Öz
Klasik Türk edebiyatında ilk hamse XII. yüzyılda Nizâmî-i Gencevî tarafından kaleme alınmış ve şairin “Penc Genc” adını verdiği bu külliyata yazılan nazireler bir hamse geleneğinin oluşmasına zemin hazırlamıştır.
Anadolu sahasında ilk kez kimin hamse tertip ettiği açıklığa kavuşmamakla birlikte ilk hamse yazarları olarak genellikle Ahmedî, Hamdullah Hamdî, Ârif ve Şeyyad Hamza’nın adları geçmektedir. XIV. yüzyıl sonu ile XV. yüzyılın birinci yarısında yaşayan ve divan edebiyatından ziyade tekke edebiyatına mensup şairler arasında değerlendirilen Kaygusuz Abdâl’ın mesnevileri dikkate değerdir. “Gülistân”, “Mesnevî-i Baba Kaygusuz”, “Mesnevî-i Sânî”, “Mesnevî-i Sâlis” “Dil-güşâ”, “Saray-nâme”, “Gevher-nâme”, “Minber-nâme” isimlerinde altısı müstakil sekiz mesnevisiyle Kaygusuz Abdâl bir hamse şairidir. Kaygusuz Abdâl’ın mesnevileri geleneğin dışında ve dinî-tasavvufî türünde telif olmasından dolayı “Türk edebiyatında ilk orijinal hamse” ve “ilk dinî-tasavvufî hamse”dir.
Çalışmamızda klasik Türk edebiyatında hamse geleneği ve hamse yazan şairlerden söz edildikten sonra Kaygusuz Abdâl’ın eserleri ve mesnevi yazan şairler arasındaki yeri değerlendirilmiş; hamse şairliğine dikkati çekilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Hamse Kaygusuz Abdâl klasik Türk şiiri mesnevi dinî-tasavvufî edebiyat.
Kaynakça
- AKALIN, Mehmet (1979). Kaygusuz Abdâl’ın Gevher-nâme’si, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, A.Caferoğlu Özel Sayısı, S.10, Fasikül 1, s.189-198.
- AKKAYA, Hüseyin (1997). Osmanlı Türk Edebiyatında Süleyman Peygamber ve Şemseddin Sivâsı̂'nin Süleymâniyyesi: İnceleme, Tenkidli Metin ve Tıpkıbasım, Harvard University.
- ARSLAN, Mehmet (2007). Türk Edebiyatında Hamse, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9, s.305-322.
- ARSLAN, Mehmet (2008). Türk Edebiyatında Hamseler ve Subhizâde Feyzî‟nin Hamsesi, İstanbul: Kitabevi.
- AYAN, Hüseyin (1979). “Divan Edebiyatında Hamseler”, A.Ü. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Ahmed Caferoğlu Özel Sayısı, S.10, s. 87-100.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. Yüzyıla Kadar), İstanbul: Kitabevi Yay.
- ÇELTİK, Halil (1998). Ömer Ferit Kam ve Âsâr-ı Edebiye Tedkikatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- GÜZEL, Abdurrahman (1983). Kaygusuz Abdâl’ın Mensur Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- GÜZEL, Abdurrahman (1984). “Minber-nâme ve Salât-nâme”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.2, S.2, s.29-37.
- GÜZEL, Abdurrahman (1987). Dilgüşa Kaygusuz Abdâl, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- GÜZEL, Abdurrahman (1989). Kaygusuz Abdâl, Sarayname, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- GÜZEL, Abdurrahman (2015). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı (Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 7.Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
- GÜZEL, Abdurrahman (2018). Kaygusuz Abdâl (Şehzade Alaaddin Gaybî) Divanı, Ankara: Alanya Belediyesi Yayınları.
- HARMANCI, Meriç (2019). “Kaygusuz Abdâl’ın “Gülistan”ında Yer Alan Gazellerinde Ritmik Düzen: Var Var / Gel Gel” Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı, Konya: Kömen, s.619-631.
- KARAHAN, Abdulkadir (1970). “Hamse”, Türk Ansiklopedisi, C.18, s. 454-455.
- KASKA, Çetin (2020). “Fars Edebiyatındaki Hamseler”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, S. 39, s. 877-914.
