekitap.ktb.gov.tr/TR-194495/beyani-tezkiresi-tezkiretus-suara.html, (E.T.: 22.08.2021).
- SUNGURHAN, Aysun (2017). “Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html, (E.T.: 22.08.2021).
- ŞENÖDEYİCİ, Özer (2009). “Hurufiliği Ön Yargıdan Arındırmak Bağlamında Ferişteoğlu’nun Hidayetnâmesi’nin Tetkiki ve Neşri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, s. 87-146.
- ŞENÖDEYİCİ, Özer (2015). Nesîmî ve Hurufilik Kitabı-Makaleler, Şiir Şerhleri, Orijinal Metin Örnekleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
- TÖKEL, Dursun Ali (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
- UÇAR, Abdullah (2017). “Atatürk Kitaplığı Yazma Eserler Bölümü K280 Numaralı Şiir Mecmuası”, SEFAD, Sayı: 37, s. 1-18.
- USLUER, Fatih (2009). Hurufilik- İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- USLUER, Fatih (2012). Fazlullah Esterâbâdî- Câvidân-nâme-Dürr-i Yetîm İsimli Tercümesi, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
- USLUER, Fatih (2014). Hurufi Metinleri I, Ankara: BirleşikYayınları.
- ZAVOTÇU, Gencay (2017). “Rızâ Tezkiresi”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ekitap.ktb.gov.tr/TR-219133/riza-tezkiresi.html, (E.T.: 22.08.2021).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Ağustos 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 5 Sayı: 2 |
