OSMANLI EDEBİYATI VE TASAVVUF

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2 (PROF. DR. ÂDEM CEYHAN'A 60. YAŞ ARMAĞANI), 570 - 600, 30.06.2024

Vildan Coşkun

https://doi.org/10.58659/estad.1492228

Öz

Tasavvuf, “din”den sonra belki de divan edebiyatının en önemli kaynaklarından biridir. Buna, tasavvuf ile dinin kesiştiği noktaların çok olmasıyla birlikte, Osmanlıda tasavvuf kurum ve kültürünün klasik edebiyat döneminde yaygın olması, şairlerin tasavvufa ilgi duyuyor veya bir tarikat terbiyesi altında iken şiirini yazıyor olması, tasavvufun şiire kavram ve derinlik bakımından zenginlik kazandırıyor olması gibi daha pek çok sebep sayılabilir. Bu çalışmada tasavvufun, divan şiiri ile arasındaki bağın nasıl olduğu, başka bir ifadeyle tasavvufun divan şiirine kaynaklık etme biçimi ve bunun örnekleri incelenmeye çalışılacaktır. Bunun için öncelikle tasavvufun kavramsal ve tarihî arkaplanına kısaca değinecek, sonrasında da tasavvuf ile divan şiirinin buluşma noktaları ele alınacaktır. Ayrıca şairlerin şiirlerinden örneklerle altı yüz yıllık edebiyat geleneğindeki edebiyat tasavvuf ilişkisi, farklı şairlerden alınan beyitler üzerinden anlaşılmaya ve anlatılmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Edebiyatı, Tasavvuf, Kavramlar, İsimler, Menkıbler, Eserler