- KAZAN NAS, Şevkiye (2017a). Celîlî’nin Husrev ü Şîrin’i (İnceleme-Metin), Konya: Palet Yay.
- KAZAN NAS, Şevkiye (2017b). Celîlî’nin Leylâ vü Mecnûn’u (İnceleme-Metin), Konya: Palet Yay.
- KAZAN NAS, Şevkiye (2018). Celîlî Divanı (İnceleme-Metin), Konya: Palet Yay.
- KORTANTAMER, Tunca (1997). Nev‘î-zâde Atâyî ve Hamse’si, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
- KÖKSAL, M. Fatih (1997). “Tahkiyeli Bir Eser Olarak Taşlıcalı Yahya’nın Şah u Gedâ Mesnevisi”, Türklük Bilimi Araştırmaları (Prof. Dr. Kaya Bilgegil Armağanı), S.5, s.245-282.
- KÖKSAL, M. Fatih (çev.), (1999). “Dr. Asgar Dilperîpûr, Türk Edebiyatında Nizâmî’nin Takipçileri ve Hamse’sine Nazire Yazanlar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S.8, s. 99-238.
- LEVEND, Agâh Sırrı (1984). Türk Edebiyatı Tarihi, C. I, Ankara: TTK. Yay.
- TAVUKÇU, Orhan Kemâl (2009). “Klâsik Edebiyatta Hamse Geleneği ve Şeyyâd Hamza”, Turkish Studies 4/7, s.594-602.
- TUMAN, Nail (1991). İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Katalogu, İstanbul.
- TUNÇ, Semra (2002). “Ârif ve II. Murad Döneminde Yazılmış Bir Hamse”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 12, s.155-168.
- ÜNVER, İsmail (1986). “Mesnevi”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Ankara: TDK Yay. S.415-416-417, s. 430-563.
- YAZlCI, Tahsin – KURNAZ, Cemal (1997). “Hamse” TDV İslam Ansiklopedisi, C.15, s.s.499-500.
- OKTAY, Zeynep. “Vücud-Nâme (Kaygusuz Abdâl)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/vucud-name-kaygusuz-Abdâl. [Erişim Tarihi: 01 Ekim 2023].
- YAKICI, Ali. “Dilgûşâ (Kaygusuz Abdâl)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dilgusa-kaygusuz-Abdâl. [Erişim Tarihi: 01 Ekim 2023].
- YAKICI, Ali. “Dîvân (Kaygusuz Abdâl)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-kaygusuz-Abdâl. [Erişim Tarihi: 03 Ekim 2023].
- YAKICI, Ali. “Saraynâme (Kaygusuz Abdâl)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sarayname-kaygusuz-Abdâl. [Erişim Tarihi: 01 Ekim 2023].
- Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ, (haz. Süleyman Solmaz) Ankara 2018. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf. pdf? (Erişim Tarihi: 06.11.2018)
- Ali Emîrî Efendi, Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid, (haz. İdris Kadıoğlu) Ankara 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58689,ali-emiri-efendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 11.10.2023)
- Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şu’arâ (haz. Aysun Sungurhan) Ankara 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf. pdf ?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2023)
- Latifî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, (haz. Rıdvan Canım) Ankara 2018. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzama.html (Erişim Tarihi: 06.11.2018)
- Riyâzî Muhammed Efendi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, (haz. Namık Açıkgöz) Ankara 2017. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html (Erişim Tarihi: 06.11. 2018)
- Sehî Bey, Heşt Behişt, (haz. Haluk İpekten vd.) Ankara 2017. (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0&) (Erişim Tarihi: 06.11.2018)
- Şemseddin-i Sivâsî Külliyatı Manzum Eserler, Sivas Belediyesi, 21 Mart 2018. (http://sivas.bel.tr/icerik/208/3755/semseddin-sivas-kulliyati-manzum-eserler.aspx)( Erişim Tarihi: 06.11. 2018)
- UZUN, Mehmet Fatih ve KÜLTÜRAL, Zuhal (2015). “Kaygusuz Abdal’ın İki Mesnevisi”, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 8, s. 132-141.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 31 Ekim 2023 |
| Kabul Tarihi | 28 Kasım 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 6 Sayı: 4 |
