HORASAN IN THE POET AND POETRY OF THE CLASSICAL PERIOD

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 682 - 699, 31.08.2022

Süleyman Anıl Tombak

Öz

Classical Turkish poetry; It is the product of a very rich literature in terms of sources, materials and content. Classical poetry comes to the fore as it contains precious stones, metals, flowers, folk beliefs and many other subjects. Of course, there are many reasons why classical Turkish poetry offers such a wide range of products. Among these, the Ottoman domination of a wide geography, the fact that different tribes lived together in this geography and hosting various beliefs can be counted among these factors.
Another striking element in the classical Turkish poetry, which continued its existence for six centuries without a shocking change with the discipline of an army, is the use of regional names. The names of the regions come to the fore with their different characteristics in the divans. One of these names is "Horasan". It is not possible for a center that has been so influential on historical, literary and geographical grounds to have been ignored by Divan poets. For this reason, it has been a matter of curiosity how Khorasan occupies a place in the eyes of Divan poets and how they are handled in the world of imagination. This article will focus on the various uses of the name "Horasan" and the new meanings it has acquired.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Khorasan, Khorasan Sword, Khorasan Zahid

KLÂSİK TÜRK ŞİİRİNDE HORASAN

Öz

Klâsik Türk şiiri; kaynak, materyal ve içerik yönünden oldukça zengin bir edebiyatın mahsulüdür. Klâsik şiir, içerisinde değerli taşlar, madenler, çiçekler, halk inanışları ve bunun gibi birçok konuyu barındırması yönüyle ön plana çıkar. Tabii klâsik Türk şiirinin bu kadar geniş bir yelpazede ürün sunmasının pek çok sebebi vardır. Bunlar içerisinde Osmanlı’nın geniş bir coğrafyaya hükmetmesi, bu coğrafyada farklı kavimlerin bir arada yaşamış olması ve çeşitli inanışlara ev sahipliği yapması bu etkenler arasında sayılabilir.
Bir ordu disipliniyle altı yüzyıl boyunca varlığını sarsıcı bir değişikliğe uğramadan sürdüren klâsik Türk şiirinde dikkati çeken başka bir unsur da bölge isimlerinin kullanımıdır. Bölge isimleri divanlarda farklı özellikleriyle ön plana çıkar. Bu isimlerden biri de “Horasan”dır. Tarihi, edebi ve coğrafi zeminde böylesine etkili olmuş bir merkezin Divan şairlerince de göz ardı edilmiş olması mümkün değildir. Bu sebeple Horasan’ın Divan şairlerin gözünde nasıl bir yer tuttuğu ve onların hayal dünyasında nasıl ele alındığı merak konusu olmuştur. Bu makalede “Horasan” isminin çeşitli kullanımı ve bu ismin kazanmış olduğu yeni anlamlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk şiiri, Horasan, Horasan Kılıcı, Horasan Zahidi

Kaynakça

• Abdülmelikiyân, Muhammed Rızâ; Kiyânî, Hamid (1393/1973). Sebk-hâ-yı Şi'r-i Fârsî, Tahran: Tahran Büyükşehir Belediyesi Sosyal ve Kültürel İşler Müdürlüğü.
• Akyüz, Kenan; Beker, Süheyl (1997). Fuzûlî Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Arslan, Mehmet; İ.Hakkı Aksoyak (1998). Gelibolulu Âlî Riyâzü’s-Sâlikîn, Sivas: Dilek Matbaacılık.
• Ayan, Hüseyin (2002). Nesîmî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Babacan, İsrafil (2012). Klasik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yay.
• Çamlıbel, Nafiz (1983). Geleneksel Yapılarda Stabilitenin İyileştirilmesi, İstanbul: Birsen Kitabevi.
• Çamlıbel, Nafiz (1998). Sinan Mimarlığında Yapı Strüktürünün Analitik İncelenmesi, İstanbul: YTÜ Basım Yayın Merkezi.
• Çavuşoğlu, Mehmed; Tanyeri, M.Ali (1981). Hayretî Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
• Çetin, Osman (1998) “Horasan”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, 234-241.
• Çifçi, Ömer (2017). Hatimetü’l-eşar. Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Demircan, M. Necati (1997). Sivas Kaynaklı Cönkler Üzerinde Tetkik. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doktor Puran-ı Şecî’î (1340/1922). Sebk-i Şi’r-i Pârsî der-Edvâr-ı Muhtelif, Şiraz: Çâp-ı Musevi.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1931) Bektaşi-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri, İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Ersoy, Ersen; Ay, Ümran (2017). Hoca Dehhânî Divanı. Ankara: TÜBA
• Gönel, Hüseyin (2013). Rusçuklu Zarifi Divanı. Ankara: Grafiker Yay.
• Gürgendereli, Müberra (2007). Şeyh-i San’an Mesnevisi (Mostarlı Ziya’i), İstanbul: Kitabevi Yay.
• Haşlak, Salim (1963). Halk Ozanı Bayburtlu Celâlî. Ankara: Dernek Yay.
• Kılavuz, Ahmet Saim (1989). “Ali er-Rıza”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, 436-438.
• Kılıç, Atabey (2005). Müridi ve Pend-i Rical Mesnevisi/İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin, Kayseri: Akademi Kitabevi.
• Kılıç, Filiz; Bülbül, Tuncay; Kökel, Coşkun (2008). Ana Hatlarıyla Horasan’dan Anadolu’ya Alevîlik ve Bektaşîlik (Erenler, Evliyalar, Ocaklar, Ritüeller ve Tarihi Süreç). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları
• Köksal, Mehmet Fatih (2016). Kütahyalı Vasfî Divanı, Ankara: Kesit Yayınları.
• Kurtoğlu, Orhan (2004). Lebib Divanı (Tenkitli Metin), Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversetisi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî, Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Küçük, Sabahattin (1994). Baki Divanı, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Muhammed Ca’fer-i Yahakkî (1388/1968). “Dâniş-nâme-i Zebân u Eded-i Fârsî, “Sebk-i Horâsânî”, Tahran.
• Özsoy, Naci (2014). “İlk Dönem Tasavvuf Kültüründe Horasan Melâmîliği ve Anadolu’da Bir Melâmî Karakter: Zembilfroş”, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, S. 2, 85-99. Saraç, Yekta (2017). Emrî Divanı, Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Şemîsâ, Sîrûs (1374/1996). Sebk-Şinâsî-i Şi'r, Tahran: İntişârât-ı Firdevs.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1976). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitapları.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2006) Eşref Paşa Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Tavukçu, Orhan Kemal (2000) Ahmed Rıdvan, Hüsrev ü Şirin (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Tombak, Anıl (2022). Klasik Türk Şiirinde Sebk-i Türkistani/Horasani (Türkistan/Horasan Üslubu), Doktora Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Tuğluk, İbrahim Halil (2007) Abbas Vesîm Efendi; Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Tulum, Mertol; Tanyeri, M. Ali (1977). Nev'i Divan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Uğur, Amet (2021). Klasik Türk Şiirinde Bektaşilik, İstanbul: Paradigma Yayınları
• Üst, Sibel (2018) Edirneli Nazmi Divanı, Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yavuz, Kemal; Yavuz, Orhan (2016). Muhibbi Divanı Bütün Şiirleri Cilt 1, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yıldız, Batuhan (2020). “Hunlardan Osmanlı Dönemine: Türk (Eğri) Kılıcının Gelişim Süreci”, Harp Tarihi Dergisi, S.2, 59-110