Öz
Toplum içinde yaşayan bireylerin bazı güzel hasletlere sahip olması beklenir. Yardımseverlik, duygudaşlık, hoşgörü, sağduyu, sabır gibi değerler; toplumun birliği ve huzuru açısından son derece önemlidir. Modern yaşamla birlikte bireylerin sürekli bir yerlere yetişme kaygısı taşıması, hak ve hukuk konusunda güven ve saygının kaybolması, bencillik ve duyarsızlık gibi durumlar insanların birbirlerine karşı tahammülünü azaltmıştır. Neticede sabırsızlık, toplum hayatında karşılaşılan en önemli sorunlardan biri hâline gelmiştir.
Klasik Türk edebiyatına göre âşık, aşk konusunda pek çok sıkıntıya katlanmak durumundadır. Bu sebeple âşığın sahip olması beklenen hususiyetlerden birisi, sabırdır.
Türk edebiyatının seçkin şahsiyetlerinden Ali Şîr Nevâyî; Garâibü’s-Sıgar, Nevâdirü’ş-Şebâb, Bedâyi’u’l-Vasat, Fevâyidü’l-Kiber adlı divanlarında sabır kavramına yer vermiş, sabrı farklı hayal ve tasavvurlar içinde ele almıştır. Bu çalışmada öncelikle sabır kavramı açıklanmakta; kültürümüzde, söz varlığımızda, Kur’an-ı Kerîm’de, hadislerde, tasavvuf geleneğinde ve klasik Türk edebiyatında sabrın anlamsal çerçevesi çizilmektedir. Ardından Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe divanlarında sabır ile ilgili oluşturulan teşbih, hayal ve tasavvurlar tasnif edilmekte, elde edilen veriler tablo ve grafiklerle desteklenerek açıklanmakta, ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilmektedir. Bu çalışmanın amacı şairin Türkçe divanları örnekleminde günlük yaşantımızda her gün daha fazla ihtiyaç duyduğumuz sabrın Ali Şîr Nevâyî’nin algı ve hayal dünyasındaki yerini ortaya koymaktır. Sanatkâr, yaşadığı çağın zihniyetinden ayrı düşünülemez. Bu dikkatle çalışmanın bir diğer hedefi de Ali Şîr Nevâyî’nin içinde yaşadığı toplumun zihniyetinde sabrın taşıdığı değer hakkında günümüz insanının fikir sahibi olmasını sağlamaktır.
Anahtar Kelimeler
Klasik Türk edebiyatı, Çağatay edebiyatı, Din, Tasavvuf, Ali Şîr Nevâyî, Sabır.
Kaynakça
- AKALIN, Şükrü Halûk; TOPARLI, Recep; ARGUNŞAH, Mustafa; DEMİR, Nurettin; GÖZAYDIN, Nevzat; ÖZYETGİN, Melek;
- ZÜLFİKAR, Hamza; TEZCAN AKSU, Belgin; DURKUN, Abdullah; GÜLTEKİN, Beyza; OKKALI, Burçak; TERZİ, Âdem; METE, Şener; KAYA, Ömer; TEKELİ, Safa (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- BİLGİLİ, Nuray (2022). Türk Mitolojisi, Ankara: Kripto Basım Yayım Dağıtım.
- BİLGİLİ, Nuray (2022). Gök Tanrının Gölgesi Şaman Türklerde Şamanizm, Ankara: Kripto Basım Yayım Dağıtım.
- BİLMEN, Ömer Nasuhi (1967). Dinî ve Felsefî Ahlâk Lügatçesi, İstanbul: Bilmen Basımevi.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed bin İsmail bin İbrâhim el-Cu’fî (1413/1992). el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- CEBECİOĞLU, Ethem (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayıncılık.
- ÇAĞRICI, Mustafa (2008). “Sabır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 35, s.s. 337-339.
- DAVUDOĞLU, Ahmed (1977). Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, İstanbul: Sönmez Neşriyat.
- DEVELLİOĞLU, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
- DERMAN, M. Uğur (2006). “Mürekkep”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 32, s.s. 46-47.
- DURGUT, Hüseyin (1995). Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî Lügât-ı Çağatay ve Türkî-i Osmânî (Cild-i Evvel), Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
- Ebû Dâvûd, Süleymân bin el-Eş’as bin İshâk el-Ezdî es-Sicistânî (1409/1988). Sünenü Ebî Dâvûd, (Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye.