Kaynakça

• AK, Coşkun (1977). Muhibbî Divanı, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi, Erzurum.
• ALBAYRAK, Nurettin (2000). “İbrahim b. Edhem”, TDVİA, Cilt 21, ss. 295-296.
• AŞKAR, Mustafa (2001). Tasavvuf Tarihi Literatürü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AVŞAR, Ziya. “Mesnevî (Mevlânâ)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, Ahmet Yesevi Üniversitesi e-kitap: Http://Tees.Yesevi.Edu.Tr/Madde-Detay/Mesnevi-Mevlana. (E. T.: 12.5. 2024).
• BABÜR, Yusuf (2021). “Divan Şiirinde İlk Dönem Bazı Veli ve Mutasavvıflar”, İstanbul Türkiyat Mecmuası, Sayı: 1, ss. 123-157.
• BANARLI, N. Sami (2008). Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri, Kubbealtı Yayınları: İstanbul.
• BIÇAK, Nihat (2023). “Klasik Türk Şiiri’nde Vahdet-i Vücûd Felsefesi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Sayı: 28, ss. 152-171.
• BİLGİN, Azmi (2012). “Osmanlı Şiiir Geleneğinde Türk Tasavvuf Şiirinin Yeri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 31, ss. 17-24.
• BOZ, Erdoğan (Haz.) (2017). Yûsuf HAKÎKÎ DÎVÂNI Karşılaştırmalı Metin, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara; e-kitap: s. 578. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,hakiki-divanipdf.pdf?0
• CEBECİOĞLU, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Otto Yayınları: Ankara.
• CENGİZ, Muammer (2017). “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 50, ss. 904-924.
• COŞKUN, Vildan (2020), “Gönül Tek Aşk Kaç?”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Sayı: 13, ss. 212-227.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (Haz.) (1977). Taşlıcalı Yahya Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul; Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: Https://Ekitap.Ktb.Gov.Tr/Eklenti/118586,Taslicali-Yahya-Bey-Divanipdf.Pdf?0.
• DÜZCAN, Nagehan (2006). Muhibbî Divânı’nın Dinî ve Tasavvufî Açıdan Tahlili (1-250 No’lu Gazelleri), Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• ERAYDIN, Selçuk (1997). Tasavvuf ve Edebiyat Yazıları, Mavi Yayınları: İstanbul.
• GÜLER, Zülfü (2004). Şeyh Galib Divanında Ayna Sembolü, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1, ss. 103-121.
• GÜZEL, Abdurrahman (1999). Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları: Ankara.
• HORATA, Osman (1999). “Mevlana Ve Divan Şairleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, ss. 43-56.
• HORATA, Osman (Haz.) (2019). Esrâr Dede Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0
• İPEKTEN, Haluk (Haz.) (1990). Ahmet Paşa Divanı, Akçağ Yayınları: Ankara.
• İZ, Mahir (2001). Tasavvuf, Kitabevi Yayınları: İstanbul.
• KARABIYIK, Edibali (2023). Türk Şiirinde Kâdirî Gelenek, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• KAYAOKAY, İlyas (2017). Klasik Türk Şiirinde Nefs, İstanbul: H. Yayınları
• KILIÇ, M. Erol (2012). Tasavvufa Giriş, İstanbul: Sufi Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (Haz.) (1994). Baki Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MUHAMMED, Din (2016). Tasavvuf ve Mistisizm, Endülüs Kitap Yayınları: İstanbul. Niyazi Mısri Divanı https://www.semazen.net/download/Niyazi_Misri_Divani.pdf
• OKÇU, Naci (2013). Şeyh Galib Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: Https://Ekitap.Ktb.Gov.Tr/Eklenti/10654,Metinpdf.Pdf?0.
• ONAY, Ahmet Talat (2021). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Haz. Cemal Kurnaz, Bilge Kültür Sanat: İstanbul.
• ÖNGÖREN, Reşat (2011). “Tasavvuf “. TDVİA, C. 40, ss.119-126.
• ÖNGÖREN, Reşat (2004). “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”, TDVİA, C. 29, ss.441-448.
• ÖNGÖREN, Reşat (2000). “İbrahim b. Edhem”, TDVİA, Cilt 21, ss. 293-296.
• ÖZKÖSE Kadir (2018). Tasavvuf El Kitabı, Grafiker Yayınları: Ankara.
• PALA, İskender (2018). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Y. (2000). “Tasavvuf Edebiyatında İçki Kavramına Giriş ve Yunus Emre Örneği”, İlmi Araştırmalar, Sayı: 10, ss. 135-154.
• SUCU, Nurgül (2007). “Zâhid-Sûfî Tipinin Kimliği, Divan Edebiyatındaki Yeri ve Sosyal Hayattaki Örnekleri”, İSTEM, Sayı:10, ss. 227-253.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1996). Sûfî yahut Zâhid Hakkında, İstanbul: Enderun Yayınları.
• ŞİMŞEK, Selami (2017). Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• TAVUKÇU, Orhan Kemal (2005). Dede Ömer Ruşeni, Hayatı Sanatı Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Erzurum: Suna Yayınları.
• TULUM, Mertol, TANYERİ, M. Ali (Haz.) (1977). Nev’i Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• ULUDAĞ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• ULUDAĞ, Süleyman (2009). Dört Kapı Kırk Eşik, İslâm Toplumlarında Sufî Gelenekler ve Derviş Tipleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (1991). “Aşk”, TDVİA, C. 4, ss. 18-21.
• UZUN, Mustafa İ. (1991). “Aşk”, TDVİA, C. 4, ss. 18-21.
• UZUN, Mustafa, İ. (1982). Dede Ömer Ruşeni’nin Hayatı, Eserleri ve Miskinnamesi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi: İstanbul.
• ÜSTÜNER, Kaplan (2008). “XIV. ve XV. Yüzyıl Divanlarında Tasavvuf”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), Sayı: 24, ss. 271-294.
• ÜSTÜNER, Kaplan (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf, Ankara: Birleşik Yayınevi.
• VARGÜN AYAR, Sevda Çilem (2020). “Mevlânâ’nın Divân-ı Kebîr’inde Gölge Metaforu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, ss. 133-142.
• YAĞCIOĞLU, AYDIN, Songül (2018). “Divan Şiirinde ‘Bezm-i Fenâ’ Üzerine Bir İnceleme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 21, ss. 17-48.
• YANANLI, H. Rahmi (Haz.) (2008). Hazret-i Dil-i Dânâ Oğlan Şeyh İbrâhîm Efendi Külliyâtı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• YAZICI, Tahsin (1996). “Gülistan”, TDVİA, C. 14, ss. 240-241.
• YILDIRIM, Ali (2018). “‘Sen Olmasaydın Felekleri Yaratmazdım’ Hadis-i Kudsîsinin Klasik Şiire Yansımaları”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, ss. 154-168.
• YILDIZ, Alim (Haz.) (2012). Ahmed Suzi Divanı, Sivas Belediyesi Yayınları: Sivas; e-kitap: https//acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12160/Ahmed%20Suzi%20Divan%C4%B1.pdf?sequence=1&isAllowed=y