- ERGİNLİ, Zafer; KARSLI, İlyas; KÖKTAŞ, Yavuz; ÖDÜL, Nurettin; SEVİNÇ, Rıfat Resul; YAVUZ, Salih Sabri (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kalem Yayınları.
- ERGİN, Muharrem (2003). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- GÜL, İbrahim (2018). “Hacı Bektaş-ı Veli Öğretisinde Aklın ve İlmin Yeri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Dergisi, Sayı: 88, s.s. 97-110.
- İbn Mâce, Muhammed bin Yezîd (1992). Sünenu İbn Mâce, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- KAÇALİN, Mustafa Sinan (2011). Niyâzî Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar El-Lügâtu’n-Nevâiyye ve’-İstişhâdâtü’l-Çaġatâ’iyye, Ankara: TDK.
- KANAR, Mehmet (2010). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
- KARAMAN, Hayrettin; ÇAĞRICI, Mustafa; DÖNMEZ, İbrahim Kâfi; GÜMÜŞ, Sadrettin (2014). Kur’an Yolu Meâli, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- KARAÖRS, Mehmet Metin (2016). Nevâdirü’ş-Şebâb, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KAYA, Önal (1996). Fevâyidü’l-Kiber, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KEMİKLİ, Bilal (2007). “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı:1, s.s. 21-36.
- KURNAZ, Cemal (2012). Hayâlî Bey Divanının Tahlili, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
- Kuşeyrî (1978). Kuşeyrî Tasavvufun İlkeleri I (Risâle-i Kuşeyrî), (Çev: Tahsin Yazıcı) İstanbul: Kervan Kitapçılık.
- KUT, Günay (2003). Garâibü’s-Sıgar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Mütercim Âsım Efendi (2013). El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, (Haz: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- MURATOĞLU, Atillâ (2018). Sabır, Konya: Damla Ofset Anonim Şirketi.
- Ebû Abdirrahmân Ahmed bin Şuayb (1992). Sünenü’n-Nesâî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- ONAY, Ahmet Talât. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz: Cemal Kurnaz), Ankara: Berikan Yayıncılık.
- ÖNLER, Zafer (2007). “Eski Türkçeden Günümüze Köŋül>gönül Kelimesinin Kullanımı”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s.s. 1297-1308.
- RAHİMİ, Ferhad (2016). Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
- REDHOUSE James (2016). Müntahabât-ı Lügât-i Osmâniyye, (Haz: Recep Toparlı, Betül Eyövge Yılmaz, Yaşar Yılmaz), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- SAYGIN, Muhterem (2021). “Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe Divanlarında Mitllerin Günlük Hayattaki İzleri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], Cilt: 4, Sayı: 1, s.s. 342-372.
- SAYGIN, Muhterem (2022). Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sıgar Adlı Divanının Tahlili, Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
- SCHİMMEL, Annemarie (1999). İslam’ın Mistik Boyutları, (Çev: Ergun Kocabıyık), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- SÜRÜCÜOĞLU, Metin Saip (1997). “Türk Mutfağında Şerbetlerin Yeri ve Önemi”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Cilt: 4, Sayı: 11, s.s. 26-33.
- SARIOĞLAN, Mehmet; CEVİZKAYA, Gülhan (2016). “Türk mutfak Tültürü: Şerbetler” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 14, s.s. 237-250.
- Şemseddin Sami (1978). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ (2007). “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi, (Ed: Talât Sait Hamlan), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.s. 361-402.
- Taberî, Muhammed bin Cerîr (2000). Câmiu’l-beyân fi te’vîli’l-Kur’ân, (Thk: Ahmed Muhammed Şâkir), b.y.: Müessetü’r-risâle.
- Tirmizî (1356/1937-1382/1962). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ: Sünenü’t-Tirmiẕî, (Nşr: Ahmed Muhammed Şâkir), Kahire, V, 736, 738.
- TOLASA, Harun (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçay Yayınları.
- TÜRKAY, Kaya (2002). Bedâyi’u’l-Vasat. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÜNLÜ, Suat (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
- YAZGAN USLU, Nesibe (2021). “Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe Divanlarında Sarılık Hastalığı ile İlgili Kullanımlar”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, s.s. 268-284.
- ZÜLFE, Ömer (2017). “Şiir Dilinde Anlam Çağrışımları”, Klasik Edebiyatımızın Dili (Bildiriler) Nazım ve Nesir, (Ed: Mustafa İsen), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, s.s. 173-184.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 23 Mart 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 6 Sayı: 1 |
